Η Ανατολική Θράκη
– Από τη μικρασιατική καταστροφή στην Ανακωχή των Μουδανιών
– Πώς και γιατί εγκαταλείφθηκε η Ανατολική Θράκη και πέρασε στα χέρια των Τούρκων χωρίς ούτε έναν πυροβολισμό
– Η αποχώρηση 400.000 Ελλήνων από την Ανατολική Θράκη
Με ένα από τα σκοτεινότερα και πλέον οδυνηρά θέματα της νεότερης ιστορίας μας θα ασχοληθούμε σήμερα. Πρόκειται για την Ανακωχή των Μουδανιών και την εγκατάλειψη της Ανατολικής Θράκης από τον ελληνικό πληθυσμό της, το φθινόπωρο του 1922.
Χωρίς μάλιστα να προβληθεί, κατά ανεξήγητο τρόπο, καμία απολύτως αντίσταση…
Χωρίς μάλιστα να προβληθεί, κατά ανεξήγητο τρόπο, καμία απολύτως αντίσταση…
Μετά τη μικρασιατική καταστροφή , ακολούθησε η «θρακική καταστροφή», που σήμανε την απομάκρυνση των Ελλήνων από περιοχές όπου κατοικούσαν για αιώνες οι πρόγονοί τους…
Η Ανατολική Θράκη, είναι η περιοχή, ο πληθυσμός της οποίας, ήταν στη συντριπτική του πλειοψηφία ελληνικός στα βάθη των αιώνων. Στις αρχές του 20ου αιώνα, κατοικούσαν εκεί 360.000 Έλληνες, ενώ στην Κωνσταντινούπολη κατοικούσαν άλλοι 300.000 Έλληνες (Ρωμιοί).
Η Ανατολική Θράκη
Η Ανατολική Θράκη, είναι η περιοχή, ο πληθυσμός της οποίας, ήταν στη συντριπτική του πλειοψηφία ελληνικός στα βάθη των αιώνων. Στις αρχές του 20ου αιώνα, κατοικούσαν εκεί 360.000 Έλληνες, ενώ στην Κωνσταντινούπολη κατοικούσαν άλλοι 300.000 Έλληνες (Ρωμιοί).
Ο υπόλοιπος πληθυσμός της Ανατολικής Θράκης, που αποτελούσε σχεδόν το μισό του συνολικού πληθυσμού της, ήταν Τούρκοι, Αλβανοί μουσουλμάνοι, Βούλγαροι , Αρμένιοι , Τσιγγάνοι, Εβραίοι και χριστιανοί Τούρκοι ( Γκαγκαούζοι). Κυριότερα κέντρα του Ελληνικού της Ανατολικής Θράκης, ήταν η Αδριανούπολη, οι Σαράντα Εκκλησιές , η Ραιδεστός , τα 28 χωριά των Γανοχώρων, πάνω και γύρω από το μοναστικό κέντρο του Ιερού Όρους (Όρος Γάνος), η Μακρά Γέφυρα, η Βιζύη, η Χώρα, οι Επιβάτες, το Εξάστερο και η Σηλύβρια που αποτελούσε οχυρό έρεισμα του αμυντικού συστήματος της Κωνσταντινούπολης.
Αμιγώς ελληνικοί πληθυσμοί και μάλιστα ακμάζοντες, υπήρχαν στα περίχωρα της Κωνσταντινούπολης, στην ακτή της Προποντίδας, στην ανατολική ακτή του Εύξεινου Πόντου, στο Ιερό Όρος και στην περιοχή των βουνών της Στράντζας. Ελληνικοί ήταν στη συντριπτική τους πλειοψηφία κι οι πληθυσμοί στον Κόλπο του Σάρου στις ακτές του Αιγαίου και μέχρι τις εκβολές του Έβρου, όπου βρισκόταν η γνωστή κι από την αρχαιότητα, πόλη Αίνος.
Κατά τους Βαλκανικούς πολέμους και με τις διώξεις των Νεοτούρκων (1914-1918), πολλές χιλιάδες Θρακιώτες εντοπίστηκαν ή υποχρεώθηκαν να μεταναστεύσουν στην Ελλάδα (κυρίως στη Μακεδονία) ή το εξωτερικό .
Κατά τους Βαλκανικούς πολέμους και με τις διώξεις των Νεοτούρκων (1914-1918), πολλές χιλιάδες Θρακιώτες εντοπίστηκαν ή υποχρεώθηκαν να μεταναστεύσουν στην Ελλάδα (κυρίως στη Μακεδονία) ή το εξωτερικό .
Μετά τη Συνθήκη των Σεβρών και τον ερχομό του ελληνικού στρατού στην Ανατολική Θράκη, τον Ιούλιο του 1920, πολλοί επέστρεψαν στις εστίες τους, τις οποίες όμως εγκατέλειψαν για πάντα μετά τη μικρασιατική καταστροφή και την Ανακωχή των Μουδανιών το φθινόπωρο του 1922…
(Τα περισσότερα στοιχεία που αναφέραμε μέχρι εδώ, προέρχονται από το βιβλίο του Δημήτρη Α. Μαυρίδη, «Από την Ιστορία της Θράκης 1875-1925», έκδοση της Ιεράς Μητροπόλεως Ξάνθης και Περιθωρίου, Ξάνθη 2006.)
