Το Τείχος

Γιορτάζονται εφέτος με πολλές εκδηλώσεις στο Βερολίνο αλλά και με πολλές και σπουδαίες αναφορές και αφιερώματα σε όλη τη Δύση τα 30 χρόνια από την πτώση του Τείχους του Βερολίνου. 

Η επίσημη ημερομηνία είναι η 9η Νοεμβρίου, αλλά η Γερμανία, επειδή ή ημερομηνία αυτή συμπίπτει με την φριχτή «Νύχτα των Κρυστάλλων» (Kristallnacht) του 1938, το φοβερό πογκρόμ εναντίον των Εβραίων, ορθώς έχει επιλέξει την 3η Νοεμβρίου, ημέρα της επανένωσης της Γερμανίας, ως ημέρα...

εθνικού εορτασμού.

Το Τείχος, χώριζε όχι μόνο την πόλη, αλλά δυο ολόκληρους κόσμους: την σοβιετική αυτοκρατορία, με τα κομμουνιστικά ολοκληρωτικά καθεστώτα στα κράτη-δορυφόρους (που δημιουργήθηκαν από τις ερπύστριες των ρωσικών αρμάτων μάχης στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο) από τη μια μεριά και την δημοκρατική Δύση, τον ελεύθερο κόσμο από την άλλη. 

Ορισμένοι ακόμα και σήμερα βάζουν την φράση ελεύθερος κόσμος σε εισαγωγικά επειδή δεν θέλουν να δεχθούν την ιστορική αλήθεια. Όχι ότι οι δυτικές δημοκρατίες ήταν τέλειες και δεν είχαν τα τρωτά και μελανά τους σημεία. Κάθε άλλο. Η ελευθερία και η δημοκρατία, όμως, τις έδωσαν τη δυνατότητα αυτοκριτικής, διόρθωσης και προόδου.

Η υπεροχή του δυτικού οικονομικού και πολιτικού συστήματος, κυρίως στις αναπτυγμένες χώρες, ήταν τέτοια που στην πάροδο του χρόνου αποδείχτηκε συντριπτική και στον τομέα του βιοτικού επιπέδου και στον τομέα, φυσικά, των πολιτικών ελευθεριών και των ατομικών δικαιωμάτων. 

Αν η Δύση δεν ήταν τόσο ελκυστική, έστω με την υπερβολή της προπαγάνδας, δεν θα χτιζόταν «το τείχος του αίσχους» το 1961, καθόσον υπολογίζεται ότι στην περίοδο 1948-1961 περίπου 3 με 3,5 εκ. εγκατέλειψαν την Ανατολική Γερμανία, το 20% περίπου των 17 εκ. του πληθυσμού της χώρας. Η διαρροή συνεχιζόταν αδιάλειπτη με τους πιο νέους και μορφωμένους να την εγκαταλείπουν.

Το Τείχος ήταν η απάντηση του κομμουνιστικού καθεστώτος στη συνεχή αυτή αιμορραγία με την αστεία δικαιολογία «προστασίας από τους φασίστες». 

Μέσα σε μια νύχτα ορθώθηκαν κατ’ αρχάς αγκαθωτά συρματοπλέγματα και σύντομα ένα τσιμεντένιο φρούριο, ένα τείχος ύψους 3.60 μ. και 44 περίπου χιλιομέτρων, με 300 πύργους ελέγχου, με χιλιάδες νάρκες, 11.500 φύλακες-φρουρούς, χιλιάδες σκυλιά, με μόνο 8 διαβάσεις, ελεγχόμενα περάσματα στο Δυτικό Βερολίνο. Μια νεκρή ζώνη 150 περίπου μέτρων, η λεγόμενη «ζώνη του θανάτου», όπου πολλοί άφησαν την τελευταία τους πνοή προσπαθώντας να αποδράσουν, κι όπου κατοικούσαν μόνο άγρια κουνέλια. Περισσότερα από 140 άτομα φονεύτηκαν στην προσπάθειά τους να αποδράσουν, γύρω στις 5.000 τα κατάφεραν με διάφορους τρόπους ενώ 70.000 απόπειρες δραπέτευσης δεν ήταν επιτυχείς.

