Ο κ. Παπαδήμος μίλησε

Του Γιάννη Βαρουφάκη

Όταν ο Γιώργος Παπανδρέου προσπαθούσε να συγκροτήσει την κυβέρνησή του, τον περασμένο Οκτώβρη, έκανε ό,τι πέρναγε από το χέρι του για να πείσει τον κ. Λουκά Παπαδήμο να δεχθεί να αφήσει την θέση του Αντιπροέδρου της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ) στην Φραγκφούρτη, να μετακομίσει στην Πλατεία Συντάγματος και να αναλάβει το Υπουργείο Οικονομικών. 

Είχε ανάγκη ο πρωθυπουργός τον κ. Παπαδήμο καθώς γνώριζε ότι οι εξελίξεις θα ήταν ραγδαίες και απαιτούσαν στο τιμόνι της οικονομίας έναν άνθρωπο που... τόσο οι "αγορές" όσο και οι Ευρωπαίοι ηγέτες εμπιστεύονταν.
Η υψηλή θέση του κ. Παπαδήμου στην ΕΚΤ θα ήταν για την νέα τότε κυβέρνηση ένα σημαντικό αρχικό κεφάλαιο.

Δεν ήταν ανεδαφική η προσδοκία του κ. Παπανδρέου. Είχε αρκετούς λόγους να πιστεύει ότι ο τότε Αντιπρόεδρος της ΕΚΤ ίσως να δεχόταν. Έτσι κι αλλιώς η θητεία του στην ΕΚΤ θα έληγε τους επόμενους μήνες (όπως και έληξε, καθιστώντας τον τώρα, ουσιαστικά, συνταξιούχο) και μια μετακίνηση στην Πλατεία Συντάγματος θα του έδινε την ευκαιρία να αποδείξει ότι οι γνώσεις και η εμπειρία του, μετά από τόσα χρόνια αρχικά ως Διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος και κατόπιν ως Αντιπρόεδρος στην ΕΚΤ, μπορούσαν να τεθούν στην υπηρεσία της χώρας που τον ανέδειξε στην πιο δύσκολη στιγμή της. Ακόμα, δεν θα μου έκανε εντύπωση αν ο πρωθυπουργός σκέφτηκε, εύλογα, ότι ο κ. Παπαδήμος μπορεί να ένιωθε και ένα χρέος απέναντι στον πατέρα του, χωρίς τον οποίο δύσκολα θα γινόταν καθηγητής οικονομικών στο Τμήμα μου και βέβαια ποτέ και Διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος.

Τελικά ο κ. Αντιπρόεδρος απέρριψε τις επίμονες εκκλήσεις του πρωθυπουργού. Παρέμεινε στην θέση του στην ΕΚΤ μέχρι την τελευταία μέρα της θητείας του και, όταν πλέον βγήκε στην σύνταξη, γύρισε στην Αθήνα και δέχθηκε να γίνει ένας ακόμα άμισθος, σύμβουλος του πρωθυπουργού. Την περασμένη Τετάρτη, εν μέσω των δύο αυτο-διοικητικών εκλογικών αναμετρήσεων, ο κ. Παπαδήμος μίλησε δημοσίως. Έδωσε δημόσια διάλεξη από το βήμα του Μεγάρου για την ευρωπαϊκή και ελληνική κρίση των ημερών. Και τι είπε;

Απολύτως τίποτα που να έχει την παραμικρή σημασία. (Την ομιλία του μπορείτε να την διαβάσετε εδώ). Ο κ. Παπαδήμος ουσιαστικά επαναμάσησε την "γραμμή" της ΕΚΤ και του κ. Παπακωνσταντίνου. Ήταν μια ομιλία cut and paste της επίσημης άποψης για το τι συνέβη, τι γίνεται και το που πάμε. Ήταν σαν να εκτελούσε εντεταλμένη υπηρεσία, σαν να ήταν ακόμα ο Αντιπρόεδρος της ΕΚΤ που δεν μπορούσε να διακινδυνεύσει ούτε μια λέξη εκτός της τετριμμένης αφήγησης. Το κοινό του πρέπει να έπληξε αφάνταστα στην αίθουσα του Μέγαρον Plus - θα μπορούσαν να έχουν μείνει στα σπίτια τους διαβάζοντας έναν οποιοδήποτε λόγο του κ. Trichet, του κ. Παπακωνσταντίνου, του οποιουδήποτε εκπροσώπου της τρόικας.

