Μιχάλης Μπλέτσας: Το μέλλον είναι στην τεχνολογία όσο λάδι και αν παράγουμε

Ο διευθυντής πληροφορικής του ΜΙΤ Μιχάλης Μπλέτσας σε μια εκ βαθέων συζήτηση μιλά για όλους και για όλα. Την πολιτική και τα αίτια της κρίσης, τον Κυριάκο Μητσοτάκη και τον Αλέξη Τσίπρα, το θεσμικό κενό που χαντακώνει την Ελλάδα και αποτρέπει επενδύσεις, την 4η Βιομηχανική επανάσταση και την επόμενη μέρα της χώρας μας. 

Μια συνέντευξη που ανοίγει παράθυρο στο μέλλον μας…

«Το μεγάλο διακύβευμα είναι να γίνουμε μια κανονική δυτική χώρα με θεσμούς για να μην έχουμε τα ίδια προβλήματα συνεχώς» υποστηρίζει ο διευθυντής Πληροφορικής στο Media Lab του MIT, μιλώντας...

στον Φιλελεύθερο και σημείωσε ότι «υπήρξε κατασπατάληση των κεφαλαίων που εξασφάλισε η είσοδός μας στο ευρώ».

Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει η ελληνική κρίση είναι αποτέλεσμα δύο αιτιών. Αφενός έχουμε το δομικό πρόβλημα ότι η ελληνική οικονομία ήταν μια οικονομία χαμηλής παραγωγικότητας με διαρθρωτικά προβλήματα. 

Αφετέρου, σε αυτό το στραβό κλήμα ήρθε να προστεθεί και ένας πολύ πεινασμένος γάιδαρος, ο οποίος λεγόταν δημοσιονομικός εκτροχιασμός

«Όσο λάδι και να βγάλεις, σε σχέση με αυτούς που παράγουν εκατομμύρια τσιπάκια υπάρχει ένα ζήτημα», λέει δίχως ίχνος αστεϊσμού ο Μιχάλης Μπλέτσας, σε μια προσπάθεια να περιγράψει τις αιτίες που η Ελλάδα οδηγήθηκε στην κρίση. 

Και συνεχίζει με αναφορές στο άσυλο και την κατάσταση στα ελληνικά πανεπιστήμια λέγοντας ότι «δεδομένης της παραβατικότητας, που αποτελεί πια κανόνα στα ελληνικά πανεπιστήμια, θα έπρεπε να υπάρχουν παραρτήματα αστυνομικών τμημάτων μέσα στα πανεπιστήμια» σημειώνοντας ταυτόχρονα  ότι το άσυλο αποτελεί προσβολή για το δημοκρατικό πολίτευμα.

Τέλος μιλά για τον Κυριάκο Μητσοτάκη και τον Αλέξη Τσίπρα και δηλώνει ότι «από τη μια πλευρά έχουμε έναν πολύ μορφωμένο, μετριοπαθή πολιτικό, έναν σκεπτόμενο άνθρωπο. Και από την άλλη έναν πρώην πρόεδρο δεκαπενταμελούς, καιροσκόπο, χωρίς κανένα όραμα, ο οποίος καβάλησε ένα συγκυριακό κύμα που πίστευε ότι θα διατηρηθεί για πολύ καιρό, χωρίς κανένα σχέδιο».

«Ο κ. Τσίπρας» τονίζει «δεν μπόρεσε ούτε τον ρόλο του αντιμνημονιακού να παίξει σωστά, γιατί για να το κάνεις πρέπει να καταλαβαίνεις και πέντε πράγματα».  

Συνέντευξη στον Γιάννη Παλιούρη

-O κόσμος αλλάζει ταχύτατα λόγω της υιοθέτησης σύγχρονων τεχνολογιών. Ωστόσο, δύο πρόσφατες έρευνες από τον ΟΟΣΑ και την ΕΥ, δείχνουν ότι η Ελλάδα μένει πίσω. Κινδυνεύουμε να χάσουμε και αυτό το τρένο ή θα προλάβουμε έστω και το τελευταίο βαγόνι;

Δυστυχώς έχουμε παράδοση να χάνουμε τα τρένα. Απαιτείται συνδυασμένη προσπάθεια στα πρότυπα της Εσθονίας, που από το τίποτα έχει βρεθεί πλέον στην πρωτοπορία των τεχνολογικών εφαρμογών, ειδικά στη Δημόσια Διοίκηση. Το ελπιδοφόρο είναι ότι υπάρχουν νησίδες αριστείας και καινοτομίας στη χώρα.