Από τη μικρασιατική καταστροφή στην Ανακωχή των Μουδανιών
Όπως είναι γνωστό, μετά τη μικρασιατική καταστροφή και συγκεκριμένα στις 11 Σεπτεμβρίου 1922, ξέσπασε Κίνημα του Στρατού και του Ναυτικού στη Χίο και τη Λέσβο και σχηματίστηκε Επαναστατική Επιτροπή με επικεφαλής τους Νικόλαο Πλαστήρα, Στυλιανό Γονατά και Δημήτριο Φωκά.
Στις 28 Αυγούστου 1922, είχε παραιτηθεί η κυβέρνηση του Πέτρου Πρωτοπαπαδάκη και σχηματίστηκε κυβέρνηση υπό τον Νικόλαο Τριανταφυλλάκο.
Εν τω μεταξύ, από τη Χίο και τη Λέσβο που ξεκίνησε η Επανάσταση, τα στρατεύματά της έφτασαν στο Λαύριο στις 13 Σεπτεμβρίου 1922. Την επόμενη μέρα ο βασιλιάς Κωνσταντίνος Α’ παραιτήθηκε και αναχώρησε για την Ιταλία. Στις 15 Σεπτεμβρίου, οι κινηματίες μπήκαν στην Αθήνα, όπου και ματαίωσαν την προσπάθεια του αποστρατευμένου υποστράτηγου Θεόδωρου Πάγκαλου να επωφεληθεί από την Επανάσταση και να αναλάβει αυτός την εξουσία.
Σχηματίστηκε πολιτική κυβέρνηση με πρόεδρο τον Σωτήριο Κροκιδά. Την εξουσία όμως κατείχε η Επαναστατική Επιτροπή, επικεφαλής της οποίας ήταν ο Νικόλαος Πλαστήρας. Η διεθνής εκπροσώπηση της Ελλάδας, ανατέθηκε στον Ελευθέριο Βενιζέλο. Στις 10 Σεπτεμβρίου 1922, οι κυβερνήσεις Αγγλίας, Γαλλίας και Ιταλίας, έστειλαν ανακοίνωση στον Κεμάλ με την οποία του ζητούσαν να τους γνωρίσει αν είναι διατεθειμένος να στείλει αντιπρόσωπό του σε διάσκεψη που θα γινόταν στη Βενετία ή αλλού για τη σύναψη οριστικής ειρήνης μεταξύ Ελλάδας ,Τουρκίας και Συμμάχων. Στη διακοίνωση, που υπογραφόταν από τον Γάλλο πρωθυπουργό και υπουργό εξωτερικών Πουανκαρέ, τον Βρετανό υπουργό εξωτερικών Λόρδο Κόρζον και τον πρεσβευτή της Ιταλίας στο Παρίσι Κόμη Σφόρτσα, αναφερόταν ότι οι Σύμμαχοι είναι θετικά διακείμενοι στην τουρκική αξίωση να της δοθεί η Θράκη ως τον Έβρο. Η απόφαση αυτή των Συμμάχων, φαίνεται ανεξήγητη, ωστόσο ερμηνεύεται από το γεγονός ότι πλέον ήταν σίγουροι για τα κέρδη τους. «Η Μεγάλη Βρετανία στη Μεσοποταμία, το Κουρδιστάν και τα πετρέλαια της Μοσούλης, η Γαλλία στη Συρία και τον Λίβανο και η Ιταλία για την καταστροφή της Ελλάδας» (Δημήτρης Α. Μαυρίδης, «Από την Ιστορία της Θράκης,1875-1925»). Το μέλλον της Ανατολικής Θράκης κρίθηκε στο Παρίσι τον Σεπτέμβριο του 1922. Η απόφαση για την εκκένωσή της, επικυρώθηκε στις 9/9/1922, μετά από θυελλώδεις διαπραγματεύσεις τριών ημερών μεταξύ του Γάλλου πρωθυπουργού και του υπουργού εξωτερικών Πουυανκαρέ και του Βρετανού υπουργού εξωτερικών Λόρδου Κόρζον. Οι παρακλήσεις του Βενιζέλου προς τον Πουανκαρέ, αντιμετωπίστηκαν παγερά από τον Γάλλο.
Ο τουρκικός στρατός, μάλλον ήταν αδύνατο να μπορέσει να περάσει την Προποντίδα και να καταλάβει την Ανατολική Θράκη. Οι Τούρκοι δεν διέθεταν ναυτική δύναμη και τα ελληνικά θωρηκτά μπορούσαν να καταφέρουν πολλά…
Αν η χώρα μας δε δεχόταν να εκκενώσει την Ανατολική Θράκη, θα κέρδιζε πολύτιμο χρόνο. Οι Τούρκοι, αν περνούσαν τον Βόσπορο ή τον Ελλήσποντο που κατείχαν με λίγες δυνάμεις οι Βρετανοί, θα ερχόταν σε σύγκρουση μ’ αυτούς, κάτι άκρως ευνοϊκό για τη χώρα μας. Ήδη μάλιστα, στον στρατό του Κεμάλ, είχαν παρουσιαστεί σημάδια αποδιοργάνωσης… Αν και νικητές, ιδιαίτερα καταπονημένοι και χωρίς ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ευρωπαϊκή ακτή, πολλοί στρατιώτες προερχόμενοι από τα βάθη της Ανατολίας, είχαν αρχίσει να λιποτακτούν. Προβλήματα παρουσιάστηκαν επίσης και στα ανατολικά σύνορα της Τουρκίας. Παράλληλα ο επερχόμενος χειμώνας, θα έκανε αδύνατες τις στρατιωτικές επιχειρήσεις στην Ανατολική Θράκη και ο ελληνικός στρατός θα μπορούσε να ανασυνταχθεί, κάτι που έγινε.