Το τείχος δεν «έπεσε», αλλά κατεδαφίστηκε με σφυριά και καλέμια κι αργότερα με μπουλντόζες 28 χρόνια, 2 μήνες και 28 ημέρες μετά την ανέγερσή του. Ήταν η αρχή του τέλους του κομμουνιστικού ολοκληρωτισμού. Σε ένα χρόνο η επανένωση της Γερμανίας ήταν γεγονός και σε δυο χρόνια κατέρρευσε και η Σοβιετική Ένωση, ευτυχώς, χάρις στην ηγεσία

του Γκορμπατσώφ, αναίμακτα. 

Η οργή των λαών στις ανατολικές κομμουνιστικές χώρες παρέσυρε τα πάντα, εξελίξεις που ακόμα και οι ελάχιστοι προβλεπτικοί δεν μπορούσαν να φανταστούν τη μορφή που πήρε τελικά η κατάρρευση αυτή.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το Τείχος αποτέλεσε την πιο εμβληματική εικόνα του Ψυχρού Πολέμου. Ακόμα και σήμερα η διάβαση γνωστή ως Checkpoint Charlie αποτελεί τουριστικό αξιοθέατο. Ένα διάσημο πέρασμα όχι μόνο διότι εκεί ήρθαν αντιμέτωπα αμερικανικά και ρωσικά άρματα μάχης, αλλά και χάρις στην κινηματογραφική ταινία «Ο κατάσκοπος που γύρισε από το κρύο» το 1965 σε σκηνοθεσία Μάρτιν Ριτ και με πρωταγωνιστή τον Ρίτσαρντ Μπάρτον. Βασισμένη στο ομώνυμο βιβλίο του Τζων λε Καρρέ, τη θεωρήσαμε τότε, νεαροί φοιτητές, ως προπαγανδιστική υπέρ της Δύσης, πιστεύοντας στην προπαγάνδα των άλλων. Πιο πρόσφατα η ταινία «Η γέφυρα των κατασκόπων» (2015) του Σπίλμπεργκ με τον Τομ Χανκς, βασισμένη σε πραγματικά γεγονότα, σε σενάριο των αδελφών Κοέν και του Ματ Τσάρμαν δίνει κι αυτή μια άλλη διάσταση του ανελέητου πολέμου με όλα τα μέσα και σε όλα τα επίπεδα μεταξύ των δυο στρατοπέδων.

Οι ανταλλαγές κατασκόπων γίνονταν, πράγματι, στην Glienicke Bridge. Όσο για τη ζωή στην Ανατολική Γερμανία με τους 300.000 πολιτικούς κρατούμενους, την μυστική αστυνομία STASI να παρακολουθεί τα πάντα με τον πληροφοριοδότη της διπλανής πόρτας, τα εκατομμύρια των φακελωμένων και τα συναφή, η δραματική ταινία του Γερμανού Ντόνερσμαρκ «Η ζωή των άλλων» (2006) παρέχει μια συγκλονιστική μαρτυρία, αν και κορυφή του παγόβουνου. Υπάρχουν εκατομμύρια αιτήσεων για πρόσβαση στους φακέλους της, στο γκρίζο και σκοτεινό κτίριο που ακόμα στέκεται όρθιο ως «μνημείο» στο Βερολίνο.

Από το τείχος, ένα κομμάτι του μήκους 1.316 μέτρων έχει μεταβληθεί σε μια υπαίθρια γκαλερί (East Side Gallery) που κατακλύζεται σήμερα από τουρίστες. Πρόκειται για τον μεγαλύτερο τοίχο με γκραφίτι στον κόσμο, μια τεράστια τοιχογραφία από πολλά μέρη. Μετά το 1990 ο Δήμος του Βερολίνου προσκάλεσε 118 καλλιτέχνες από 21 χώρες να τον

ζωγραφίσουν. Πράγματι, πολλές «κατασκευές» παρουσιάζουν μεγάλο θεματικό και καλλιτεχνικό ενδιαφέρον. Δεσπόζει, βέβαια, το αποκαλούμενο «αδελφικό φιλί» του Dmitri Vruber, αναπαραγωγή από φωτογραφία, όπου ο Σοβιετικός ηγέτης Μπρέζνιεφ φιλάει στο στόμα τον Ανατολικογερμανό ομόλογό του Χόνεκερ το 1979, στους εορτασμούς για την 30ή επέτειο της ίδρυσης της Λαϊκής Δημοκρατίας της Γερμανίας.