Πρόκειται για μια στρατηγική επιλογή που συνίσταται στο εξής δίλημμα: θα επιδοτήσουμε την τεχνολογία ή θα επιδοτήσουμε τα «σίγουρα»; Συνήθως επιλέγουμε το δεύτερο. Είναι ζήτημα που έχει να κάνει με το γενικότερο πρόβλημα των επενδύσεων στη χώρα μας.

-Μιλάμε για την τροχοπέδη που θέτει η υψηλή φορολογία στην έλευση επενδύσεων;

Όλοι έτσι νομίζουν, αλλά όχι. Τα επιχειρηματικά κεφάλαια που θέλουν να επενδύσουν στην τεχνολογία, συνήθως επιλέγουν εταιρείες που έχουν τη νομική έδρα τους σε κάποια άλλη χώρα. Και αυτό γιατί το βασικό πρόβλημα είναι ο ρυθμός απόδοσης δικαιοσύνης. Όταν μια εταιρεία έχει κάποια νομική διένεξη, κάτι που συμβαίνει συχνά στο επιχειρείν, θέλει να λύσει αυτή τη διένεξη γρήγορα, σε κάποιο μέρος όπου το Δίκαιο είναι προβλέψιμο. Από τη στιγμή που ακόμα και μια απλή αστική διαφορά στην Ελλάδα μπορεί να πάρει και 5 χρόνια για να λυθεί, μην περιμένουμε να έρθουν λεφτά.

-Έχετε καταλήξει στις αιτίες που μας οδήγησαν στην κρίση;

Η ελληνική κρίση είναι αποτέλεσμα δύο αιτιών. Αφενός έχουμε το δομικό πρόβλημα ότι η ελληνική οικονομία ήταν μια οικονομία χαμηλής παραγωγικότητας με διαρθρωτικά προβλήματα, η οποία δεν μπορούσε να υποστηρίξει ένα βιοτικό επίπεδο που αντιστοιχούσε στις πιο ανεπτυγμένες χώρες του κόσμου. Όσο λάδι και να βγάλεις, σε σχέση με τα εκατομμύρια τσιπάκια που παράγουν άλλοι υπάρχει ένα ζήτημα.

Αφετέρου, σε αυτό το στραβό κλήμα ήρθε να προστεθεί και ένας πολύ πεινασμένος γάιδαρος, ο οποίος λεγόταν δημοσιονομικός εκτροχιασμός. Ειδικά από το 2007 τα έξοδα του ελληνικού Δημοσίου εκτινάχθηκαν την ίδια στιγμή που τα φορολογικά έσοδα έμειναν σταθερά ή μειώθηκαν. Σε μια χώρα που βασίζεται σε δανεικά, αυτό είναι θανάσιμο, αφού χάνεις αμέσως την αξιοπιστία σου. Έτσι, ο γάιδαρος έφαγε το στραβό κλήμα.

- Έχουμε καταλάβει τι συνέβη;

Όχι, δεν νομίζω, αν είχαμε καταλάβει θα είχαμε βγει από τα μνημόνια, όπως οι υπόλοιπες χώρες που βρέθηκαν σε αυτή τη θέση. Θα ήταν ευχής έργον κάποιοι να είχαν πει την αλήθεια και να είχαν αναλάβει τις ευθύνες τους πολύ πιο νωρίς. Η είσοδός μας στο ευρώ μας έδωσε πρόσβαση σε φθηνό χρήμα με το οποίο θα μπορούσαμε να τακτοποιήσουμε παλιά χρέη, αλλά και να επενδύσουμε παραγωγικά. Εμείς τα φάγαμε στην κατανάλωση, τα κάναμε συντάξεις και κατανάλωση.