Στις 19/9/1922, σε συνομιλία του με τον λόρδο Κόρζον, ο Ελευθέριος Βενιζέλος αρνήθηκε την αποχώρηση του ελληνικού στρατού από την Ανατολική Θράκη πριν τη Διάσκεψη της Ειρήνης, καθώς αν γινόταν κάτι τέτοιο, δε θα υπήρχε τίποτα για διαπραγμάτευση. Όπως είπε ο Κόρζον, η νύξη και μόνο για εκκένωση της Ανατολικής Θράκης, έκανε τον Βενιζέλο να χάσει τη συνηθισμένη ψυχραιμία του. Όμως, τρεις μόνο μέρες αργότερα, ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ανακοίνωσε στον Κόρζον ότι συνέστησε στην ελληνική κυβέρνηση να δεχθεί αμέσως την εκκένωση της Ανατολικής Θράκης. Τι μεσολάβησε, δε γνωρίζουμε και, πιθανότατα δε θα μάθουμε ποτέ…
Στις 20 Σεπτεμβρίου 1922, ο Βενιζέλος έστειλε τηλεγράφημα στους ηγέτες της Επανάστασης .
«Η επελθούσα εν Ελλάδι μεταβολή πρέπει να γνωρίζει ότι επήλθον ήδη καταστροφαὶ αίτινες είναι ανεπανόρθωτοι. Μεταξύ των συντελεσθεισών καταστροφών περιλαμβάνονται πλην της Βορείου Ηπείρου και η Δυτική Μικρά Ασία και η Ανατολική Θράκη , εφ’ όσον αι τρεις μεγάλαι και πρώην σύμμαχοι ημών Δυνάμεις απεφάσισαν την απόδοσιν ταύτης εις την Τουρκίαν , ουδείς δε εχέφρων πολίτης δύναται να διανοηθεί την συνέχειαν του πολέμου με την Τουρκίαν εν πλήρει ημών διπλωματική και στρατιωτική απομόνωση».
Σχετικά με την Ανατολική Θράκη έγραψε τα εξής :
Αν η κυβέρνηση επέμενε να κρατήσει την Ανατολική Θράκη παρά την αντίθετη άποψη των «συμμάχων», «αι θερμαὶ ευχαὶ μου θα συνοδεύσουν τον αγώνα τούτον του Έθνους , αλλὰ ευρίσκομαι εν τοιαύτῃ περιπτώσει , εις την θλιβεράν ανάγκην, να αρνηθώ την αποδοχήν της τιμητικής εντολής , όπως αντιπροσωπεύσω την χώραν εις το εξωτερικόν».
Η διάσκεψη για το μέλλον της Ανατολικής Θράκης, αποφασίστηκε τελικά να γίνει στα Μουδανιά (σημ. Mudanya), πόλης της Μ. Ασίας στη Βιθυνία, επίνειο της Προύσας. Ξεκίνησε στις 20/9/1922, χωρίς τη συμμετοχή της ελληνικής πλευράς!
Αν η κυβέρνηση επέμενε να κρατήσει την Ανατολική Θράκη παρά την αντίθετη άποψη των «συμμάχων», «αι θερμαὶ ευχαὶ μου θα συνοδεύσουν τον αγώνα τούτον του Έθνους , αλλὰ ευρίσκομαι εν τοιαύτῃ περιπτώσει , εις την θλιβεράν ανάγκην, να αρνηθώ την αποδοχήν της τιμητικής εντολής , όπως αντιπροσωπεύσω την χώραν εις το εξωτερικόν».
Η διάσκεψη για το μέλλον της Ανατολικής Θράκης, αποφασίστηκε τελικά να γίνει στα Μουδανιά (σημ. Mudanya), πόλης της Μ. Ασίας στη Βιθυνία, επίνειο της Προύσας. Ξεκίνησε στις 20/9/1922, χωρίς τη συμμετοχή της ελληνικής πλευράς!
