By Nouriel Roubini & Arab Das*Ένα ακόμη Μεγάλο Κραχ μπορεί να αποφεύχθηκε, αλλά η κρίση δεν έχει τελειώσει.
Οι πιστώσεις εξακολουθούν να είναι «σφιχτές» και η μετάδοση της «νόσου» έχει εξαπλωθεί σε πάρα πολλά σημεία της παγκόσμιας οικονομίας: νοικοκυριά που υποφέρουν από τα προβλήματα με τα στεγαστικά δάνεια (Ισλανδία, ΗΠΑ, Βρετανία, Ισπανία, Ιρλανδία, κεντρική και ανατολική Ευρώπη), προβληματικές τράπεζες (Ισλανδία, ΗΠΑ, Ε.Ε., Ρωσία και πρώην σοβιετικές δημοκρατίες), εταιρικό χρέος (η Naftogaz στην Ουκρανία, η Dubai World) και τώρα η Ελλάδα και άλλοι αδύναμοι κρίκοι της ευρωζώνης.
Η Ελλάδα ήταν ένα ατύχημα που αναμενόταν εδώ και καιρό να συμβεί, εξαιτίας του υπερβολικού της χρέους και της έλλειψης ανταγωνιστικότητας. Όμως δεν έχει μόνο αυτή προβλήματα. Στη λύση των δικών της προβλημάτων έγκειται και το μέλλον των γειτόνων της, της ευρωζώνης και ίσως και της Ε.Ε....
Η δημοσιονομική απειθαρχία και η έλλειψη ανταγωνιστικότητας είναι διάχυτες σε όλη τη νότια Ευρώπη. Η είσοδος στο ευρώ και τα «trades της σύγκλισης» την εποχή της άνθησης των αγορών οδήγησαν τις αποδόσεις των ομολόγων Πορτογαλίας, Ιταλίας, Ελλάδας και Ισπανίας κοντά στις αντίστοιχες των γερμανικών bunds. Η πιστωτική έκρηξη στήριξε την κατανάλωση, αλλά ενίσχυσε τον πληθωρισμό των μισθών, οι οποίοι δεν ακολούθησαν πορεία ανάλογη με αυτήν της παραγωγικότητας, ενώ ήραν τη στήριξη της ελληνικής οικονομίας από τις εξαγωγές.
Εν τω μεταξύ, η εκτεταμένη γραφειοκρατία και οι «σφιχτές» αγορές στην εργασία, στην παραγωγή προϊόντων και στην προσφορά υπηρεσιών αποθάρρυναν τις επενδύσεις σε τομείς υψηλής απόδοσης, παρά το γεγονός ότι οι μισθοί παρέμειναν χαμηλότερα από τον μέσο όρο της Ε.Ε. Το επακόλουθο επιζήμιο μίγμα υψηλών ελλειμμάτων τρεχουσών συναλλαγών και προϋπολογισμού οδήγησε σε αύξηση του εξωτερικού χρέους. Η δραματική ανάκαμψη του ευρώ την περίοδο 2008 - 2009 επέτεινε αυτά τα προβλήματα.
Καθώς τα yields των ομολόγων ενισχύονται, η Ελλάδα και οι εταίροι της αντιμετωπίζουν σκληρές επιλογές. Το καλύτερο θα ήταν να ακολουθήσουν την Ιρλανδία, την Ουγγαρία και τη Λετονία και να εφαρμόσουν αξιόπιστα προγράμματα δημοσιονομικής προσαρμογής. Να στηριχτούν στη μείωση των δαπανών, κάτι το οποίο μπορεί να ελέγξει η κυβέρνηση, και όχι σε αυξήσεις φόρων και «κλείσιμο» για κάποιες τρύπες, κινήσεις οι οποίες έχει αποδειχτεί, ιστορικά, ότι δεν μπορούν να ελεγχθούν. Με τη λήψη των ορθών μέτρων μπορούν να επιτύχουν «εσωτερική υποτίμηση», με βαθιές μειώσεις σε μισθούς και με δομικές μεταρρυθμίσεις που θα βοηθήσουν στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας, κάτι που έχει πράξει η Γερμανία από την εποχή της επανένωσής της.
