Προ των ευθυνών τους οι ευρωπαίοι ηγέτες

Της Αμαλίας Κάτζου
 

Επίκληση, προσευχές και μετάνοιες στην Παναγιά, Madonna, είναι η πιο συνηθισμένη μέθοδος αντισύλληψης για τις ανύπαντρες κοπέλες στη Σικελία.

Μετά το συμβάν βέβαια.  

Κάπως έτσι έχει αντιμετωπισθεί μέχρι σήμερα και η προσπάθεια διάσωσης ολόκληρης της Ευρωζώνης, από την κρίση χρέους, που έχει πλέον φθάσει σε σημείο που δύσκολα ελέγχεται. 

Η συνταγή της νηστείας και προσευχής ουδόλως έχει πείσει τις αγορές ότι η κρίση είναι διαχειρίσιμη. 

Αντίθετα, η ανεπάρκεια των ευρωπαίων πολιτικών οξύνει, ανεπανόρθωτα σχεδόν, τα οικονομικά, κοινωνικά και πολιτικά αδιέξοδα...

Σε εμπόλεμη κατάσταση Ιταλία, Ισπανία, Πορτογαλία

Μόλις σήμερα η Moody’s υποβάθμισε την Ιταλία κατά δύο βαθμίδες, στο Baa2 από A3, προειδοποιώντας για περαιτέρω «χτυπήματα», στην περίπτωση που η χώρα χάσει την πρόσβαση στις αγορές ομολόγων. Η Ιταλία κατατάσσεται πλέον από τον οίκο μόλις δύο βαθμίδες πάνω από το junk. Πριν λίγες ημέρες ο τεχνοκράτης ιταλός πρωθυπουργός Μάριο Μόντι, δήλωσε πως δεν είναι σίγουρο πως η χώρα του θα αποφύγει το μηχανισμό, κάτι το οποίο άναψε φωτιές στους κόλπους της Ευρζώνης. Στην Ισπανία ο πρωθυπουργός ανακοίνωσε νέα μέτρα λιτότητας ύψους 65 δισ. ευρώ έως το 2015 και πλέον βρίσκεται αντιμέτωπος με τη λαϊκή δυσαρέσκεια. Στην Πορτογαλία οι γιατροί πραγματοποίησαν 2ήμερη απεργία, διαμαρτυρόμενοι για τα μέτρα λιτότητας που απαιτούν οι δανειστές της χώρας και εφαρμόζει η κυβέρνηση σε αντάλλαγμα για το πακέτο διάσωσης. «Είναι η μεγαλύτερη απεργία γιατρών που έχει γίνει ποτέ στην Πορτογαλία», δήλωσε στους δημοσιογράφους ο Μάριο Χόρχε Νέβες, επικεφαλής της Ομοσπονδίας Ιατρών (FNAM). Η προηγούμενη συγκρίσιμη απεργιακή κινητοποίηση χρονολογείται πριν από περισσότερα από 20 χρόνια.

Από τα παραπάνω είναι εμφανές πως ναυαγεί η γεφύρωση της γαλλικής «πολιτικής της αλληλεγγύης» με την «πολιτική της λιτότητας» που προωθεί το Βερολίνο. Η Ανγκελα Μέρκελ δεν είναι διατεθειμένη να υποχωρήσει σε δύο από τα βασικά αιτήματα του Παρισιού, όπως είναι η έκδοση ευρωομολόγων και η πανευρωπαϊκή εγγύηση των καταθέσεων. Η γερμανίδα καγκελάριος παραμένει σταθερή στην ανάγκη να γίνουν συγκεκριμένα βήματα προς στενότερη πολιτική ολοκλήρωση πριν γίνουν βήματα όπως τα ευρωομόλογα.
Υπό αυτών των συνθηκών στις αγορές επικρατεί σκηνικό αβεβαιότητας, με τους αναλυτές να προειδοποιούν πως αν οι ευρωπαίοι συνεχίσουν τις ανόητες κοκορομαχίες τους, τότε το επενδυτικό κλίμα θα επιδεινωθεί σημαντικά. Και θα είναι θέμα χρόνου η μετάδοση της κρίσης από τις περιφερειακές χώρες στον πυρήνα της Ευρωζώνης και στην παγκόσμια οικονομία.

Ανάπτυξη αλά γερμανικά;

Στην πράξη, το πρόβλημα στο οποίο προσκρούει η προσπάθεια αντιμετώπισης της κρίσης είναι η σκληρή στάση της Γερμανίας, η οποία επιμένει στο δόγμα της λιτότητας. Το Βερολίνο δηλώνει πως πρέπει οι οικονομίες να παράγουν σημαντικά πρωτογενή πλεονάσματα, ώστε να μπορέσει να εξυπηρετήσουν το χρέος. Σίγουρα επιθυμητός ο στόχος αυτός, όμως σχεδόν αδύνατος όταν η οικονομία βρίσκεται σε βαθιά και πρωτόγνωρη ύφεση, ενώ δοκιμάζονται τα όρια αντοχής της κοινωνίας. Και αυτό δεν αφορά μόνο την Ελλάδα. Το ίδιο ισχύει και για την Ιρλανδία, την Πορτογαλία, την Ισπανία και την Ιταλία. Και μπορεί εσχάτως η Μέρκελ να έβαλε στην ατζέντα της τη λέξη ανάπτυξη, εν τούτοις η Σιδηρά Κυρία της Ευρώπης θέλει τώρα να επιβάλλει σε όλες τις χώρες μια ανάπτυξη αλά γερμανικά. Το Βερολίνο δεν είναι βέβαια διατεθειμένο να βάλει το χέρι στην τσέπη, για να πληρώσει μέτρα και δράσεις που θα τονώσουν την οικονομική δραστηριότητα. Η ανάπτυξη θα έρθει μέσω μεταρρυθμίσεων, που θα βελτιώσουν την ανταγωνιστικότητα, έχει ξεκαθαρίσει η Μέρκελ. Το συμπέρασμα είναι ότι έχει κατά νου το πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων που εφάρμοσε ο προκάτοχός της, Γκέρχαρντ Σρέντερ.
Η λεγόμενη «Ατζέντα 2010» έθεσε τις βάσεις του οικονομικού θαύματος της Γερμανίας, μετατρέποντας τον άλλοτε «μεγάλο ασθενή» της Ευρώπης σε ατμομηχανή της. Είχε, όμως, βαρύ κόστος, το οποίο οι Γερμανοί εργαζόμενοι πληρώνουν έως σήμερα. Παρότι οι επιχειρήσεις περνούν ίσως την καλύτερη περίοδο στην ιστορία τους, πολλοί υπάλληλοί τους κερδίζουν σήμερα λιγότερα από όσα πριν από δέκα χρόνια.
Σχεδόν 1,5 εκατομμύριο είναι εκείνοι που ενώ εργάζονται, εξαρτώνται από το επίδομα της πρόνοιας, για να καλύψουν τις βασικές τους ανάγκες. Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία οι γερμανικές εξαγωγές σημείωσαν νέο ρεκόρ. Και αυτό, την ώρα που η υπόλοιπη Ευρωζώνη είτε έχει ήδη βυθιστεί σε ύφεση είτε έχει παγιδευτεί στη στασιμότητα. Το γερμανικό οικονομικό θαύμα είναι εμφανές σε όλα τα στατιστικά στοιχεία. Ο αριθμός των απασχολούμενων άγγιξε το 2011 νέο υψηλό, ενώ τον Απρίλιο, οι άνεργοι μειώθηκαν κάτω από το ψυχολογικό φράγμα των 3 εκατ., κάτι που είχε να συμβεί από το 1992. Όλα αυτά, την ώρα που Ελλάδα και Ισπανία μαστίζονται από ποσοστά ανεργίας υψηλότερα του 20%.

Στενεύουν τα περιθώρια

Αν μέχρι πρόσφατα οι αγορές προεξοφλούσαν το σενάριο της ελληνικής χρεοκοπίας, αρχίζουν να προετοιμάζονται πλέον για ένα νέο πιο τρομακτικό σενάριο, της επανάληψης της χρηματοπιστωτικής κρίσης την οποία προκάλεσε η κατάρρευση της Lehman Brothers τον Οκτώβριο του 2008. Κατ’ αρχάς, η ευρωπαϊκή κοινή γνώμη έχει κατανοήσει ότι τα σκληρά προγράμματα λιτότητας δεν λειτουργούν. Η οικονομική ύφεση και η αυξανόμενη ανεργία δημιουργούν μια εύφλεκτη και εκρηκτική κατάσταση, καθώς αποσυντίθεται ο κοινωνικός ιστός μέσα στην απουσία πολιτικού οράματος και επεξήγησης της αναγκαιότητας των θυσιών. Αντίστοιχα, στις πιστώτριες χώρες η κοινή γνώμη αντιλαμβάνεται σταδιακά ότι ο μηχανισμός στήριξης δεν είναι μια λευκή επιταγή για τον απείθαρχές χώρες, αλλά, αντίθετα, μια καλυμμένη βοήθεια, με δημόσια χρήματα, στον τραπεζικό τομέα. Και ενώ ενδεχομένως να ήταν έτοιμη να συμφωνήσει σε στρατηγική αλληλεγγύης στο εσωτερικό της Ε.Ε., δύσκολα αποδέχεται τη χρηματοδότηση των τραπεζών. Το χάσμα αυτό μεταξύ των Ευρωπαίων πολιτών, στην Ελλάδα και τις άλλες χώρες της Ε.Ε., και των πολιτικών ηγεσιών, οι οποίες αποδεικνύονται ανίκανες να αντιμετωπίσουν την κρίση, δημιουργεί τις συνθήκες για την ανεξέλεγκτη μετάδοσή της, όπως ακριβώς έγινε και πριν από δύο χρόνια.
Εν μέσω της απουσίας πραγματικής στρατηγικής αντιμετώπισης της κρίσης, οι αγορές κινούνται με τον δικό τους ρυθμό και είναι θέμα χρόνου να βρεθούν οι Ευρωπαίοι ηγέτες προ τετελεσμένου γεγονότος.

Χρεοκοπεί το πολιτικό κατεστημένο

Και μπορεί οι κυβερνήσεις να μην θέλουν να το παραδεχτούν, ωστόσο ορατό διά γυμνού οφθαλμού πως σε όλη την Ευρώπη, το πολιτικό κατεστημένο «χρεοκοπεί», μαζί με τη συνταγή της λιτότητας. Οι ψηφοφόροι βρίσκουν διέξοδο στα άκρα και σε περιθωριακά κόμματα, τα οποία δεν έχουν χρεωθεί τις μέχρι αποτυχίες της οικονομικής και δημοσιονομικής πολιτικής. Όταν τα πράγματα πάνε άσχημα, η μελαγχολία ευνοεί τα πρόσωπα του χθες και τιμωρεί τα πρόσωπα του σήμερα. Ισως όμως αυτή η αίσθηση της μετριότητας να αντανακλά το αυξανόμενο ρήγμα ανάμεσα στην κοινωνία και τις ηγετικές τάξεις, που εκφράζεται με τη δυσφήμηση της πολιτικής. Η ιστορία διδάσκει ότι αυτός είναι ο πρώτος δείκτης της παρακμής και σηματοδοτεί το τέλος των διαδικασιών της ιστορικής κυριαρχίας.

Οι ελίτ δεν το βλέπουν, δεν θέλουν να το δουν ή είναι ανίκανες να πάρουν τα πράγματα στα χέρια τους; Αυτή η κρίση, για την Ευρώπη, δεν είναι μόνο οικονομική, είναι και πολιτική, πολιτιστική και ηθική. Και αυτή είναι η συζήτηση που πρέπει να ανοίξει ανάμεσα στην κακοφωνία των ηγετών και τη σιωπή των πολιτών, που κάθε τόσο διακόπτεται από ένα κύμα διαμαρτυρίας. Χωρίς τη συζήτηση αυτή, η δημοκρατία διατρέχει κίνδυνο: ή θα επιβληθεί ένα νέο οικονομικό και κοινωνικό μοντέλο ή η Ευρώπη θα οδηγηθεί σε μια παρακμή που απειλεί να μειώσει τον ρόλο της στον κόσμο.