Όπως είπε ο Ισμέτ πασάς (μετέπειτα Ισμέτ Ινονού) στον Σ. Μαρκεζίνη το 1972, βασικό αντικείμενο της διάσκεψης θα ήταν «η γραμμή» μέχρι την οποία θα αποσύρονταν οι Έλληνες. Ο Ινονού είπε στους «συμμάχους»: «Ας φθάσουμε σε ένα αποτέλεσμα και οι Έλληνες θα υποχρεωθούν να το δεχθούν» (Σ.Μαρκεζίνης, «Πολιτική Ιστορία της Σύγχρονου Ελλάδος»)
Οι Γάλλοι και οι Ιταλοί, φέρονταν σαν σύμμαχοι των Τούρκων, ενώ οι Βρετανοί, απηυδισμένοι και κουρασμένοι ήταν οι μόνοι που έδειχναν κατανόηση για τις ελληνικές θέσεις. Όπως γράφει ο Σπύρος Μαρκεζίνης : «Οι Έλληνες παρέμειναν βωβοί θεατές και οι Τούρκοι ήγειραν συνεχώς και νέες αξιώσεις»
Ο Κεμάλ, πρόβαλε την εξωφρενική απαίτηση, να μη φτάσει στα Μουδανιά η ελληνική αντιπροσωπεία με ελληνικό πλοίο ! Οι Γάλλοι και οι Ιταλοί, όχι μόνο δέχτηκαν την αξίωσή του, αλλά πίεσαν και τους μάλλον διστακτικούς, Βρετανούς να κάνουν το ίδιο! Η ελληνική αντιπροσωπεία στα Μουδανιά απαρτιζόταν από τους : Αλέξανδρο Μαζαράκη Αινιάν (Υποστράτηγος), Π.Οικονόμου Γκούρα(ακόλουθος του Υπουργείου Εξωτερικών), Β. Μελά (έφεδρος λοχαγός), Φ. Χατζηλάζαρο, Κ. Αθάνατο (δημοσιογράφο λογοτέχνη , το πραγματικό ονοματεπώνυμο του οποίου ήταν Κωνσταντίνος Καραμούζης και Π.Σαρηγιάννη, πρώην υπαρχηγό του Επιτελείου στη Μικρά Ασία. Όλοι αυτοί επιβιβάσθηκαν στο πλοίο «Σφενδόνη», μαζί με τον Νικόλαο Πλαστήρα, ο οποίος δεν συμμετείχε ενεργά στις διαβουλεύσεις αλλά τις παρακολουθούσε. «εκ του σύνεγγυς» (κατά τον Στυλιανό Γονατά). Στη Ραιδεστό, το σκάφος σταμάτησε , για ανθράκευση. Οι Βρετανοί, δόλια κινούμενοι, προσφέρθηκαν να μεταφέρουν την ελληνική αντιπροσωπεία στα Μουδανιά με ένα ταχύ αντιτορπιλικό, ικανοποιώντας έτσι το αίτημα του Κεμάλ, ενώ η ελληνική αντιπροσωπεία είχε πλήρη άγνοια.
Δυστυχώς, η άγνοια της ελληνικής αντιπροσωπείας, δεν περιοριζόταν εκεί. Η επαναστατική κυβέρνηση, έχοντας και το άγχος της διεθνούς αναγνώρισης, θεώρησε θετική την πρόσκληση στα Μουδανιά. Είχε δε την εντύπωση, ότι εκεί θα συζητούνταν απλά οι όροι της ανακωχής των εχθροπραξιών.
Οι Γάλλοι και οι Ιταλοί, φέρονταν σαν σύμμαχοι των Τούρκων, ενώ οι Βρετανοί, απηυδισμένοι και κουρασμένοι ήταν οι μόνοι που έδειχναν κατανόηση για τις ελληνικές θέσεις. Όπως γράφει ο Σπύρος Μαρκεζίνης : «Οι Έλληνες παρέμειναν βωβοί θεατές και οι Τούρκοι ήγειραν συνεχώς και νέες αξιώσεις»
Ο Κεμάλ, πρόβαλε την εξωφρενική απαίτηση, να μη φτάσει στα Μουδανιά η ελληνική αντιπροσωπεία με ελληνικό πλοίο ! Οι Γάλλοι και οι Ιταλοί, όχι μόνο δέχτηκαν την αξίωσή του, αλλά πίεσαν και τους μάλλον διστακτικούς, Βρετανούς να κάνουν το ίδιο! Η ελληνική αντιπροσωπεία στα Μουδανιά απαρτιζόταν από τους : Αλέξανδρο Μαζαράκη Αινιάν (Υποστράτηγος), Π.Οικονόμου Γκούρα(ακόλουθος του Υπουργείου Εξωτερικών), Β. Μελά (έφεδρος λοχαγός), Φ. Χατζηλάζαρο, Κ. Αθάνατο (δημοσιογράφο λογοτέχνη , το πραγματικό ονοματεπώνυμο του οποίου ήταν Κωνσταντίνος Καραμούζης και Π.Σαρηγιάννη, πρώην υπαρχηγό του Επιτελείου στη Μικρά Ασία. Όλοι αυτοί επιβιβάσθηκαν στο πλοίο «Σφενδόνη», μαζί με τον Νικόλαο Πλαστήρα, ο οποίος δεν συμμετείχε ενεργά στις διαβουλεύσεις αλλά τις παρακολουθούσε. «εκ του σύνεγγυς» (κατά τον Στυλιανό Γονατά). Στη Ραιδεστό, το σκάφος σταμάτησε , για ανθράκευση. Οι Βρετανοί, δόλια κινούμενοι, προσφέρθηκαν να μεταφέρουν την ελληνική αντιπροσωπεία στα Μουδανιά με ένα ταχύ αντιτορπιλικό, ικανοποιώντας έτσι το αίτημα του Κεμάλ, ενώ η ελληνική αντιπροσωπεία είχε πλήρη άγνοια.
Δυστυχώς, η άγνοια της ελληνικής αντιπροσωπείας, δεν περιοριζόταν εκεί. Η επαναστατική κυβέρνηση, έχοντας και το άγχος της διεθνούς αναγνώρισης, θεώρησε θετική την πρόσκληση στα Μουδανιά. Είχε δε την εντύπωση, ότι εκεί θα συζητούνταν απλά οι όροι της ανακωχής των εχθροπραξιών.
Ο Υποστράτηγος Αλέξανδρος Μαζαράκης Αινιάν, είχε λάβει έγγραφο διορισμού του, στο οποίο αναφερόταν ρητά ότι αποκλειόταν οποιαδήποτε δέσμευση για μη ενίσχυση του στρατού στην Ανατολική Θράκη και ακόμα γραφόταν επί λέξει : «…πλήρης εκκένωσις της Ανατολικής Θράκης μέχρι του ποταμού Έβρου αποκλείεται απολύτως» (Αυτό αναφέρει ο ίδιος ο Μαζαράκης Αινιάν).
