Πώς η ρήξη Ισραήλ - Τουρκίας δίνει πόντους στον EastMed

Η ανατροπή των ισορροπιών στην Μ.Ανατολή που απειλεί να δημιουργήσει η ρήξη Ισραήλ -Τουρκίας και το τέλος σε κάθε προοπτική διμερούς ενεργειακής συνεργασίας, το μείζον διακύβευμα για τον Ερντογάν, δίνει πόντους στο σημαντικό ενεργειακό σχέδιο του αγωγού EastMed ανάλογα φυσικά με τα δεδομένα και τους συσχετισμούς στην μετά πόλεμο εποχή.

Το τέλος στην αποκατάσταση των σχέσεων Ισραήλ - Τουρκίας δημιουργεί την ευκαιρία στην Ελλάδα και την Κύπρο να δείξουν ότι αποτελούν εκείνες το πιο ασφαλές και σταθερό μονοπάτι που χρειάζεται το ισραηλινό αέριο για να εξαχθεί προς την Ευρώπη, όταν και όποτε θα ανοίξει ξανά αυτή η συζήτηση.

Στα πλεονεκτήματα της Ελλάδας η υπάρχουσα διμερής συνεργασία με την ηλεκτρική διασύνδεση Ευρώπης - Ασίας, κυρίως όμως οι στέρεες βάσεις της σχέσης της με το Ισράηλ σε μια στιγμή που... η κρίση στην Γάζα τείνει να δημιουργήσει νέους συσχετισμούς δυνάμεων, νέες ισορροπίες και επαναχάραξη της αρχιτεκτονικής ασφάλειας στην Μ.Ανατολή, αλλά και σε όλη την Αν. Μεσόγειο.

Αν και είναι ακόμη πολύ πρόωρο να πει κανείς κατά πόσο το σημαντικό σχέδιο του μήκους EastMed, μήκους 2.100 χλμ και capacity 20 bcm, θα ξαναπάρει «ζωή», εντούτοις η επιλογή Ερντογάν να θυσιάσει την αποκατάσταση των σχέσεων της χώρας του με το Ισραήλ, περιορίζουν τα μονοπάτια για την εξαγωγή των ισραηλινών κοιτασμάτων προς την Ευρώπη, ένα από τα κορυφαία ζητήματα τα τελευταία χρόνια για τη χώρα.

Τώρα που έφυγε οριστικά από το τραπέζι η ούτως ή άλλως πολύ μικρή πιθανότητα οι ισραηλινοί να παραδώσουν το «όπλο» του φυσικού τους αερίου στην Τουρκία, το Ισραήλ, όταν και εφόσον το επιτρέψουν οι συνθήκες να ασχοληθεί με άλλα ζητήματα, πέραν του πολέμου, έχει πλέον τρεις επιλογές: 

1. Τη μεταφορά των κοιτασμάτων του στην Αίγυπτο και από εκεί με τη μετατροπή τους σε LNG την αποστολή τους προς την Ευρώπη, γεγονός όμως που θα ισχυροποιούσε έτι περαιτέρω το Κάιρο και τον μονοπωλιακό του ρόλο στις εξαγωγές προς τη Δύση, κάτι το οποίο μάλλον δεν επιθυμεί το Ισραήλ.
2. Την ανάληψη ρόλου από την Κύπρο μέσω της δημιουργίας από τη Λευκωσία του τερματικού LNG όπου θα μεταφέρεται το ισραηλινό αέριο μέσω ενός αγωγού μήκους 200 χλμ. Το σχέδιο, που είχαν συζητήσει κατ’ επανάληψη οι Μπ. Νετανιάχου με τον Ν.Χριστοδουλίδη προβλέπει την εξαγωγή με τάνκερ του ισραηλινού αερίου στην ευρωπαϊκή αγορά. Η συζήτηση για τον μικρό αγωγό φιλοδοξεί να τερματίσει τόσο την ακινησία γύρω από την αξιοποίηση κοιτασμάτων, όπως του «Αφροδίτη», όσο και να ενισχύσει τις ισραηλινές εξαγωγές, που προς το παρόν καταλήγουν μόνο στην Αίγυπτο.
3. Την αναβίωση του σχεδίου για τον αγωγό East Med, που θα μεταφέρει τόσο φυσικό αέριο, όσο και υδρογόνο από την Αν.Μεσόγειο στην Ευρώπη μέσω Κύπρου και Ελλάδας, το οποίο πριν μερικές μέρες συμπεριελήφθη ξανά στο νέο ευρωπαϊκό κατάλογο των Project of Common Interest (2023-2025), της Ε.Ε. με έτοιμες μελέτες που έχουν χρηματοδοτηθεί από ευρωπαϊκά ταμεία. Έχει λάβει περιβαλλοντική αδειοδότηση, ενώ εκκρεμεί προσεχώς η διεξαγωγή market test από την IGI Poseidon, τους μετόχους του EastMed, ανάμεσα στους μεγάλους των υδρογονανθράκων, το οποίο και θα κρίνει την αποδοχή του από την αγορά. 

Στο παρελθόν, το έργο είχε θεωρηθεί οικονομικά ασύμφορο, καθώς δεν υπήρχε επαρκές φυσικό αέριο για να το τροφοδοτήσει, με ένα κόστος 6,2 δισ ευρώ, ενώ οι γεωστρατηγικές αναζητήσεις της Ουάσινγκτον είχαν οδηγήσει σε πάγωμα του project, όπως είχε αποκαλύψει ένα non paper το 2022.