Μια από τις σημαντικές ιστορικές στιγμές της πόλης του Δυτικού Βερολίνου ήταν η επίσκεψη του Αμερικανού Προέδρου Τζων Κέννεντυ το 1963. Του επιφυλάχτηκε λαμπρή επίσημη και πάνδημη λαϊκή υποδοχή. Καγκελάριος τότε ήταν ο Κόνραντ Αντενάουερ και Δήμαρχος της πόλης ο σοσιαλδημοκράτης Βίλλυ Μπραντ, μετέπειτα Καγκελάριος της χώρας

(1969-1974).

Ο Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών Τζων Κέννεντυ απευθύνθηκε σε ένα τεράστιο πλήθος 450.000 στην πλατεία Rudolf Wilde στο Δυτικό Βερολίνο στις 26 Ιουνίου 1963, προσφέροντας την αλληλεγγύη και την στήριξή του έναντι κάθε απειλής από την Σοβιετική Ένωση και το Σύμφωνο Βαρσοβίας. Άλλωστε, το Δυτικό Βερολίνο, που βρισκόταν στην Ανατολική Γερμανία, σε ρωσικό στην ουσία έδαφος, αποτελείτο από 3 ζώνες, την αμερικανική, την βρετανική και την γαλλική στις οποίες είχε χωριστεί μεταπολεμικά και είχε επιβιώσει δυο ρωσικών αποκλεισμών χάρις στην εκπληκτική αερογέφυρα ανεφοδιασμού που λειτούργησε με μεγάλη αποτελεσματικότητα.

Ο Κέννεντυ τέλειωσε την ομιλία του λέγοντας ότι «Όλοι οι ελεύθεροι άνθρωποι, όπου και να ζουν, είναι πολίτες του Βερολίνου, και κατά συνέπεια, ως ελεύθερος άνθρωπος, είμαι περήφανος που λέω ότι «Είμαι Βερολινέζος». Τη φράση αυτή εκφώνησε στα γερμανικά «Ich bin ein Βerliner», όπως ήταν χειρόγραφα γραμμένη σε μια κάρτα της ομιλίας του που έχει διασωθεί στο ιστορικό του Αρχείο.

Δεν θα μπω στον πειρασμό να αναφερθώ λεπτομερώς στα «ιστορικά διδάγματα» της κατεδάφισης του Τείχους. Έχουν κατά κόρον αναφερθεί. Αναφέρομαι αποκλειστικά στους υπερασπιστές της φιλελεύθερης κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Διότι, υπάρχουν κι αυτοί στο αριστερό άκρο του πολιτικού φάσματος που εξακολουθούν να κλαίνε και να οδύρονται για τον «Χαμένο Παράδεισο», που απωλέσθη εξ αιτίας κάποιας «ιμπεριαλιστικής συνωμοσίας» και «εσωτερικής προδοσίας». 

Αρκούμαι, λοιπόν, να επισημάνω τα εξής: 

πρώτον ότι τα δημοκρατικά και ελεύθερα καθεστώτα δεν είναι αιώνια. Διατηρούνται μόνο εάν υπάρχουν αρκετοί για να τα υπερασπίσουν. Σήμερα δέχονται ισχυρές πιέσεις και απειλές από ανελεύθερα λαϊκιστικά κινήματα της αριστεράς και κυρίως της δεξιάς που είναι εγγενώς αυταρχικά. 

Και δεύτερον, ότι η ιστορία ποτέ δεν διδάσκει εάν δεν θέλει κανείς να διδαχτεί, περίπτωση κατά την οποία καταδικάζεται να κάνει τα ίδια λάθη με τις ίδιες ολέθριες συνέπειες.

Του Βασίλη Καπετανγιάννη*

*Ο Βασίλης Καπετανγιάννης είναι πολιτικός επιστήμονας

liberal.gr