Ελληνική κρίση και Ευρώ!

Η απειλή της ελληνικής κρίσης ξεπερνά το ευρώ

Με την εξέλιξη της ελληνικής χρηματοπιστωτικής κρίσης έχει γίνει κοινός τόπος η θέση ότι οι ρίζες του προβλήματος βρίσκονται πίσω στο σχεδιασμό του ενιαίου ευρωπαϊκού νομίσματος. 

Στην πραγματικότητα συμβαίνει κάτι ακόμη χειρότερο. 

Η ελληνική κρίση αφορά την ίδια τη βάση στην οποία οικοδομήθηκε η ευρωπαϊκή ενότητα τα τελευταία 60 χρόνια. 

Απειλεί όχι μόνο το ευρώ αλλά το συνολικό οικοδόμημα της Ευρωπαϊκής  Ένωσης.

Ο κίνδυνος σήμερα για την Ευρώπη είναι πως αν η Ε.Ε. δεν απαντήσει στην ελληνική κρίση κάνοντας πολιτικά βήματα προς τα μπρος θα κάνει βήματα προς τα πίσω – η μακρόχρονη διαδικασία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης θα αρχίσει να πισωγυρίζει.

Η οικοδόμηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης προχωρούσε πάντα με τη...
δημιουργία οικονομικών γεγονότων που είχαν σαν στόχο να παράγουν πολιτικές επιπτώσεις. 

Από τη δεκαετία του 1950 η συγκεκριμένη διαδικασία απέδιδε εξαιρετικά, καθώς η μετριοπαθής Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα μετατράπηκε σε Κοινή Αγορά και τελικά σε μια Ένωση 27 κρατών με το κοινοβούλιο της, το ανώτατο δικαστήριο και την εξωτερική της πολιτική. 

Ο Ζακ Ντελόρ, πρόεδρος της Επιτροπής κατά τη δημιουργία της ενιαίας αγοράς στη δεκαετία του 1980, το είχε δηλώσει ρητά: «Στόχος δεν είναι να ιδρύσουμε μόνο μια ενιαία αγορά – δεν με ενδιαφέρει αυτό – αλλά μια πολιτική ένωση». Η δημιουργία μιας ενιαίας αγοράς συνεπάγονταν την επέκταση του ευρωπαϊκού δικαίου και κατά συνέπεια μια εν τω βάθει  διάβρωση της εθνικής κυριαρχίας των κρατών μελών.

Η ίδια πολιτική σκέψη βρίσκονταν πίσω από το σχεδιασμό του ενιαίου ευρωπαϊκού νομίσματος στη δεκαετία του 1990. Όπως έγραφε ο Τομάζο Παντόα Σιόπα, πρώην μέλος του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας: «Οι ιδρυτές πατέρες έβλεπαν το ευρώ πρωτίστως σαν ένα βήμα προς την πολιτική ένωση».

Οι τάσεις προς την πολιτική ένωση ενισχύθηκαν με το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Οι Γάλλοι φοβούνταν ότι η γερμανική επανένωση θα μπορούσε ξανά να οδηγήσει στην κυριαρχία της Γερμανίας στην Ευρώπη. Η γαλλική απάντηση ήταν η σύνδεση της Γερμανίας με το ευρωπαϊκό οικοδόμημα μέσα από τη δημιουργία ενός ενιαίου νομίσματος. Η γερμανική κυβέρνηση το δέχτηκε πρόθυμα με αντάλλαγμα την υπόσχεση για σημαντικά βήματα προς την πολιτική ένωση της Ευρώπης, που αποτελούσε από καιρό έναν δικό της εθνικό  στόχο. Βεβαίως ο γερμανικός λαός δεν είχε ερωτηθεί ποτέ γι’  αυτό – κι η παράβλεψή του τώρα επιστρέφει και στοιχειώνει το ευρώ.

Ο Γκέρχαρντ Σρέντερ, Γερμανός καγκελάριος την εποχή που τυπώθηκε το πρώτο χαρτονόμισμα του ευρώ, πίστευε ότι η νομισματική ένωση απαιτούσε «αποφασιστικά βήματα προς την πολιτική ένωση». Ορισμένοι άλλοι όπως ο Ρομάνο Πρόντι, διάδοχος του Ντελόρ στην προεδρία της Επιτροπής, είχαν φτάσει να δηλώνουν ότι προσδοκούν μια ενδεχόμενη κρίση στην Ευρωζώνη γιατί ένα τέτοιο γεγονός θα μπορούσε να οδηγήσει σε αυτά τα «αποφασιστικά πολιτικά βήματα προς τα μπρος».

Και να που τώρα υπάρχει η κρίση – και η αντιμετώπισή της σίγουρα απαιτεί τα μεγάλα πολιτικά βήματα που οι ιδρυτές πατέρες του ευρώ είχαν κατά νου. Η λογική πολιτική απάντηση στην αφερεγγυότητα του ελληνικού κράτους – και την απειλή ανάλογων κρίσεων στην Ισπανία, την Πορτογαλία και ενδεχομένως την Ιταλία – έγκειται μάλλον στη  δημιουργία ενός κοινού φορολογικού συστήματος και ενός μηχανισμού για μεγάλες δημοσιονομικές μεταβιβάσεις μεταξύ των κρατών της Ε.Ε. Αυτά είναι στοιχεία που  βοήθησαν στην απάλυνση των αμβλύνσεων που προκάλεσε η νομισματική ένωση στις Ηνωμένες Πολιτείες αλλά που δεν έχουν εισαχθεί ακόμη στην Ευρώπη.