Αναχωρώντας πάντως τον Σεπτέμβριο για την τριμερή σύνοδο κορυφής Ελλάδας-Ισραήλ - Κύπρου στην Λευκωσία, ο Νετανιάχου είχε αναφερθεί στον EastMed, δημιουργώντας ελπίδες στους υποστηρικτές του σχεδίου, τις οποίες ωστόσο χαμήλωσε η απουσία ονομαστικής αναφοράς στο κοινό ανακοινωθέν, το οποίο μιλούσε γενικόλογα για «πιθανούς αγωγούς αερίου και υδρογόνου».

Σύμφωνα με τον πρώην υπουργό Ενέργειας Γιάννη Μανιάτη, η επιλογή Ερντογάν να θυσιάσει την αποκατάσταση των σχέσεών του με ένα τόσο σημαντικό περιφερειακό παίκτη, όπως το Ισραήλ, βάζει εκ των πραγμάτων στο παιχνίδι το σχέδιο του EastMed, το οποίο όπως ο ίδιος εκτιμά, ουδέποτε βγήκε από το κάδρο.

Απλώς, οι συγκυρίες με την πτώση των τιμών του φυσικού αερίου στην διάρκεια της πανδημίας, οι ΗΠΑ που δεν ήθελαν ένα σταθερό και μόνιμο έργο που θα αποκλείει την Αγκυρα, η άποψη κάποιων στο Ισραήλ ότι ένας αγωγός μέσω Τουρκίας θα αποτελούσε κίνητρο για να υποχρεωθεί ο Ερντογάν να αποκαταστήσει τις διμερείς σχέσεις, και το γεγονός ότι η πράσινη μετάβαση καθιστά τέτοια έργα όλο και πιο «τοξικά» πολιτικά - αυτός είναι και ο λόγος που πλέον προωθείται ως project μεταφοράς υδρογόνου- τον είχαν καταστήσει ανενεργό. Επίσης, η Τουρκία είχε πολεμήσει από την αρχή το project, με πιο χαρακτηριστικό το 2020, όταν φρεγάτα παρεμπόδισε το ερευνητικό πλοίο Nautical Geo να κάνει εργασίες. 

Αν και οι Aμερικανοί δεν φαίνεται να έχουν αλλάξει στάση στο θέμα και κάποιες από τις παραπάνω παραμέτρους παραμένουν, εντούτοις οι επιλογές Ερντογάν στην Μ.Ανατολή και το γεγονός ότι το Ισράηλ θέλει να ξαναμπεί μετά το πόλεμο στο ενεργειακό παιχνίδι, φέρνουν ξανά στο προσκήνιο τις πιθανές επιλογές. 

Στο δε επιχείρημα ότι το σχέδιο είναι ακριβό, ο κ. Μανιάτης παραπέμπει σε μελέτη της ιταλικής Edison που είχε παρουσιαστεί σε διεθνές συνέδριο του Economist, ότι το κόστος του αγωγού είναι απολύτως συγκρίσιμο με εκείνο της μεταφοράς των κοιτασμάτων του Ισραήλ στα τερματικά υγροποίησης της Αιγύπτου.

Η αλήθεια είναι μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία και την ανάγκη της Ευρώπης για εξασφάλιση εναλλακτικών πηγών ενέργειας, εντάθηκε η αναζήτηση από τους Αμερικανούς και τις πετρελαϊκές εταιρείες που έχουν εμπλακεί στην εκμετάλλευση υδρογονανθράκων στην Αν.Μεσόγειο, της εξεύρεσης ενός μονοπατιού που θα εξασφαλίζει σταθερή ροή φυσικού αερίου προς την ευρωπαϊκή αγορά.

Η ανακάλυψη νέων κοιτασμάτων στην Ισραηλινή ΑΟΖ και η προοπτική άρσης των εμποδίων στην εξόρυξη των κοιτασμάτων στην Κυπριακή ΑΟΖ έχουν δημιουργήσει νέα δεδομένα τα οποία ούτε οι Αμερικάνοι ούτε οι Ευρωπαίοι μπορούν να παραβλέψουν όταν όλες οι μελέτες δείχνουν πως η Γηραιά Ήπειρος θα συνεχίσει να «διψά» επί δεκαετίες για ασφαλή ροή φυσικού αερίου.

Πάντως ο αμερικανός υφυπουργός Εξωτερικών για θέματα Ενέργειας, Τζέφρι Πάιατ, είχε άφησε να διαφανεί για πρώτη φορά μια ενδεχόμενη μεταστροφή της αμερικανικής θέσης, μετά το non paper του 2022 και την άρση της στήριξής τους στο σχέδιο, όταν τον Σεπτέμβριο, μιλώντας στην ιταλική εφημερίδα «Il Sole 24 Ore» έκανε λόγο για «βαθύτερη συνεργασία στην περιοχή, συμπεριλαμβανομένου του East Med». 

Το τι μέλλει γενέσθαι δεν είναι προφανώς μια συζήτηση του παρόντος, όπου το Ισραήλ είναι αποκλειστικά στραμμένο στον πόλεμο που διεξάγει, ωστόσο αυτό δεν σημαίνει ότι η Ελλάδα δεν οφείλει να έχει τα μάτια της ανοικτά στο τεράστιας οικονομικής και γεωπολιτικής σημασίας παιχνίδι που τώρα ανοίγει και τις ευκαιρίες που δημιουργούνται.

Γιώργος Φιντικάκης