Διαύγεια, άρνηση, ειρωνεία και εμμονή

Της Μαρίας Χούκλη

Η βράβευση της ταινίας «Spotlight» από το οσκαρικό κονκλάβιο φέρνει στο προσκήνιο τις αρετές και τις κακίες του δημοσιογραφικού λειτουργήματος /επαγγέλματος. 

H ταινία αναπαριστά μια λαμπρή σελίδα της ερευνητικής δημοσιογραφίας με αμερικανική υπογραφή. 

Είναι η ιστορία τής –βραβευμένης με Pulitzer– δημοσιογραφικής ομάδας Spotlight της εφημερίδας Boston Globe, που αποκάλυψε το 2002 ένα «βρώμικο» μυστικό της Καθολικής Εκκλησίας... στη Βοστώνη. Την εμπλοκή τουλάχιστον 70 ιερέων στη σεξουαλική κακοποίηση παιδιών, ένα αρρωστημένο κύκλωμα που με τη βοήθεια πανίσχυρων προστατών επί 30 χρόνια έμενε στο απυρόβλητο.

Έχουν γυριστεί και πολλές καλές ταινίες με το ίδιο θέμα, αλλά αποδεικνύεται ότι το ενδιαφέρον του κοινού δεν εξαντλείται, γιατί η μάχη είναι αέναη. Κάποιος ισχυρός να θέλει να κρύψει σκανδαλώδη μυστικά και κάποιοι δημοσιογράφοι να έχουν το θάρρος να τα αποκαλύπτουν. Στις μέρες που ζούμε των λογής - λογής παρεμβάσεων και λογής - λογής αποκαλύψεων ας ξαναθυμηθούμε το άρθρο του Albert Camus, τον Νοέμβριο του 1939 στη δισέλιδη εφημερίδα «Le Soir Republicaine». Το κείμενο καταδίκαζε την παραπληροφόρηση στη Γαλλία, «εξαφανίστηκε» από προσώπου γης και ανακαλύφθηκε το 2012. Το λογοκριμένο μανιφέστο Camus τοποθετείται για τον ρόλο της δημοσιογραφίας σε καιρό πολέμου, αλλά μιλάει γενικότερα για τις αξίες της αλήθειας και της ελευθερίας στον ατελή και σκληρό κόσμο μας. Μεταφέρω αποσπάσματα ως έχουν:

«Η ελευθερία του Τύπου δεν είναι παρά μια ακόμα πτυχή της ελευθερίας συνολικά...
Ασφαλώς κάθε ελευθερία έχει τους περιορισμούς της, που προϋποθέτουν πάντως να αναγνωρίζεται η ύπαρξή της…
Το πρόβλημα δεν αφορά τις συλλογικότητες, αλλά το άτομο... 

Τέσσερις είναι οι προϋποθέσεις (για να υπάρχει και να εκδηλώνεται η ελευθερία): η διαύγεια, η άρνηση, η ειρωνεία και η εμμονή.

Η διαύγεια προϋποθέτει την αντίσταση στο μίσος και τη μοιρολατρία... Η διαυγής αντίληψη για τα πράγματα αποκλείει το τυφλό μίσος και την απελπισία που επιτρέπει τα πάντα…
Απέναντι στην πλημμυρίδα της ηλιθιότητας, είναι επίσης αναγκαίο να προβάλλουμε ορισμένες αντιθέσεις. Όλες οι δυσκολίες του κόσμου δεν μπορούν να κάμψουν ένα πνεύμα κάπως καθαρό ώστε να αποδεχθεί να γίνει ανέντιμο... Διότι, ακόμα κι αν δεν μπορεί να πει όλα όσα σκέφτεται, του είναι πάντα δυνατό τουλάχιστο να μη λέγει όλα όσα θεωρεί παραπλανητικά. Κάθε ελεύθερη εφημερίδα κρίνεται εξίσου από όσα λέγει και όσα δεν λέγει. 

Αυτή η αρνητική ελευθερία είναι μακράν η σημαντικότερη όλων, για όποιον γνωρίζει πώς να την τηρεί... Κάθε ανεξάρτητη εφημερίδα αναφέρει τις πηγές της, βοηθάει το κοινό της να τις αξιολογούν, απεχθάνεται την πλύση εγκεφάλου, καταργεί την καθοδήγηση, απαλύνει διαμέσου του σχολιασμού την ομοιομορφία της πληροφόρησης και γενικά υπηρετεί την αλήθεια στον βαθμό των δυνάμεών της...
Οδηγούμεθα έτσι στην ειρωνεία. Θεωρούμε αρχικά δεδομένο πως κάθε πνεύμα που αρέσκεται να επιβάλει δια της βίας τη θέλησή του έχει ανοσία στην ειρωνεία. Δεν μπορώ να δω τον Hitler, για να πάρω ένα μόνο σχετικό παράδειγμα, να καταφεύγει στη σωκρατική ειρωνεία. Αυτό σημαίνει πως η ειρωνεία μετατρέπεται σε απαράμιλλο όπλο κατά των δυναστών. Η ειρωνεία συμπληρώνει την άρνηση, υπό την έννοια πως επιτρέπει, όχι απλά να απορρίπτεται ό,τι είναι λανθασμένο, αλλά συχνά να λέγει ό,τι είναι αληθές... Αν και η αλήθεια και η ελευθερία είναι απαιτητικές ερωμένες, καθώς διαθέτουν ελάχιστους εραστές.
Είναι σαφές πως αυτή η διανοητική κατάσταση που εκτέθηκε εν συντομία εδώ δεν είναι δυνατό να υποστηριχτεί αποτελεσματικά χωρίς ένα ελάχιστο εμμονής. Πολλά εμπόδια εγείρονται στον δρόμο της ελευθερίας της έκφρασης… η εμμονή της ανοησίας, η οργανωμένη παραπλάνηση, η πνευματική οξύτητα, κι ας αρκεστούμε σε αυτά. Αυτά είναι τα μεγάλα εμπόδια που καλούμαστε να καταρρίψουμε… Η ύπατη αρετή στο σημείο αυτό είναι η εμμονή…

Αλλά η αξία του ανθρώπου είναι να ορθώνει το ανάστημά του απέναντι σε όλα όσα θέλουν να τον εκμηδενίσουν. 

…Χρειάζεται λοιπόν να δοκιμάσουμε μια, ολοκαίνουργια ακόμα, μέθοδο: τη δικαιοσύνη και τη γενναιοδωρία. Που δεν μπορούν να εκδηλωθούν παρά εντός ήδη ελευθέρων καρδιών και πνευμάτων που εξακολουθούν να παραμένουν διαυγή… 

Χρειάζεται να συνεχίσουμε, περισσότερο από οποτεδήποτε στο παρελθόν. Η ιστορία μπορεί να καταγράψει ή να μην καταγράψει τις προσπάθειές μας. Αλλά τουλάχιστο να τις έχουμε κάνει».

Και ως αυτοκριτική διαβάζεται. Προσπάθησε ξανά. Απότυχε ξανά. Απότυχε καλύτερα.