Στην περιοχή υπήρχαν 45.000 άνδρες περίπου (5 μεραρχίες) και αρκετά ισχυρή δύναμη Πυροβολικού. Ο Ν. Πλαστήρας, πήγε αυτοπροσώπως στην περιοχή και διαβεβαίωσε τους κατοίκους ότι «η Θράκη δια την Ελλάδα θεωρείται η ζωή αυτής» (25/9/1922 με το παλιό ημερολόγιο)(Δρ. Ιωάννης Παπαφλωράτος « Η Ιστορία του Ελληνικού Στρατού (1833-1949), τόμος Ι, σελ. 769). Επίσης, ο ηγέτης του κινήματος, δήλωσε τα εξής :
« Η Θράκη αποτελεί την ψυχήν της Ελλάδος. Ο δε στρατός ανασυγκροτούμενος θα αποτελέσει το προπύργιον της Θράκης… Θαρρείτε εφ’όσον η επανάστασις αγρυπνεί και το ζήτημά σας διαχειρίζεται ο μέγιστος των πολιτικών (ενν. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος). Η επανάστασις… δηλώνει ότι ως πρώτιστον και αντικειμενικόν σκοπό έχει, δι’ αμειλίκτου εφαρμογής των νόμων, να επαναφέρει το κράτος εις την οδόν της τιμής και του καθήκοντος και να διοργανώσει στρατόν αντάξιον των περιστάσεων προς σωτηρίαν της Θράκης… πρέπει να ελπίζουν πάντες ότι δε θα δοκιμάσει δουλείαν η Θράκη, διότι η χριστιανική Ευρώπη(sic) δε θα ανεχθεί τούτο και διότι την διακυβέρνησιν της χώρας ανέλαβον ηθικότερα στοιχεία, τη δε διαχείρισιν του θρακικού ζητήματος ο μεγαλύτερος πολιτικός νους… Η Θράκη δια την Ελλάδα θεωρείται η ζωή αυτής …»
(Εφημερίδα «Ελεύθερον Βήμα» 26/9/1922, σελ. 1)
Ωστόσο, τα πράγματα δεν εξελίχθηκαν ευνοϊκά για τη χώρα μας… κατά την Τρίτη ημέρα της διάσκεψης, οι Έλληνες αντιπρόσωποι ενημερώθηκαν για το συμφωνημένο κείμενο, με βάση το οποίο οι ελληνικές δυνάμεις πρέπει να εγκαταλείψουν άμεσα την Ανατολική Θράκη. Μόνο οι λεπτομέρειες θα μπορούσαν να συζητηθούν.
Όπως είναι φυσικό, η ελληνική αντιπροσωπεία αντέδρασε έντονα, γεγονός που εξόργισε τον Γάλλο αντιπρόσωπο στα Μουδανιά Charpy. Κάποιοι μάλιστα τον χαρακτήρισαν «άθλιο», για την όλη συμπεριφορά του στα Μουδανιά. Ο Ιταλός αντιπρόσωπος, ήταν πιο μετριοπαθής από τον Γάλλο, αν και συμφωνούσε σε γενικές γραμμές μαζί του. Αντίθετα, η βρετανική πλευρά, φαινόταν φιλικά διακείμενη προς την Ελλάδα.
Η ελληνική αντιπροσωπεία, αρνήθηκε τελικά να υπογράψει και προχώρησε στη σύνταξη ενός κειμένου. Δυστυχώς, την ίδια μέρα ο Ε. Βενιζέλος αποδεχόταν τη γραμμή του Έβρου ως συνοριακή, μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας.
(Εφημερίδα «Ελεύθερον Βήμα» 26/9/1922, σελ. 1)
Ωστόσο, τα πράγματα δεν εξελίχθηκαν ευνοϊκά για τη χώρα μας… κατά την Τρίτη ημέρα της διάσκεψης, οι Έλληνες αντιπρόσωποι ενημερώθηκαν για το συμφωνημένο κείμενο, με βάση το οποίο οι ελληνικές δυνάμεις πρέπει να εγκαταλείψουν άμεσα την Ανατολική Θράκη. Μόνο οι λεπτομέρειες θα μπορούσαν να συζητηθούν.
Όπως είναι φυσικό, η ελληνική αντιπροσωπεία αντέδρασε έντονα, γεγονός που εξόργισε τον Γάλλο αντιπρόσωπο στα Μουδανιά Charpy. Κάποιοι μάλιστα τον χαρακτήρισαν «άθλιο», για την όλη συμπεριφορά του στα Μουδανιά. Ο Ιταλός αντιπρόσωπος, ήταν πιο μετριοπαθής από τον Γάλλο, αν και συμφωνούσε σε γενικές γραμμές μαζί του. Αντίθετα, η βρετανική πλευρά, φαινόταν φιλικά διακείμενη προς την Ελλάδα.
Η ελληνική αντιπροσωπεία, αρνήθηκε τελικά να υπογράψει και προχώρησε στη σύνταξη ενός κειμένου. Δυστυχώς, την ίδια μέρα ο Ε. Βενιζέλος αποδεχόταν τη γραμμή του Έβρου ως συνοριακή, μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας.
Στις 25/9/1922 τηλεγράφησε απ’ το Παρίσι
«Ανατολική Θράκη απολέσθη ατυχώς δι’ Ελλάδα» και «ανάγκη Θράκαις να εγκαταλείψωσι την γην, ην από τόσων αιώνων κατοικούσιν, αυτή και πρόγονοί των» .