Αλλά δεν υπάρχει καμία ένδειξη κίνησης προς τέτοιες αποφάσεις. Η Ευρώπη παραμένει κολλημένη. Επομένως πού είναι το πρόβλημα; Το πρόβλημα είναι ότι η μέθοδος ‘πρώτα η οικονομία, μετά η πολιτική’ είναι σχεδόν μαρξιστική με την έννοια ότι θεωρεί πως τα οικονομικά δεδομένα θα υπαγόρευαν κατά τρόπο αναπόφευκτο μια συγκεκριμένη πολιτική απάντηση. Αλλά δημοκρατία σημαίνει επιλογές.

Η παραδοσιακή μέθοδος της Ε.Ε. θα μπορούσε να αποδώσει μόνο στην περίπτωση που οι πολιτικές αλλαγές οι οποίες προκαλούνται από προγενέστερες οικονομικές αποφάσεις δεν μοιάζουν αντιφατικές ή άδικες στους απλούς ψηφοφόρους. Αλλά ο τύπος της πολιτικής ολοκλήρωσης που απαιτείται από το ευρώ αγγίζει τους απλούς πολίτες σε ένα πολύ βασικό επίπεδο – γιατί απαιτεί μεγάλες μεταβολές στη φορολογία και τις κρατικές δαπάνες.

Κατά συνέπεια αναδεικνύει μια αλήθεια που οι ένθερμοι φιλο-ευρωπαϊστές επέμεναν να αγνοούν. Ότι οι περισσότεροι πολίτες της Ε.Ε. νιώθουν πολύ περισσότερο προσκολλημένοι στην εθνική τους ταυτότητα από ό,τι στην Ένωση. Οι ‘Ευρωπαίοι’ είναι πολύ λιγότερο πρόθυμοι να συνδράμουν οικονομικά μια άλλη χώρα από ό,τι τους συμπατριώτες τους. Η δυτική Γερμανία στήριξε την ανατολική Γερμανία με δισεκατομμύρια μάρκα. Αλλά σήμερα οι Γερμανοί δεν θέλουν να δώσουν μερικά δις ευρώ για να στηρίξουν την Ελλάδα – πολύ περισσότερο με ένα εκκρεμές φάσμα ανάλογων επερχόμενων κρίσεων στην Ισπανία και την Ιταλία. Οι Γερμανοί μπορεί να νιώθουν πολύ ‘Ευρωπαίοι’ καταρχήν. Αλλά όταν τους ζητείται να υπογράψουν μια επιταγή για να στηρίξουν το χρεοκοπημένο ελληνικό κράτος, αρχίζουν να νιώθουν ξανά εντελώς ‘Γερμανοί’.

Και σε ό,τι αφορά τους Έλληνες κι αυτοί θεωρούνται από ως τους πιο ένθερμους φιλο- ευρωπαϊστές λαούς της Ένωσης. Αλλά το κόστος κάθε ευρωπαϊκής κίνησης διάσωσης της Ελλάδας είναι δρακόντεια μέτρα λιτότητας υπό την εποπτεία των αξιωματούχων των Βρυξελλών. Και αυτό όλοι οι Έλληνες το νιώθουν περισσότερο σαν αποικιοκρατία παρά σαν θεληματική ‘πολιτική ένωση’.

Επομένως τι έχουμε τώρα; Είναι πολύ πιθανό ότι οι Έλληνες θα τα βγάλουν πέρα με την παρούσα κρίση. Αλλά σε ένα κόσμο ταχύτατα αυξανόμενου δημόσιου χρέους, η επόμενη ευρώ-κρίση ίσως απέχει ελάχιστους μήνες από σήμερα. Κι όταν έρθει η ώρα της τα μέλη της Ευρωζώνης θα ερωτηθούν ξανά τόσο πρόθυμα είναι να βοηθήσουν το ένα το άλλο και να πληρώσουν τα αναλογούντα ποσά. Και αν η απάντηση παραμένει ‘όχι και πολύ πρόθυμα’, η Ευρωζώνη μπορεί να αρχίσει να ‘απορρίπτει’ ορισμένα από τα πιο αδύναμα μέλη της.

Αλλά οι επιπτώσεις θα αφορούν κάτι πολύ περισσότερο από το ενιαίο νόμισμα. Η Ε.Ε. θα αντιμετωπίσει μια κρίση εμπιστοσύνης και το πιθανότερο είναι πως στη συνέχεια όλες οι  άλλες εξουσίες που απέκτησε, για τα πάντα, από τη μετανάστευση ως την κοινωνική πολιτική, θα τεθούν εν αμφιβόλω. Το διακύβευμα της ελληνικής κρίσης έχει να κάνει με πολύ περισσότερα από το χρήμα.