Η εύκολη λύση είναι να χρησιμοποιήσουν δημιουργική λογιστική και δημοσιονομική «γλυκύτητα» και να καθυστερήσουν την προσαρμογή τους. Εάν επιλέξουν αυτό το σενάριο η πρόσβαση στις αγορές θα χαθεί, πιθανώς έως τα μέσα του 2010. Η Ελλάδα θα χρειαστεί, τότε, να στραφεί στα άλλα κράτη-μέλη για άμεσο δανεισμό (κάτι το οποίο, μέχρι στιγμής, δεν έχει γίνει αποδεκτό). Μπορεί να στραφεί στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (που και αυτό έχει αποκλειστεί προς το παρόν) ή σε μη παραδοσιακούς πιστωτές όπως η Κίνα (επίσης έχει αποκλειστεί). Διαφορετικά, μπορεί να υποτιμήσει και να «γυρίσει» όλες τις υποχρεώσεις της σε ένα νέο νόμισμα, μία «νέα δραχμή», όπως έκανε η Αργεντινή (κάτι το οποίο είναι αδιανόητο).
Ένα αξιόπιστο πρόγραμμα λιτότητας θα αποκαταστήσει την αλληλεγγύη με τα άλλα κράτη-μέλη που βρίσκονται σε διαδικασία προσαρμογής, θα βελτιώσει τη ρητορική της ΕΚΤ και βασικών εταίρων και θα βοηθήσει ώστε τα spreads των ελληνικών ομολόγων να «επιστρέψουν στο έδαφος». Αυτή η τακτική δούλεψε καλά για την Ιρλανδία. Τα spreads των ομολόγων της διογκώθηκαν καθώς προσπαθούσε να σώσει το τραπεζικό της σύστημα, αλλά επέστρεψαν σε φυσιολογικά επίπεδα καθώς ανακοίνωσε περικοπή δαπανών 20%.
Η προσπάθεια προσαρμογής της Ελλάδας θα μπορούσε, ιδανικά, να στηριχτεί από ένα πρόγραμμα του ΔΝΤ, γεγόνός το οποίο θα απέτρεπε την επίθεση στα ομόλογά της και στις τράπεζες κατά τη διάρκεια των δύσκολων χρόνων. Ένα πρόγραμμα που θα προερχόταν μόνο από την Ε.Ε., θα περιλάμβανε την παρακολούθηση εφαρμογής της λιτότητας από την Κομισιόν και την παροχή δανείων από την ΕΚΤ. Καμία, όμως, από τις δύο δεν έχει πείρα σε αυτά τα θέματα, κάτι που διαθέτει το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Το ΔΝΤ έχει αποκλειστεί καθώς η παρέμβασή του εκλαμβάνεται ως ένδειξη αδυναμίας. Όμως, ένα πρόγραμμα στήριξης αποκλειστικά από την Ε.Ε. πιθανώς να γινόταν αποδεκτό ως «τσαπατσουλιά» από άλλα ενδιαφερόμενα μέρη και να ενίσχυε το ενδεχόμενο ευρωπαϊκής αποτυχίας.
Η αποτυχία να ληφθούν τα απαραίτητα μέτρα θα προσελκύσει την προσοχή σε μία άβολη, ιστορική αλήθεια: καμία νομισματική ένωση δεν έχει επιβιώσει χωρίς να υπάρχει δημοσιονομική και πολιτική ένωση. Η διαφορά μεταξύ Ε.Ε. και ΗΠΑ θα γίνει ακόμη πιο φανερή. Αρκετές πολιτείες των ΗΠΑ αντιμετωπίζουν δημοσιονομικά προβλήματα, όμως αυτά μπορούν να λυθούν σε ομοσπονδιακό επίπεδο. Εάν δεν επιτύχουν τα τοπικά μέτρα, τότε τίθεται σε εφαρμογή ο ομοσπονδιακός πτωχευτικός κώδικας. Στην ευρωζώνη δεν υπάρχει αντίστοιχος μηχανισμός.