Όπως γράφει χαρακτηριστικά ο Δημήτρης Α. Μαυρίδης
« ήταν ακόμη μία από τις εθνικές εκκαθαρίσεις του 20ου αιώνα, παρ’ όλο που το πρωτόκολλο της ανακωχής των Μουδανιών αφορούσε μόνο την εκκένωση της Ανατολικής Θράκης από τον ελληνικό στρατό και όχι από τον ελληνικό πληθυσμό».
Μετά τις εξελίξεις αυτές, δόθηκαν νέες οδηγίες στον Μαζαράκη – Αινιάν. Ωστόσο, αμέσως μετά ακολούθησε νέο τηλεγράφημα από την Αθήνα, με το οποίο ο Έλληνας αξιωματικός, υποχρεωνόταν να δεχθεί σαν σύνορο τη γραμμή της παλιάς Βουλγαροτουρκικής μεθορίου του 1915.
Μετά τις εξελίξεις αυτές, δόθηκαν νέες οδηγίες στον Μαζαράκη – Αινιάν. Ωστόσο, αμέσως μετά ακολούθησε νέο τηλεγράφημα από την Αθήνα, με το οποίο ο Έλληνας αξιωματικός, υποχρεωνόταν να δεχθεί σαν σύνορο τη γραμμή της παλιάς Βουλγαροτουρκικής μεθορίου του 1915.
Ο Μαζαράκης σχολίασε σκωπτικά τότε ( και αποδείχθηκε αργότερα ότι είχε δίκιο…) πως οι ιθύνοντες του Υπουργείου Εξωτερικών και του Γενικού Επιτελείου, αγνοούσαν ότι η συνθήκη αυτή καθόριζε τη Βουλγαροτουρκική μεθόριο 2 χιλιόμετρα ανατολικά του Έβρου. Με το πρώτο τηλεγράφημα όμως ο Μαζαράκης – Αινιάν λάμβανε τη διαταγή να συναινέσει στην εκκένωση όλης της ανατολικής όχθης του ποταμού και της περιοχής του Κάραγατς.
Ο Πλαστήρας αντιλαμβανόμενος τις δραματικές εξελίξεις , έφυγε αθόρυβα από τα Μουδανιά, προφανώς για να μείνει, κατά το δυνατόν, στο απυρόβλητο. Ο Charpy, ήταν έξαλλος από την άρνηση των Ελλήνων να υπογράψουν όσα είχαν συμφωνηθεί (ερήμην τους…) . Είπε στον Μαζαράκη μάλιστα ότι οι Σύμμαχοι είχαν εμποδίσει τους Τούρκους από το να κυνηγήσουν τους Έλληνες της Θράκης ! Βέβαια το θράσος αυτό πήγαζε και από αχαρακτήριστες δηλώσεις, όπως αυτή του Κονδύλη, ότι « αν οι Τούρκοι έφταναν στη Θράκη, μόνο ο Κορινθιακός Κόλπος θα σταματούσε τους Έλληνες από τη φυγή» (Δρ. Ιωάννης Παπαφλωράτος, «Η Ιστορία του Ελληνικού Στρατού(1833-1949)», Τόμος Ι)
Για τη διάσκεψη των Μουδανιών, είναι χαρακτηριστικό ότι ποτέ Έλληνες και Τούρκοι δε βρέθηκαν να συζητούν στο ίδιο τραπέζι. Καλούνταν εκ περιτροπής στις συνεδριάσεις, οι περισσότερες από τις οποίες έγιναν στο Βρετανικό πολεμικό σκάφος «Iron Duke». Η ελληνική αντιπροσωπεία δεν κατέβηκε ποτέ στην ξηρά!
Τελικά, στις 28 Σεπτεμβρίου 1922 ( 11 Οκτωβρίου με το νέο ημερολόγιο) , υπογράφηκε η σύμβαση από τους Συμμάχους και τους Τούρκους, όχι όμως και από την ελληνική πλευρά, που είχε σαφείς εντολές να δεχθεί μόνο την αποχώρηση των ελληνικών στρατευμάτων από την Ανατολική Θράκη. Οι υπάλληλοι της ελληνικής διοίκησης και οι άντρες της Χωροφυλακής, θα παρέμεναν εκεί. Τα μέλη της ελληνικής αντιπροσωπείας, πήγαν στη Ραιδεστό και από εκεί με το πλοίο «Ασπίς» έφτασαν στο Φάληρο. Η ελληνική κυβέρνηση (του Σ. Κροκιδά θυμίζουμε), εξέφρασε την ευαρέσκεια της προς τον Μαζαράκη και τα υπόλοιπα μέλη της αντιπροσωπείας μας στα Μουδανιά. Λίγο αργότερα, έγινε σύσκεψη του υπουργικού συμβουλίου και της «Επαναστατικής Επιτροπής». Σ’ αυτήν αποφασίστηκε να γίνουν αποδεκτά τα τετελεσμένα των Μουδανιών και εξουσιοδοτήθηκε ο Έλληνας αρμοστής στην Κωνσταντινούπολη να υπογράψει το Πρωτόκολλο της εκκένωσης της Ανατολικής Θράκης. Έκπληκτος ο Ισμέτ πασάς ( Ινονού) , είπε στον Κεμάλ : «Οι Γιουνάν (Έλληνες) μας χαρίζουν την Ανατολική Θράκη !»
Το ίδιο είπε και 50 χρόνια αργότερα στον Σ. Μαρκεζίνη: « Η Θράκη μας παραδόθηκε χωρίς να ριφθεί ούτε ένας πυροβολισμός» …
Πρόκειται για μια από τις σκοτεινότερες στιγμές της νεότερης ελληνικής ιστορίας.
Τι ήταν αυτό που έκανε τον Ελευθέριο Βενιζέλο να αλλάξει γνώμη σε 3 μέρες; Γιατί αποφασίστηκε, παρά τα όσα διακήρυττε ο Πλαστήρας, η εγκατάλειψη της Ανατολικής Θράκης; Σε ποιο σοβαρό κράτος, θα υπήρχε (ανεπίτρεπτη) άγνοια για το πού ήταν η μεθόριος δύο γειτονικών κρατών πριν 7 χρόνια;
Αξιοπρεπέστερη και εθνικά ορθή φαίνεται ότι ήταν η στάση της ελληνικής αντιπροσωπείας στα Μουδανιά, κάτι που αναγνώρισαν ο Γάλλος Charpy, υποβολέας (τουλάχιστον) των Τούρκων μαζί με τον Franklin –Bouillon, ο Ιταλός Mombelli και ο Βρετανός Harrington, που ηγούνταν των αντιπροσωπειών των «Συμμάχων».
«Η ελληνική αντιπροσωπεία διαπιστώνει ότι ουδεμία των υποδείξεων τας οποίας διετύπωσεν εις τα προηγουμένας δηλώσεις της, ελήφθει υπ’ όψιν κατά την σύνταξιν του οριστικού της στρατιωτικής συμφωνίας. Κυρίως επί του θέματος της γραμμής αποχωρήσεως των ελληνικών στρατευμάτων, των οποίων ήδη εδήλωσεν ότι δε δύναται να δεχθεί, δεν έλαβε ικανοποίησιν…»
Με την Ανακωχή των Μουδανιών (Armistice of Mudanya) παραχωρήθηκε στην Τουρκία και το λεγόμενο Τρίγωνο του Κάραγατς, έκτασις με αριθμό 24.500 τ.χλμ., με μεγάλη οικονομική και στρατιωτική σημασία.
Ο Πλαστήρας αντιλαμβανόμενος τις δραματικές εξελίξεις , έφυγε αθόρυβα από τα Μουδανιά, προφανώς για να μείνει, κατά το δυνατόν, στο απυρόβλητο. Ο Charpy, ήταν έξαλλος από την άρνηση των Ελλήνων να υπογράψουν όσα είχαν συμφωνηθεί (ερήμην τους…) . Είπε στον Μαζαράκη μάλιστα ότι οι Σύμμαχοι είχαν εμποδίσει τους Τούρκους από το να κυνηγήσουν τους Έλληνες της Θράκης ! Βέβαια το θράσος αυτό πήγαζε και από αχαρακτήριστες δηλώσεις, όπως αυτή του Κονδύλη, ότι « αν οι Τούρκοι έφταναν στη Θράκη, μόνο ο Κορινθιακός Κόλπος θα σταματούσε τους Έλληνες από τη φυγή» (Δρ. Ιωάννης Παπαφλωράτος, «Η Ιστορία του Ελληνικού Στρατού(1833-1949)», Τόμος Ι)
Για τη διάσκεψη των Μουδανιών, είναι χαρακτηριστικό ότι ποτέ Έλληνες και Τούρκοι δε βρέθηκαν να συζητούν στο ίδιο τραπέζι. Καλούνταν εκ περιτροπής στις συνεδριάσεις, οι περισσότερες από τις οποίες έγιναν στο Βρετανικό πολεμικό σκάφος «Iron Duke». Η ελληνική αντιπροσωπεία δεν κατέβηκε ποτέ στην ξηρά!
Τελικά, στις 28 Σεπτεμβρίου 1922 ( 11 Οκτωβρίου με το νέο ημερολόγιο) , υπογράφηκε η σύμβαση από τους Συμμάχους και τους Τούρκους, όχι όμως και από την ελληνική πλευρά, που είχε σαφείς εντολές να δεχθεί μόνο την αποχώρηση των ελληνικών στρατευμάτων από την Ανατολική Θράκη. Οι υπάλληλοι της ελληνικής διοίκησης και οι άντρες της Χωροφυλακής, θα παρέμεναν εκεί. Τα μέλη της ελληνικής αντιπροσωπείας, πήγαν στη Ραιδεστό και από εκεί με το πλοίο «Ασπίς» έφτασαν στο Φάληρο. Η ελληνική κυβέρνηση (του Σ. Κροκιδά θυμίζουμε), εξέφρασε την ευαρέσκεια της προς τον Μαζαράκη και τα υπόλοιπα μέλη της αντιπροσωπείας μας στα Μουδανιά. Λίγο αργότερα, έγινε σύσκεψη του υπουργικού συμβουλίου και της «Επαναστατικής Επιτροπής». Σ’ αυτήν αποφασίστηκε να γίνουν αποδεκτά τα τετελεσμένα των Μουδανιών και εξουσιοδοτήθηκε ο Έλληνας αρμοστής στην Κωνσταντινούπολη να υπογράψει το Πρωτόκολλο της εκκένωσης της Ανατολικής Θράκης. Έκπληκτος ο Ισμέτ πασάς ( Ινονού) , είπε στον Κεμάλ : «Οι Γιουνάν (Έλληνες) μας χαρίζουν την Ανατολική Θράκη !»