Το πρώτο και μεγαλύτερο μέρος της ομιλίας του κ. Παπαδήμου αποτελεί μια λιτανεία κοινοτυπιών - μια περιγραφική αφήγηση που, αυτόν τον καιρό, όλοι γνωρίζουν. Αναφέρω μερικές:

• "Η προσδοκία μεγαλύτερου πιστωτικού κινδύνου ενός κράτους θα έχει ως αποτέλεσμα την άνοδο του χρηματοδοτικού κόστους για τον δημόσιο τομέα, και, επομένως, θα οδηγήσει σε μεγαλύτερα ελλείμματα και χρηματοδοτικές ανάγκες, οι οποίες αν δεν αντισταθμιστούν, θα επιτείνουν την ανησυχία για το ενδεχόμενο χρεοκοπίας του κράτους."
• "Η σχέση μεταξύ των ασφαλίστρων κρατικού κινδύνου (sovereign risk premia) και των πιστωτικών περιθωρίων των τραπεζικών CDS, έγινε πιο στενή και εμφανής κατά τους προηγούμενους δώδεκα μήνες."
• "Οι αποδόσεις των κρατικών ομολόγων της Ελλάδας, ενώ μειώθηκαν σημαντικά τον Μάιο και Ιούνιο, αυξήθηκαν και πάλι στις αρχές Σεπτεμβρίου. Μετά υποχώρησαν αισθητά, αλλά πρόσφατα επανήλθαν σε υψηλά επίπεδα."

Θα μπορούσε να προσθέσει, δίνοντας και μια οικολογική νότα, ότι οι αρκούδες κοιμούνται στην ύπαιθρο, στα δάση ή σε σπηλιές. Διαβάζοντας αυτά τα συγκλονιστικά, σκεφτόμουν ότι, δεν μπορεί, παρακάτω θα πει και κάτι νέο, κάτι που θα μας κάνει να σκεφτούμε διαφορετικά (όπως λέμε και στο protagon.gr). Φρούδες οι ελπίδες. Όλα τα τετριμμένα δεν ήταν παρά η προθέρμανση για την "κομματική" του γραμμή, δηλαδή την επίσημη γραμμή της ΕΚΤ, η οποία πήρε την εξής εκφραστική μορφή:

"Η συζητούμενη κατά καιρούς αναδιάρθρωση του υφιστάμενου δημόσιου χρέους (που διακρατείται από τους επενδυτές) δεν αποτελεί επιθυμητή λύση είτε για την Ελλάδα είτε για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Επιπλέον, η αναδιάρθρωση του χρέους δεν είναι ούτε αναγκαία ούτε αναπόφευκτη."

Όλη η φανφάρα, όλη η χλιδή του Μέγαρον Plus για να μας πει, άλλη μια φορά, ένας αξιωματούχος της ΕΚΤ, έστω και συνταξιούχος, ότι η γραμμή της ΕΚΤ είναι να διαψεύδει την αναδιάρθρωση του χρέους (έως ότου σταματήσει να την διαψεύδει). Κι ας βγαίνει ακόμα και η κα Μέρκελ και να λέει ότι δεν ανέχεται πλέον την ιδέα πως οι μόνοι που δεν θα πληρώσουν για την κρίση θα είναι οι πιστωτές των ελλειμματικών κρατών (βλ.εδώ). Ότι πρέπει και αυτοί να δεχθούν ένα "κούρεμα", μια "αναδιάρθρωση" στις αποδόσεις τους. Για τον κ. Παπαδήμο τέτοιες σκέψεις είναι, φυσικά, απαγορευμένες από την "κομματική γραμμή" που εκπορεύεται από το ίδιο κέντρο που έρχεται η σύνταξή του: από την Φραγκφούρτη.

Όσον αφορά την κυβέρνηση στην οποία αρνήθηκε να ενταχθεί, ο κ. Παπαδήμος της έδωσε εύσημα, από εκείνα που πλουσιοπάροχα τις δίνει μετά τον Μάιο, οπότε και υπεγράφη το Μνημόνιο, ο κάθε αξιωματούχος της τρόικας. Εύσημα τα οποία όμως έρχονται πακέτο με προτροπές προς νέα μέτρα. Ενθυμούμενος τις "σοσιαλιστικές" του, ή τουλάχιστον ΠΑΣΟΚικές του, καταβολές ο κ. τέως Αντιπρόεδρος αναφέρθηκε στην σημασία οι μεταρρυθμίσεις να φέρουν την "κοινωνικά δίκαιη κατανομή του κόστους της... η οποία είναι επιβεβλημένη πρωτίστως για λόγους κοινωνικής δικαιοσύνης αλλά και για να αποφευχθούν κοινωνικές εντάσεις που θα δυσχεράνουν την υλοποίηση του προγράμματος". Και πως θα γίνει αυτό κ. Παπαδήμο; Είμαι σίγουρος ότι η κυβέρνηση πολύ θα ήθελε και να εφαρμόσει την πολιτική της επιβάλει η τρόικα ΕΚΤ-ΕΕ-ΔΝΤ και να το κάνει με κοινωνικά ευαίσθητο τρόπο. Είμαι πεπεισμένος ότι ο κ. Παπανδρέου με χαρά θα άκουγε από τον κ. Παπαδήμο συστάσεις για το πως θα μπορούσε να γίνει αυτό.

Δυστυχώς ο κ. Παπαδήμος δεν είχε κάποια συμβουλή για το πως μπορεί να τετραγωνιστεί ο κύκλος - πως μπορεί το Μνημόνιο να συνδυαστεί με την κοινωνική δικαιοσύνη. Η μόνη ουσιαστική πρόταση που έκανε ήταν να υποστηρίξει "την ιδιωτικοποίηση δημόσιων επιχειρήσεων". Πολύ ωραία. Μόνο που ξέχασε να αναφέρει ότι για να αγοράσει ιδιώτης, π.χ., την ΔΕΗ θα πρέπει να εξασφαλίσει το δικαίωμα να απολύσει ορδές εργαζόμενων, να διπλασιάσει τα τιμολόγια της ΔΕΗ για τα νοικοκυριά, και να μην υπόκειται σε σοβαρούς περιορισμούς όσον αφορά την μελλοντική δρομολόγηση πράσινων μορφών ενέργειας. Αυτή την κοινωνικά δίκαιη κατανομή των βαρών έχει κατά νου ο κ. Παπαδήμος; Δεν μπορούμε να ξέρουμε γιατί δεν μας είπε.

Αφού ολοκλήρωσα την ανάγνωση της ομιλίας του κ. Παπαδήμου, έμεινα με την απορία. Δεν νιώθει άσχημα όταν καλεί την κυβέρνηση να πάρει "γενναία" μέτρα για την αντιμετώπιση της Κρίσης δεδομένου ότι ο ίδιος αρνήθηκε να πάρει το τιμόνι του υπουργείου οικονομικών; Αν διαφωνούσε με τις κεντρικές επιλογές της κυβέρνησης Παπανδρέου, θα το καταλάβαινα. Όμως, από αυτά τα βαρετά και τετριμμένα που ο ίδιος είπε στο Μέγαρο, είναι ξεκάθαρο ότι συμφωνεί απόλυτα με την επίσημη γραμμή της κυβέρνησης και βρίσκεται σε πλήρη αρμονία με τις δοξασίες της τρόικας. Τότε γιατί αρνήθηκε στον πρωθυπουργό πέρσι την τιμητική πρόταση να σώσει την χώρα από την οικονομική καταστροφή;

Απαντήσεις βέβαια σε αυτά τα ερωτήματα δεν θα πάρουμε ποτέ. Δεν πειράζει. Αρκεί να τα θέτουμε. Αυτό που είναι σίγουρο είναι ότι οι εξελίξεις έχουν προσπεράσει προ πολλού την "κομματική γραμμή" που σέρβιρε ξαναζεσταμένη στο κοινό του ο κ. Παπαδήμος. Η Κρίση την έχει αναιρέσει και σύντομα θα αναγκαστεί να αλλάξει άρδην. Η υπέρβαση της Κρίσης θα απαιτήσει θεσμικές αλλαγές που οι ισχυροί της ΕΕ, προς το παρόν, αρνούνται με νύχια και με δόντια να συζητήσει. Θέλουν δεν θέλουν όμως, θα τις συζητήσουν. Ποιες είναι αυτές; Ας περάσουν οι εκλογές της Κυριακής και την επόμενη εβδομάδα δεσμεύομαι να επανέλθω με μια συγκεκριμένη πρόταση.

Υ.Γ. Αν ο κ. Παπαδήμος πραγματικά πιστεύει ότι εμείς οι έλληνες πρέπει να δράσουμε με γενναιότητα, αποδεσμευόμενοι από τα κεκτημένα μας, τον καλώ να δώσει το παράδειγμα. Πως; Παραιτούμενος από την θέση του καθηγητή που κατέχει στο Τμήμα μου, σε κατάσταση αναστολής για πάνω από δέκα χρόνια, έτσι ώστε να μπορέσουμε να προσλάβουμε έναν νέο επιστήμονα για να διδάσκει τους φοιτητές μας. Μπορεί να χάσει ένα ευτελές μέρος της σύνταξής του όμως με αυτή την κίνηση θα καθιστούσε πειστικότερες τις προτροπές του προς τους υπόλοιπους.