Τα προβλήματα άλλων κρατών της ευρωζώνης μπορεί να είναι διαφορετικά σε επίπεδο οξύτητας, αλλά όχι διαφορετικά στη βάση τους. Όλες έχουν υπερβολική μόχλευση. Η Ισπανία, όπως και η Ιρλανδία, έχει τεράστια προβλήματα να λύσει με τον τραπεζικό της κλάδο, λόγω της υπερχρέωσης σε στεγαστικά δάνεια. Το μοντέλο ανάπτυξής της -στήριξη στην κατασκευαστική δραστηριότητα, λόγω της άνθησης των τιμών κατοικιών- είναι δυσλειτουργικό. Η Ισπανία, επίσης, χρειάζεται δημοσιονομική πειθαρχία και διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, προκειμένου να επανακτήσει την αξιοπιστία του χρέους της, να επιτευχθεί ανάκαμψη της ανάπτυξης και μείωση της ανεργίας που φτάνει στο 20%. Η ιταλική κυβέρνηση υποφέρει, επίσης, από υψηλή μόχλευση και ως εκ τούτου θα πρέπει να περιορίσει τις δαπάνες και να ανακτήσει την ανταγωνιστικότητα της οικονομίας. Η Πορτογαλία έχει άμεση ανάγκη από διαρθρωτικές αλλαγές προκειμένου να υπάρξει ανάκαμψη της οικονομίας και δημοσιονομική εξυγίανση.
Η Ελλάδα, λοιπόν, είναι απλώς η «πρώτη γραμμή» σε μία ευρύτερη μάχη προκειμένου να ικανοποιηθούν οι κανόνες της ευρωζώνης. Η πολιτική δέσμευση στην ευρωζώνη για κάθε χώρα που έχει προβλήματα είναι ακλόνητη. Δεν έχετε παρά να κοιτάξετε τα μέτρα μείωσης δαπανών της Ιρλανδίας, τον οδυνηρό αποπληθωρισμό της Πορτογαλίας, την οξεία προσαρμογή υποψήφιων μελών όπως η Λετονία ή η Ουγγαρία. Η έλλειψη πολιτικής και δημοσιονομικής ένωσης, η περιορισμένη διακίνηση εργαζομένων αλλά η ελεύθερη διακίνηση κεφαλαίων καθιστούν αυτές τις προσπάθειες προσαρμογής απαραίτητες για τη μακροχρόνια επιβίωση της ευρωζώνης.
Ιδανικό θα ήταν να θεσμοθετηθούν επίσημοι κανόνες και επίσης θα πρέπει να εφαρμοστούν μηχανισμοί αναδιοργάνωσης χρεών των κρατών-μελών. Διαφορετικά οι αμφιβολίες για τη σταθερότητα της ευρωζώνης θα επιστρέφουν σε κάθε περίοδο οικονομικής υποχώρησης. Κάποια στιγμή αυτές οι αμφιβολίες θα επιβεβαιωθούν.
* Ο κ. Nouriel Roubini είναι πρόεδρος της Roubini Global Economics και ο κ. Arnab Das επικεφαλής της μονάδας ερευνών της εταιρίας.
Η Ελλάδα ήταν ένα ατύχημα που αναμενόταν εδώ και καιρό να συμβεί, εξαιτίας του υπερβολικού της χρέους και της έλλειψης ανταγωνιστικότητας. Όμως δεν έχει μόνο αυτή προβλήματα. Στη λύση των δικών της προβλημάτων έγκειται και το μέλλον των γειτόνων της, της ευρωζώνης και ίσως και της Ε.Ε....
Η δημοσιονομική απειθαρχία και η έλλειψη ανταγωνιστικότητας είναι διάχυτες σε όλη τη νότια Ευρώπη. Η είσοδος στο ευρώ και τα «trades της σύγκλισης» την εποχή της άνθησης των αγορών οδήγησαν τις αποδόσεις των ομολόγων Πορτογαλίας, Ιταλίας, Ελλάδας και Ισπανίας κοντά στις αντίστοιχες των γερμανικών bunds. Η πιστωτική έκρηξη στήριξε την κατανάλωση, αλλά ενίσχυσε τον πληθωρισμό των μισθών, οι οποίοι δεν ακολούθησαν πορεία ανάλογη με αυτήν της παραγωγικότητας, ενώ ήραν τη στήριξη της ελληνικής οικονομίας από τις εξαγωγές.