Το ίδιο είπε και 50 χρόνια αργότερα στον Σ. Μαρκεζίνη: « Η Θράκη μας παραδόθηκε χωρίς να ριφθεί ούτε ένας πυροβολισμός» …
Τι ήταν αυτό που έκανε τον Ελευθέριο Βενιζέλο να αλλάξει γνώμη σε 3 μέρες; Γιατί αποφασίστηκε, παρά τα όσα διακήρυττε ο Πλαστήρας, η εγκατάλειψη της Ανατολικής Θράκης; Σε ποιο σοβαρό κράτος, θα υπήρχε (ανεπίτρεπτη) άγνοια για το πού ήταν η μεθόριος δύο γειτονικών κρατών πριν 7 χρόνια;
Αξιοπρεπέστερη και εθνικά ορθή φαίνεται ότι ήταν η στάση της ελληνικής αντιπροσωπείας στα Μουδανιά, κάτι που αναγνώρισαν ο Γάλλος Charpy, υποβολέας (τουλάχιστον) των Τούρκων μαζί με τον Franklin –Bouillon, ο Ιταλός Mombelli και ο Βρετανός Harrington, που ηγούνταν των αντιπροσωπειών των «Συμμάχων».
«Η ελληνική αντιπροσωπεία διαπιστώνει ότι ουδεμία των υποδείξεων τας οποίας διετύπωσεν εις τα προηγουμένας δηλώσεις της, ελήφθει υπ’ όψιν κατά την σύνταξιν του οριστικού της στρατιωτικής συμφωνίας. Κυρίως επί του θέματος της γραμμής αποχωρήσεως των ελληνικών στρατευμάτων, των οποίων ήδη εδήλωσεν ότι δε δύναται να δεχθεί, δεν έλαβε ικανοποίησιν…»
Με την Ανακωχή των Μουδανιών (Armistice of Mudanya) παραχωρήθηκε στην Τουρκία και το λεγόμενο Τρίγωνο του Κάραγατς, έκτασις με αριθμό 24.500 τ.χλμ., με μεγάλη οικονομική και στρατιωτική σημασία.
(Δείτε σχετικά στο άρθρο μας για τη συνεργασία Λένιν-Κεμάλ, στο άρθρο μας στο protothema.gr 9/4/2017.
Από τις 5/10/1922 ως τις 18/10/1922, περισσότεροι από 250.000 Έλληνες (αλλού αναφέρεται ότι ήταν 400.000, εγκατέλειψαν την, ελληνική, Ανατολική Θράκη σε κλίμα απελπισίας και πανικού. Ανάμεσά τους και Μικρασιάτες, που είχαν εγκατασταθεί προσωρινά εκεί.
Επίλογος
Στις 30/9/1922, ο στρατηγός Κ. Νίδερ, εξέδωσε διαταγή για την αποχώρηση του Ελληνικού Στρατού δυτικά του Έβρου. Η αποχώρηση άρχισε στις 2/10/1922 και ολοκληρώθηκε στις 18/10/1922.Από τις 5/10/1922 ως τις 18/10/1922, περισσότεροι από 250.000 Έλληνες (αλλού αναφέρεται ότι ήταν 400.000, εγκατέλειψαν την, ελληνική, Ανατολική Θράκη σε κλίμα απελπισίας και πανικού. Ανάμεσά τους και Μικρασιάτες, που είχαν εγκατασταθεί προσωρινά εκεί.
Οι ελληνικές πολιτικές αρχές, αναχώρησαν ως το τέλος Οκτωβρίου 1922. Τελευταίοι έφυγαν οι κάτοικοι της Χερσονήσου της Καλλίπολης . Και, όπως είπε ο Ισμέτ Ινονού, όλα αυτά, χωρίς να ριχτεί ούτε μία ντουφεκιά…
Πηγές:
Δρ. Ιωάννης Σ. Παπαφλωράτος, « Η Ιστορία του Ελληνικού Στρατού(1833-1949), τόμος Ι».
Ευχαριστούμε θερμότατα τον Δρα. Ι. Παπαφλωράτο που με μεγάλη ευγένεια και προθυμία μας έδωσε την άδεια να χρησιμοποιήσουμε στοιχεία από το έργο του.
Δημήτρης Α. Μαυρίδης, «Από την Ιστορία της Θράκης (1875-1925)», έκδοση της Ιεράς Μητροπόλεως Ξάνθης και Περιθωρίου, Ξάνθη 2006.
Γρηγόριος Δαφνής , «Η Ελλάς Μεταξύ δύο Πολέμων,1923-1940», εκδόσεις Κάκτος 1997.
Πηγές:
Δρ. Ιωάννης Σ. Παπαφλωράτος, « Η Ιστορία του Ελληνικού Στρατού(1833-1949), τόμος Ι».
Ευχαριστούμε θερμότατα τον Δρα. Ι. Παπαφλωράτο που με μεγάλη ευγένεια και προθυμία μας έδωσε την άδεια να χρησιμοποιήσουμε στοιχεία από το έργο του.
Δημήτρης Α. Μαυρίδης, «Από την Ιστορία της Θράκης (1875-1925)», έκδοση της Ιεράς Μητροπόλεως Ξάνθης και Περιθωρίου, Ξάνθη 2006.
Γρηγόριος Δαφνής , «Η Ελλάς Μεταξύ δύο Πολέμων,1923-1940», εκδόσεις Κάκτος 1997.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου