Μπορεί η Ελλάδα να αποφύγει την πτώχευση;

Καθώς η Ευρωπαϊκή Ένωση και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο προετοιμάζουν το έδαφος για την πρώτη μεγάλη ‘διάσωση’,  ανάβει κι η συζήτηση για το αν η Ελλάδα μπορεί να αποφύγει τη στάση πληρωμών.    

Ορισμένοι βλέπουν την Ελλάδα ως νέα Αργεντινή, σημειώνοντας τις εκπληκτικές της ομοιότητες με τη χώρα που το 2001 προχώρησε στη μεγαλύτερη στάση πληρωμών της παγκόσμιας ιστορίας (σε όρους δολαρίων). 

Άλλοι πάλι, και πρωτίστως ο Έλληνας πρωθυπουργός Γιώργος Παπανδρέου, λένε ότι τα προβλήματα της χώρας είναι μεν δύσκολα αλλά διαχειρίσιμα, και παραπονούνται για το ρόλο των κακόβουλων διεθνών κερδοσκόπων. 

Η αποφυγή της στάσης πληρωμών ίσως είναι δυνατή, αλλά όχι εύκολη. Αρκεί να ...
ρίξεις μια ματιά στα επίσημα στοιχεία που αφορούν το εξωτερικό χρέος της Ελλάδας που φτάνει στο 170% του εθνικού εισοδήματος και το δημοσιονομικό έλλειμμα που φτάνει το 13% του ΑΕΠ.

Αλλά το κυρίως πρόβλημα δεν βρίσκεται στα νούμερα. Έχει να κάνει με την αξιοπιστία. Εξαιτίας της μηδαμινής επένδυσης των Ελλήνων στη στατιστική αξιοπιστία τους, τώρα κανείς δεν εμπιστεύεται τα νούμερα της ελληνικής κυβέρνησης. Ούτε η ιστορία των στάσεων πληρωμών του ελληνικού κράτους εμπνέει εμπιστοσύνη. Και η απώλεια της αξιοπιστίας, εφόσον επέλθει, μπορεί να επιφέρει ραγδαία και καίρια πλήγματα. Όπως διαπιστώσαμε στο πρόσφατο βιβλίο μας με την Κάρμεν Ράινχαρτ, ‘This Time is Different: Eight Centuries of Financial Folly’, η ιστορία υποδεικνύει πως ενώ το δημόσιο χρέος μπορεί να αυξάνεται ανεξέλεγκτα επί σειρά ετών, το τέλος κατά κανόνα έρχεται ξαφνικά.

Και αυτό μπορεί να συμβεί σε κάθε χώρα – αν και οι προηγμένες χώρες συσφίγγουν τη δημοσιονομική πολιτική τους πιο γρήγορα και αξιόπιστα – γιατί προκύπτει πρόβλημα εξαιτίας της μειωμένης ανάπτυξης. Δυστυχώς, για τις αναδυόμενες οικονομίες η προσαρμογή είναι συνήθως αδύνατη δίχως εξωτερική βοήθεια. Και αυτός είναι ο γκρεμός που βλέπει  μπροστά της σήμερα η Ελλάδα.

Η κρίση του δημόσιου χρέους μπορεί να αποφευχθεί. Αλλά η ελληνική κυβέρνηση θα πρέπει να πραγματοποιήσει επειγόντως μια αξιόπιστη δημοσιονομική προσαρμογή, όχι μόνο αυξάνοντας τα φορολογικά της έσοδα, αλλά και αντιστρέφοντας δραστικά την απίστευτα αυξητική τάση των κρατικών δαπανών της μεταξύ 2007 και 2009 – από το 45% του ΑΕΠ στο 52%. Η κυβέρνηση με άλλα λόγια δεν θα πρέπει να στηρίζεται υπερβολικά στις προτάσεις για αύξηση της φορολογίας που σε τελική ανάλυση στρέφεται σε βάρος της ανάπτυξης. Είναι προτιμότερο να εξισορροπήσει τις φορολογικές αυξήσεις με την αντιστροφή της ανεξέλεγκτης αύξησης των κρατικών δαπανών.

Πολλοί Έλληνες παρατηρούν ότι η Ελλάδα δεν είναι η μόνη χώρα που αντιμετωπίζει  πρόβλημα δημόσιου χρέους. Και έχουν δίκιο. Υπάρχουν αρκετές χώρες που αναπόφευκτα θα περάσουν μέσα από τις συμπληγάδες της ‘διάσωσης’ και της στάσης πληρωμών. Μια από τις πιο εντυπωσιακές κανονικότητες που εγώ και η Ράινχαρτ εντοπίσαμε στην οικονομική ιστορία είναι ότι μετά τις διεθνείς τραπεζικές κρίσεις και μέσα σε λίγα χρόνια ακολουθεί ένα κύμα στάσης πληρωμών των κρατών και αναδιάρθρωσης του χρέους τους.

Ο συσχετισμός αυτός δεν πρέπει να ξαφνιάζει, δεδομένης της μεγάλης αύξησης των κρατικών δαπανών στις οποίες προχωρούν οι χώρες μετά από μια τραπεζική κρίση. Σίγουρα θα έχουμε τέτοια φαινόμενα και αυτή τη φορά, αφού με την κρίση το δημόσιο χρέος των χωρών έχει ήδη αυξηθεί κατά 75% σε σχέση με το 2007.

Αλλά ενώ ένα κύμα στάσης πληρωμών κι ένα κύκλος προγραμμάτων του ΔΝΤ είναι αναμενόμενα κι αυτή τη φορά, δεν θα αντιμετωπίσουν όλες οι χώρες με υψηλό χρέος τον κίνδυνο της δημοσιονομικής κατάρρευσης. Επομένως, αυτό που πρέπει να κάνει μια χώρα σαν την Ελλάδα είναι να καταφέρει να επιβιώσει εν μέσω του πρώτου και δεύτερου κύματος αναδιαρθρώσεων των κρατικών χρεών και των ανάλογων προγραμμάτων του ΔΝΤ. Αν τα καταφέρει, τα βάσανα των άλλων χωρών ίσως πείσουν την ελληνική πολιτική ελίτ να συναινέσει στην προσαρμογή. Αν δεν θα καταφέρει, θα χάσει τον έλεγχο πάνω στην δημοσιονομική προσαρμογή της και ίσως καταλήξει με ένα πολύ μεγαλύτερο τραύμα, ίσως φτάσει ως την χρεοκοπία.

Υπάρχει ένα ανέκδοτο για δύο τύπους που το αεροπλάνο τους πέφτει στη ζούγκλα και βλέπουν δίπλα τους ένα λιοντάρι. Ο ένας βγάζει και φοράει τα αθλητικά του, ο άλλος ξαφνιάζεται και τον ρωτά τι κάνει. Ο πρώτος απαντά: «Ετοιμάζομαι να τρέξω». Μα δεν μπορείς να τρέξεις πιο γρήγορα από το λιοντάρι, του λέει ο δεύτερος. Και ο πρώτος απαντά: «Δεν χρειάζεται να τρέξω πιο γρήγορα από το λιοντάρι, χρειάζεται μόνο να τρέξω πιο γρήγορα από σένα».

Η Ελλάδα πρέπει λοιπόν να βάλει τα αθλητικά της γιατί άλλες χώρες με σοβαρά προβλήματα δημόσιου χρέους, όπως η Ιρλανδία, έχουν αρχίσει να τρέχουν μπροστά προχωρώντας σε μεγάλου μεγέθους δημοσιονομικές προσαρμογές. Η νέα σοσιαλιστική κυβέρνηση της Ελλάδας νιώθει πως τα χέρια της είναι δεμένα επειδή προεκλογικά υπόσχονταν πως υπάρχουν τα χρήματα για την αντιμετώπιση των προβλημάτων, ενώ στο τέλος τα πράγματα αποδείχθηκαν πολύ χειρότερα απ’  όσο ο καθείς φαντάζονταν. Τα σωματεία και οι αγροτικές ομοσπονδίες κλείνουν τους δρόμους με εκδηλώσεις διαμαρτυρίας μέρα παρά μέρα κι αυτό δείχνει πως μπορεί να υπάρξει κλιμάκωση των κινητοποιήσεων.

Οι περισσότεροι Έλληνες κάνουν ό,τι μπορούν για να αποφύγουν την φαινομενικά ακόρεστη δίψα της κυβέρνησης για υψηλότερα φορολογικά έσοδα, οι πλούσιοι μεταφέρουν τα λεφτά τους στο εξωτερικό και ο απλός κόσμος περνά όσο μπορεί στην παραοικονομία. Η ελληνική  παραοικονομία εκτιμάται ό,τι αφορά μεγέθη έως 30% του ΑΕΠ, είναι μια από τις μεγαλύτερες στην Ευρώπη και τώρα ενισχύεται.

Στην περίπτωση της Αργεντινής τα μεγάλα δάνεια που χορήγησε το ΔΝΤ το 2000 και 2001 στο τέλος απλά καθυστέρησαν την αναπόφευκτη σκληρή προσαρμογή και έκαναν την τελική χρεοκοπία ακόμα πιο τραυματική. 
Όπως και η Αργεντινή, έτσι και η Ελλάδα έχει σταθερή συναλλαγματική ισοτιμία, μακρά ιστορία δημοσιονομικών ελλειμμάτων, και ακόμα πιο μακρά ιστορία στάσης πληρωμών. 
Παρά ταύτα η Ελλάδα μπορεί να αποφύγει μια  κατάρρευση αλά Αργεντινή, αν προχωρήσει σε μια πιο αποφασιστική προσαρμογή. 
Αν βάλει τα αθλητικά της και τρέξει.