Εν τω μεταξύ, η εκτεταμένη γραφειοκρατία και οι «σφιχτές» αγορές στην εργασία, στην παραγωγή προϊόντων και στην προσφορά υπηρεσιών αποθάρρυναν τις επενδύσεις σε τομείς υψηλής απόδοσης, παρά το γεγονός ότι οι μισθοί παρέμειναν χαμηλότερα από τον μέσο όρο της Ε.Ε. Το επακόλουθο επιζήμιο μίγμα υψηλών ελλειμμάτων τρεχουσών συναλλαγών και προϋπολογισμού οδήγησε σε αύξηση του εξωτερικού χρέους. Η δραματική ανάκαμψη του ευρώ την περίοδο 2008 - 2009 επέτεινε αυτά τα προβλήματα.
Καθώς τα yields των ομολόγων ενισχύονται, η Ελλάδα και οι εταίροι της αντιμετωπίζουν σκληρές επιλογές. Το καλύτερο θα ήταν να ακολουθήσουν την Ιρλανδία, την Ουγγαρία και τη Λετονία και να εφαρμόσουν αξιόπιστα προγράμματα δημοσιονομικής προσαρμογής. Να στηριχτούν στη μείωση των δαπανών, κάτι το οποίο μπορεί να ελέγξει η κυβέρνηση, και όχι σε αυξήσεις φόρων και «κλείσιμο» για κάποιες τρύπες, κινήσεις οι οποίες έχει αποδειχτεί, ιστορικά, ότι δεν μπορούν να ελεγχθούν. Με τη λήψη των ορθών μέτρων μπορούν να επιτύχουν «εσωτερική υποτίμηση», με βαθιές μειώσεις σε μισθούς και με δομικές μεταρρυθμίσεις που θα βοηθήσουν στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας, κάτι που έχει πράξει η Γερμανία από την εποχή της επανένωσής της.
Η εύκολη λύση είναι να χρησιμοποιήσουν δημιουργική λογιστική και δημοσιονομική «γλυκύτητα» και να καθυστερήσουν την προσαρμογή τους. Εάν επιλέξουν αυτό το σενάριο η πρόσβαση στις αγορές θα χαθεί, πιθανώς έως τα μέσα του 2010. Η Ελλάδα θα χρειαστεί, τότε, να στραφεί στα άλλα κράτη-μέλη για άμεσο δανεισμό (κάτι το οποίο, μέχρι στιγμής, δεν έχει γίνει αποδεκτό). Μπορεί να στραφεί στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (που και αυτό έχει αποκλειστεί προς το παρόν) ή σε μη παραδοσιακούς πιστωτές όπως η Κίνα (επίσης έχει αποκλειστεί). Διαφορετικά, μπορεί να υποτιμήσει και να «γυρίσει» όλες τις υποχρεώσεις της σε ένα νέο νόμισμα, μία «νέα δραχμή», όπως έκανε η Αργεντινή (κάτι το οποίο είναι αδιανόητο).
Ένα αξιόπιστο πρόγραμμα λιτότητας θα αποκαταστήσει την αλληλεγγύη με τα άλλα κράτη-μέλη που βρίσκονται σε διαδικασία προσαρμογής, θα βελτιώσει τη ρητορική της ΕΚΤ και βασικών εταίρων και θα βοηθήσει ώστε τα spreads των ελληνικών ομολόγων να «επιστρέψουν στο έδαφος». Αυτή η τακτική δούλεψε καλά για την Ιρλανδία. Τα spreads των ομολόγων της διογκώθηκαν καθώς προσπαθούσε να σώσει το τραπεζικό της σύστημα, αλλά επέστρεψαν σε φυσιολογικά επίπεδα καθώς ανακοίνωσε περικοπή δαπανών 20%.
Η προσπάθεια προσαρμογής της Ελλάδας θα μπορούσε, ιδανικά, να στηριχτεί από ένα πρόγραμμα του ΔΝΤ, γεγόνός το οποίο θα απέτρεπε την επίθεση στα ομόλογά της και στις τράπεζες κατά τη διάρκεια των δύσκολων χρόνων. Ένα πρόγραμμα που θα προερχόταν μόνο από την Ε.Ε., θα περιλάμβανε την παρακολούθηση εφαρμογής της λιτότητας από την Κομισιόν και την παροχή δανείων από την ΕΚΤ. Καμία, όμως, από τις δύο δεν έχει πείρα σε αυτά τα θέματα, κάτι που διαθέτει το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Το ΔΝΤ έχει αποκλειστεί καθώς η παρέμβασή του εκλαμβάνεται ως ένδειξη αδυναμίας. Όμως, ένα πρόγραμμα στήριξης αποκλειστικά από την Ε.Ε. πιθανώς να γινόταν αποδεκτό ως «τσαπατσουλιά» από άλλα ενδιαφερόμενα μέρη και να ενίσχυε το ενδεχόμενο ευρωπαϊκής αποτυχίας.
Η αποτυχία να ληφθούν τα απαραίτητα μέτρα θα προσελκύσει την προσοχή σε μία άβολη, ιστορική αλήθεια: καμία νομισματική ένωση δεν έχει επιβιώσει χωρίς να υπάρχει δημοσιονομική και πολιτική ένωση. Η διαφορά μεταξύ Ε.Ε. και ΗΠΑ θα γίνει ακόμη πιο φανερή. Αρκετές πολιτείες των ΗΠΑ αντιμετωπίζουν δημοσιονομικά προβλήματα, όμως αυτά μπορούν να λυθούν σε ομοσπονδιακό επίπεδο. Εάν δεν επιτύχουν τα τοπικά μέτρα, τότε τίθεται σε εφαρμογή ο ομοσπονδιακός πτωχευτικός κώδικας. Στην ευρωζώνη δεν υπάρχει αντίστοιχος μηχανισμός.
Τα προβλήματα άλλων κρατών της ευρωζώνης μπορεί να είναι διαφορετικά σε επίπεδο οξύτητας, αλλά όχι διαφορετικά στη βάση τους. Όλες έχουν υπερβολική μόχλευση. Η Ισπανία, όπως και η Ιρλανδία, έχει τεράστια προβλήματα να λύσει με τον τραπεζικό της κλάδο, λόγω της υπερχρέωσης σε στεγαστικά δάνεια. Το μοντέλο ανάπτυξής της -στήριξη στην κατασκευαστική δραστηριότητα, λόγω της άνθησης των τιμών κατοικιών- είναι δυσλειτουργικό. Η Ισπανία, επίσης, χρειάζεται δημοσιονομική πειθαρχία και διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, προκειμένου να επανακτήσει την αξιοπιστία του χρέους της, να επιτευχθεί ανάκαμψη της ανάπτυξης και μείωση της ανεργίας που φτάνει στο 20%. Η ιταλική κυβέρνηση υποφέρει, επίσης, από υψηλή μόχλευση και ως εκ τούτου θα πρέπει να περιορίσει τις δαπάνες και να ανακτήσει την ανταγωνιστικότητα της οικονομίας. Η Πορτογαλία έχει άμεση ανάγκη από διαρθρωτικές αλλαγές προκειμένου να υπάρξει ανάκαμψη της οικονομίας και δημοσιονομική εξυγίανση.
Η Ελλάδα, λοιπόν, είναι απλώς η «πρώτη γραμμή» σε μία ευρύτερη μάχη προκειμένου να ικανοποιηθούν οι κανόνες της ευρωζώνης. Η πολιτική δέσμευση στην ευρωζώνη για κάθε χώρα που έχει προβλήματα είναι ακλόνητη. Δεν έχετε παρά να κοιτάξετε τα μέτρα μείωσης δαπανών της Ιρλανδίας, τον οδυνηρό αποπληθωρισμό της Πορτογαλίας, την οξεία προσαρμογή υποψήφιων μελών όπως η Λετονία ή η Ουγγαρία. Η έλλειψη πολιτικής και δημοσιονομικής ένωσης, η περιορισμένη διακίνηση εργαζομένων αλλά η ελεύθερη διακίνηση κεφαλαίων καθιστούν αυτές τις προσπάθειες προσαρμογής απαραίτητες για τη μακροχρόνια επιβίωση της ευρωζώνης.
Ιδανικό θα ήταν να θεσμοθετηθούν επίσημοι κανόνες και επίσης θα πρέπει να εφαρμοστούν μηχανισμοί αναδιοργάνωσης χρεών των κρατών-μελών. Διαφορετικά οι αμφιβολίες για τη σταθερότητα της ευρωζώνης θα επιστρέφουν σε κάθε περίοδο οικονομικής υποχώρησης. Κάποια στιγμή αυτές οι αμφιβολίες θα επιβεβαιωθούν.
* Ο κ. Nouriel Roubini είναι πρόεδρος της Roubini Global Economics και ο κ. Arnab Das επικεφαλής της μονάδας ερευνών της εταιρίας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου