Τουρκία: δρόμος στρωμένος με άνθη και αγκάθια

Δύο σύγχρονοι Τούρκοι πρόεδροι, σημαντικές πολιτικές προσωπικότητες αμφότεροι, ο μακαρίτης Τουργκούτ Οζάλ και ο Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ, είχαν εδώ και περίπου 20 χρόνια, διατυπώσει δύο μεγαλεπήβολα οράματα για το μέλλον και τον ρόλο της χώρας τους.
Ο πρώτος μίλησε για μια πολιτική σφαίρα επιρροής της Τουρκίας «που θα εκτείνεται από την Αδριατική έως το Σινικό Τείχος». Ο δεύτερος έκανε λόγο για αναβίωση του «δρόμου του μεταξιού», τη μεταφορά δηλαδή μέσω Τουρκίας των πλούσιων ενεργειακών πόρων της Κεντρικής Ασίας στη Μεσόγειο και τη Δύση. Στην εποχή τους τα σχέδια εκείνα λοιδορήθηκαν αφ' ενός ως κενές περιεχομένου τουρκικές ηγεμονικές φιλοδοξίες και αφ' ετέρου ως νεοοθωμανικοί μεγαλοϊδεατισμοί. Σήμερα κανείς δεν αμφισβητεί τη γεωστρατηγική και οικονομική σημασία της Τουρκίας στο τόξο από τα Βαλκάνια μέχρι τον Καύκασο και την Κεντρική Ασία. Παρά τα φαινόμενα εν τούτοις, παρά την εξαιρετική πράγματι δουλειά της διπλωματίας της και παρά τα απλόχερα εύσημα του Αμερικανού προέδρου που την υπερενίσχυσαν διεθνώς, ο δρόμος και ο ρόλος της Τουρκίας στην περιοχή, τουλάχιστον επί του παρόντος, δεν είναι στρωμένος μόνο με άνθη, αλλά και με αγκάθια:

* Πρώτα πρώτα η Ε.Ε. Οι ισχυρές αντιστάσεις πολλών κρατών-μελών της καθιστούν αβέβαιη την ευρωπαϊκή προοπτική της -παρά τις εκκλήσεις της Ουάσιγκτον.

* Η Ρωσία θα διεκδικεί με όλα τα μέσα τη διέλευση -και τον έλεγχο- των αγωγών μεταφοράς πετρελαίου και φυσικού αερίου από τα εδάφη της. Και όπως όλα δείχνουν, δεν θα υποχωρήσει αμαχητί, αφήνοντας την Τουρκία να καταστεί ο «εναλλακτικός» πόλος των ενεργειακών διαδρόμων από την Κασπία και το Μπακού προς τη Δύση. Παράδειγμα: Ο αγωγός Ναμπούκο, που ευνοεί την Τουρκία, έμεινε στα χαρτιά. Ενώ μια εταιρεία, η ρωσική Γκαζπρόμ, παρέχει στην Ευρώπη το 40% των αναγκών της σε φυσικό αέριο μέσω των δικών της αγωγών. Παρά το καλό κλίμα στις σχέσεις Αγκυρας-Μόσχας, οι δρόμοι του ενεργειακού «μεταξιού», καθώς και άλλοι αστάθμητοι παράγοντες είναι πιθανόν να διεγείρουν τα -κατ' ουσίαν- ανταγωνιστικά συμφεροντά τους στην περιοχή.

* Η διαφαινόμενη τάση προσέγγισης των ΗΠΑ με το Ιράν μειώνει συγκριτικά τη χρησιμότητα της Τουρκίας στον παρεμβατικό της ρόλο, τόσο στο επίπεδο της ανάσχεσης του ισλαμικού φονταμενταλισμού όσο και στην εξισορρόπηση των πυρηνικών φιλοδοξιών της Τεχεράνης.

* Οι εσωτερικές πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές εξελίξεις στην Τουρκία τελούν «υπό διαμόρφωση» -με την αθέατη αλλά σκληρή σύγκρουση κεμαλιστών και ισλαμιστών ακόμα υπό εξέλιξη. Γι' αυτούς ακριβώς τους λόγους και παρά τη διαφαινόμενη επικράτηση του κ. Ερντογάν, η σημερινή Τουρκία εξακολουθεί να συγκαταλέγεται από κάποιους αναλυτές στα «κομβικά κράτη», η σπουδαιότητα των οποίων έγκειται σε ένα «ιστορικό οξύμωρο»: δηλαδή στα προβλήματα που θα δημιουργήσει μια ενδεχόμενη αποσταθεροποίησή τους και όχι στην καθαρή γεωστρατηγική τους αξία.

* Είναι γνωστό ότι η Τουρκία μεσολάβησε σε μυστικές συνομιλίες μεταξύ Συρίας και Ισραήλ για τα υψώματα του Γκολάν. Ως ένα βαθμό η παρέμβαση αυτή προλείανε το έδαφος για την από πολλού θρυλούμενη εξομάλυνση των σχέσεων Δαμασκού-Τελ Αβίβ. Ωστόσο οι κοινές στρατιωτικές ασκήσεις και η συνεργασία Τουρκίας-Συρίας, έστω και αν υπαγορεύτηκαν από το κοινό για τις δυο χώρες πρόβλημα των Κούρδων, έχει ενοχλήσει σφόδρα το Ισραήλ. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με την πολιτική προσέγγισης της Τουρκίας με τον ισλαμικό κόσμο (και τους Παλαιστίνιους), ενδεχομένως να μειώσει τα κίνητρα του Ισραήλ για τη συνέχιση της συνεργασίας του με την Τουρκία στο μέχρι σήμερα -υψηλό- επίπεδο.

* Η κρίση στον Καύκασο και η Δύση υπέδειξαν στην Τουρκία μια πολιτική ήπιας προσέγγισης με την Αρμενία, με την οποία τα σύνορά της παραμένουν κλειστά από το 1994, χάριν... του Αζερμπαϊτζάν. Παρά τις συνεχιζόμενες εκατέρωθεν προσπάθειες και τις επιθυμίες της Ουάσιγκτον, η αντιδικία της Γενοκτονίας των Αρμενίων από τους Νεότουρκους παραμένει ως φαίνεται το αγεφύρωτο πολιτικό χάσμα μεταξύ Ερεβάν και Αγκυρας.

* Οι λαοί των Βαλκανίων, της Μ. Ανατολής και της Β. Αφρικής, που μέχρι την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάννης το 1923 αποτελούσαν τμήμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, εξακολουθούν να διακατέχονται από μια ιστορική επιφυλακτικότητα απέναντι στη σημερινή Τουρκία. Μπορεί να ειπωθεί ότι η ανάδειξη της Τουρκίας από τις ΗΠΑ σε «τοπικό χωροφύλακα» της ευρύτερης περιοχής, επαναφέρει «κακές αναμνήσεις» και δεν τυγχάνει ούτε της αποδοχής ούτε της υποστήριξης όλων τών λαών και των κρατών της περιοχής, χριστιανικών και μουσουλμανικών. Εξ άλλου η σύγχρονη Τουρκία, παρ' ότι θεωρεί τη Συνθήκη της Λωζάννης ως το πιστοποιητικό της γέννησής της, επιδιώκει σταθερά την αναθεώρησή της, γεγονός που εξοργίζει -και κρατά σε εγρήγορση- όλες τις εμπλεκόμενες και ενδιαφερόμενες κυβερνήσεις.

* Ακόμα κι αν ομαλοποιηθεί η κατάσταση στο Ιράκ, η ζώνη προστασίας των Κούρδων στο Β. Ιράκ θα αποτελεί αιτία -και εστία- αποσταθεροποίησης για την Τουρκία και τις άλλες χώρες πού συνδέονται με το πρόβλημα αυτό: Ιράν και Συρία. Το Κουρδικό μέχρι την επίλυσή του θα επηρεάζει την εσωτερική σταθερότητα και την εθνική ισχύ της Τουρκίας.

* Οι ΗΠΑ έδωσαν τεράστια σημασία -και δημοσιότητα- στην άποψη ότι η Τουρκία μπορεί να παίξει σημαίνοντα ρόλο στις υποθέσεις της ΝΑ Ασίας και ειδικά στο Πακιστάν και το Αφγανιστάν. Πιθανόν. Ωστόσο τα κοινωνικά, ιδεολογικά, ιστορικά καί οικονομικά δεδομένα της περιοχής αυτής οδηγούν στο συμπέρασμα ότι εκεί -και όχι μόνον- θα αναδειχθεί τελικά κυρίαρχος και καταλυτικός ο ρόλος της Κίνας.

Το όραμα του μακαρίτη Τουργκούτ Οζάλ για τη χώρα του φαίνεται να σταματά πολύ πριν από το Σινικό Τείχος. Αλλά κι αυτό δεν είναι λίγο.
EΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - Του ΧΡΙΣΤΟΥ Κ. ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