- Γιατί, όμως, συνέβη αυτό;

Το βασικό πρόβλημα είναι το θεσμικό μας πλαίσιο ή για την ακρίβεια η απουσία του. Κανένας δεν ξέρει τι του ξημερώνει, τα πάντα αλλάζουν… έτσι. Ακόμα και αυτό που λέμε «διαπλοκή» δεν είναι παρά μια κάλυψη στο κενό αυτό. Ο πολίτης ξέρει ότι δεν μπορεί να βασιστεί στους θεσμούς για να κάνει τη δουλειά του και έτσι επιλέγει να βασιστεί σε… προσωπικές σχέσεις. Αυτό είναι το μεγάλο διακύβευμα πλέον. Να γίνουμε μια κανονική δυτική χώρα με θεσμούς για να μην έχουμε τα ίδια προβλήματα συνεχώς.

Επιπλέον, είμαστε μια κοινωνία που πέρασε γρήγορα από τη φτώχεια και την υπανάπτυξη στο κλαμπ των πιο αναπτυγμένων χωρών του πλανήτη. Δεν είναι εύκολο να διαχειριστείς κάτι τέτοιο.
Φυσικά υπάρχει και η νοοτροπία που θέλει ένα κράτος ρυθμιστή, που απαγορεύει τα πάντα εκτός από αυτά που επιτρέπονται… ρητώς. Πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το άρθρο 16, το οποίο δεν υπάρχει πουθενά αλλού στον κόσμο…

«Το άσυλο είναι προσβολή για το πολίτευμα»

- Το άρθρο 16, τα ιδιωτικά πανεπιστήμια και το άσυλο είναι μια τεράστια συζήτηση που κρατά χρόνια… 

Το άσυλο έπρεπε να έχει καταργηθεί χθες. Δεδομένης της παραβατικότητας, που αποτελεί πια κανόνα στα ελληνικά πανεπιστήμια, θα έπρεπε να υπάρχουν παραρτήματα αστυνομικών τμημάτων μέσα στα πανεπιστήμια. Παράδειγμα το ΑΠΘ και το ΕΜΠ, που έχουν μετατραπεί σε άντρο διακίνησης ναρκωτικών και μπαχαλάκηδων, αντίστοιχα. Το άσυλο είναι προσβολή για το πολίτευμα. Είναι σαν να λέμε ότι έξω υπάρχει χούντα. 

Όσον αφορά το άρθρο 16, είμαι ξεκάθαρα υπέρ της αναθεώρησης. Γιατί να έχεις ιδιωτικά σχολεία και να απαγορεύεις τα ιδιωτικά πανεπιστήμια; Γιατί να εμποδίζεις τους ανθρώπους που φοιτούν σε αυτά; Η δουλειά της όποιας κυβέρνησης, ανεξαρτήτως πού στέκεται ιδεολογικά, είναι να φροντίζει για τα πανεπιστήμια που είναι ανοικτά σε όλους, όχι να εμποδίζει τα υπόλοιπα. 

- Πάντως, είχαν γίνει κάποιες προσπάθειες στο παρελθόν… 

Υπήρξε ο νόμος Διαμαντοπούλου, αλλά η αστυνομία ποτέ δεν τον εφάρμοσε. Η αστυνομία πρέπει να επεμβαίνει άμεσα και αυτεπάγγελτα όταν γίνονται παρανομίες. Αυτά τα φαινόμενα που μπαίνουν τριάντα άτομα μέσα στη Σύγκλητο και δέρνουν καθηγητές, δεν γίνονται πουθενά στον κόσμο. Το ελπιδοφόρο είναι ότι οι ίδιοι οι φοιτητές δεν ανέχονται πια αυτά τα φαινόμενα. Στην πλειονότητά τους ζητάνε ένα ανοιχτό πανεπιστήμιο που λειτουργεί. 

- Μεγάλη συζήτηση γίνεται και για την αριστεία… 

Το επίπεδο των φοιτητών, δυστυχώς, πέφτει και αυτό είναι μια ιδεολογική επιδίωξη των ανθρώπων που μας κυβερνούν. Αλλά για την υπόλοιπη κοινωνία είναι καταστροφικό. Όταν με την ενοποίηση που κάνεις ανακατεύεις φοιτητές ΑΕΙ με φοιτητές ΤΕΙ, αντί για την αριστεία επιδιώκεις την ισοπέδωση προς τα κάτω. Πλέον, όμως, το να έχεις καλά πανεπιστήμια δεν είναι κάποιου είδους πολυτέλεια, αλλά όρος επιβίωσης για ολόκληρη την κοινωνία. 

- Ουσιαστικά περιγράφετε μία συνθήκη όπου η Παιδεία καθίσταται προτεραιότητα. 

Οφείλουμε να βάλουμε κάποιες προτεραιότητες ως κοινωνία και ως κράτος. Στην Ελλάδα η προτεραιότητα που έθετε πάντοτε το πολιτικό σύστημα ήταν οι συντάξεις. Διότι αυτές είναι λεφτά στην τσέπη. Άμεση ανταποδοτικότητα στην ψήφο. Το να επενδύσεις στην Παιδεία ή την Υγεία, αυτό συνεπάγεται μακροπρόθεσμο όφελος. Θα σου πει ο άλλος, «δεν είμαι τώρα άρρωστος». Αντίστοιχα, με το να μην έχεις παιδικούς σταθμούς -και είναι προς τιμήν του Κυριάκου Μητσοτάκη που δεσμεύτηκε να λύσει το συγκεκριμένο θέμα- κρατάς τις γυναίκες εκτός αγοράς εργασίας. Πρόκειται για θεμελιώδη θέματα που μάλιστα αναδεικνύουν την «αναπηρία» της Κεντροαριστεράς... 

- Δηλαδή; 

Η Κεντροαριστερά στην Ελλάδα δεν θέλει να βάλει προτεραιότητες. Για παράδειγμα, η αξιολόγηση θα έπρεπε να είναι σημαία της Κεντροαριστεράς. Σε μια περίοδο ισχνών αγελάδων, το πρώτο -το πρώτο όμως- πράγμα που θα έπρεπε να σκέφτεσαι είναι πώς το κάθε ευρώ θα έχει τη μέγιστη δυνατή απόδοση. Δεν το κάνουν και γι’ αυτό έχουν πάθει παράλυση. Άλλο παράδειγμα, οι συντάξεις. «Να πειράξω τις συντάξεις; Όχι!». Έτσι πορεύτηκαν επί πενήντα χρόνια. Όλα μαζί ή τίποτα. Έτσι σκέφτονται. 

Όταν μεγαλώνει η οικονομία είναι όλα εύκολα, γι’ αυτό η Σοσιαλδημοκρατία στην Ευρώπη ήταν πολύ επιτυχημένη μετά τον πόλεμο. Όμως, αναπόφευκτα κάποια στιγμή φτάνεις σε κάποιο πλατό. Στα δύσκολα, στη στενωπό φαίνεται ο καλός ο καπετάνιος. Πλέον, όμως, όταν ο μέσος όρος ζωής έχει αυξηθεί τόσο πολύ και η υπογεννητικότητα είναι γεγονός, το συνταξιοδοτικό κινδυνεύει να τιναχθεί στον αέρα. 

-Πιστεύετε ότι θα μπορούσαμε να είχαμε λύσει το συνταξιοδοτικό; 

Η Ελλάδα έχασε μια τεράστια ευκαιρία να λύσει το συνταξιοδοτικό το 2000, με τον Γιαννίτση. Τεράστια ευκαιρία. Αλλά τότε βγήκαν όλοι στους δρόμους, ανεξαιρέτως. Πλέον υπάρχει ανάγκη ενός Εθνικού Συμβολαίου που θα ξεκαθαρίζει τις προτεραιότητες: Είναι προτεραιότητα να πληρώνεις συντάξεις ανθρώπων που βγήκαν στη σύνταξη στα «πενηντακάτι», συντάξεις οι οποίες δεν ανταποκρίνονται στις εισφορές ή πρέπει να επενδύσουμε τους υφιστάμενους πόρους στην επόμενη μέρα; 

- Πριν από λίγες εβδομάδες διεξήχθησαν ευρωεκλογές. Πώς αξιολογείτε τα αποτελέσματα; 

Έδειξαν ότι ο κόσμος μάλλον κατάλαβε ότι ο… γάιδαρος δεν πετάει. Βέβαια, όσοι εξακολουθούν να επιμένουν, έχουν να ακουμπήσουν αφενός στον κ. Βαρουφάκη, αφετέρου στον κ. Βελόπουλο, γιατί τώρα έχουμε και τους «πουτινικούς». Η ψήφος στις εθνικές εκλογές στον Γ. Βαρουφάκη είναι κρίσιμη πάντως. Εκεί θα δούμε πόσοι πραγματικά εξακολουθούν να πιστεύουν ότι ο γάιδαρος πετάει. Από την άλλη, με στενοχώρησε το γεγονός ότι δεν μπήκαν καινούργια πρόσωπα στο Ευρωκοινοβούλιο. Μάλιστα, αν δεν υπήρχε και ο «νεατερντάλειος» συμπατριώτης μου κ. Πολάκης, δεν θα είχε εκλεγεί τόσο πανηγυρικά ούτε ο κ. Κυμπουρόπουλος. 

-Ακολουθούν, όμως, εθνικές εκλογές όπου θα συγκρουστούν δύο πολιτικοί αρχηγοί με μεγάλες ιδεολογικές διαφορές μεταξύ τους, ίσως τις μεγαλύτερες που είχαν πολιτικοί αρχηγοί στη Μεταπολίτευση. Τι πιστεύετε για τον κ. Μητσοτάκη και τον κ. Τσίπρα; 

Δεν τίθεται καν θέμα σύγκρισης. Από τη μια πλευρά έχουμε έναν πολύ μορφωμένο, μετριοπαθή πολιτικό, έναν σκεπτόμενο άνθρωπο. Και από την άλλη έναν πρώην πρόεδρο δεκαπενταμελούς, καιροσκόπο, χωρίς κανένα όραμα, ο οποίος καβάλησε ένα συγκυριακό κύμα που πίστευε ότι θα διατηρηθεί για πολύ καιρό, χωρίς κανένα σχέδιο. Ο κ. Τσίπρας δεν μπόρεσε ούτε τον ρόλο του αντιμνημονιακού να παίξει σωστά, γιατί για να το κάνεις πρέπει να καταλαβαίνεις και πέντε πράγματα. 

- Κλείνοντας τη συζήτησή μας θα ήθελα να ρωτήσω ποια κατά τη γνώμη σας θα είναι η μεγαλύτερη πρόκληση για την ανθρωπότητα τα επόμενα χρόνια. 

Το περιβάλλον και οι ανισότητες. Ειδικότερα σε ό,τι αφορά τον δυτικό κόσμο, θα υποφέρει πολύ από την παρακμή της Ευρώπης. Μια πολιτική και εθνικιστική παρακμή. Είναι κάτι που πρέπει να αλλάξουμε τώρα, γιατί κινδυνεύουμε να γίνουμε κομπάρσοι, μια Ντίσνεϊλαντ που θα την επισκέπτονται για να δουν τα αρχαία ερείπια. Ισχύς εν τη ενώσει είναι ο μόνος δρόμος. 

-Είστε φεντεραλιστής να υποθέσω. 

Πολύ, στο συγκεκριμένο θέμα. Δεν μπορούμε διαφορετικά. Και εν πάση περιπτώσει ας μην ξεχνάμε ότι ξεκινήσαμε από κάποιες κοινές αξίες. Το κοινωνικό δίχτυ προστασίας, η ιατρική περίθαλψη για όλους, η μόρφωση για όλους, ο έλεγχος της οπλοφορίας και της οπλοκατοχής, η ελευθερία των γυναικών να κάνουν ό,τι θέλουν με το σώμα τους κ.λπ. Αυτά είναι κατακτήσεις της Ευρώπης, ενώ στην Αμερική είναι ακόμα θέματα συζήτησης. Αυτό μου δίνει ελπίδες ότι μπορούμε να προχωρήσουμε. 

-Οπότε, εκτός από φεντεραλιστής και αισιόδοξος; 

Μακροχρόνια ναι, βραχυπρόθεσμα όχι. Τα πράγματα θα γίνουν χειρότερα πριν καλυτερεύσουν, με περίεργους τύπους σαν τον Ορμπάν. 

-Πιστεύετε ότι το μεταναστευτικό έχει παίξει ρόλο σε αυτή τη στροφή; 

Καταλυτικό. Προσέξτε, καταλυτικό, όχι ουσιαστικό. Ουαί και αλίμονο αν ένα εκατομμύριο μετανάστες μπορούσαν να τινάξουν στον αέρα την Ευρώπη. Ωστόσο, λειτούργησε σαν καταλύτης που έβγαλε στην επιφάνεια ένα σωρό άλλα πράγματα που μαζεύονταν: τις ανισότητες και το γεγονός ότι η μεγάλη επιτάχυνση που έφερε η παγκοσμιοποίηση συμπιέζει τη μεσαία τάξη. Κάνει τους νικητές ολοένα και πιο αποδοτικούς και αφήνει πίσω όλους τους υπόλοιπους. 

-Γιατί η Ευρώπη πιάστηκε απροετοίμαστη στο νέο τοπίο που αναδύθηκε; 

Δεν μπορούσε να μην πιαστεί απροετοίμαστη. Έπρεπε να είχε μια κοινή πολιτική, που δεν είχε. Έχει, υποτίθεται, μια υποτυπώδη κοινή εξωτερική πολιτική, προσπαθούμε να κάνουμε μια κοινή αμυντική πολιτική, στο μεταναστευτικό δεν υπήρξε ποτέ μια γλώσσα… Τα μεγάλα προβλήματα θέλουν συλλογικές αποφάσεις. Και φυσικά οι Γερμανοί δεν μπορούν ακόμα να δεχτούν ότι αν είσαι φεντεραλιστής υπάρχουν μεταφορές χρημάτων από τους πιο πλούσιους στους πιο φτωχούς.

Σημειωτέον, ότι οι νικητές του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου βοήθησαν τη Γερμανία να σταθεί στα πόδια της, έχοντας μάθει από τα λάθη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ας πάμε όλοι μαζί παρακάτω, ο κόσμος μαθαίνει άλλωστε από τα λάθη του. Πιστεύω ότι θα τα καταφέρουμε, αλλά είναι μια αργή διαδικασία. Έχουμε κάποια προβλήματα, θα τα φτιάξουμε. Άλλωστε μηχανικός είμαι, έτσι σκέφτομαι…

Η Μηχανική Μάθηση ανοίγει νέους ορίζοντες

- Να περάσουμε στο δικό σας επιστημονικό πεδίο; Βρίσκεται υπό εξέλιξη μια νέα επανάσταση, στο πλαίσιο της οποίας πεδία όπως το Industry 4.0, η Τεχνητή Νοημοσύνη φέρνουν κοσμογονικές αλλαγές. Βρισκόμαστε ενώπιον απειλών ή ενώπιον ευκαιριών;

Κυρίως πρόκειται για ευκαιρία. Η Τεχνητή Νοημοσύνη όπως την εννοούμε σήμερα πρόκειται για Μηχανική Μάθηση, που προσπαθεί να εξάγει χρήσιμη γνώση μέσα από έναν τεράστιο όγκο δεδομένων, τα οποία δεν μπορούμε να αναλύσουμε διαφορετικά. Η Τεχνητή Νοημοσύνη είναι μια αναγκαιότητα σήμερα. Η δική μου άποψη είναι ότι ο τομέας στον οποίο η Τεχνητή Νοημοσύνη θα προσφέρει τις μεγαλύτερες δυνατότητες είναι η Υγεία. Σε αυτό τον τομέα μπορείς να συμπληρώσεις τον άνθρωπο, να δώσεις μεγαλύτερες δυνατότητες στον γιατρό, ενώ παράλληλα μπορείς να επιταχύνεις διαδικασίες και να ρίξεις το κόστος.

- Κεντρικό ερώτημα που συνοδεύει την εξέλιξη της τεχνολογίας είναι πλέον η χρήση των δεδομένων και τα ζητήματα ιδιωτικότητας. Οδηγούμαστε σε ολιγοπώλια μεγάλων εταιρειών που θα εκμεταλλεύονται τα δεδομένα;

Πράγματι, αυτό ισχύει. Συνηθίσαμε να χρησιμοποιούμε υπηρεσίες που νομίζουμε ότι μας τις παρέχουν δωρεάν. Στην πραγματικότητα, όμως, τις πληρώνουμε με τα προσωπικά μας δεδομένα, για τα οποία δεν έχουμε κανένα έλεγχο πώς χρησιμοποιούνται. Ζούμε τον καπιταλισμό της παρακολούθησης, με νόμισμα τα δεδομένα. Google και Facebook μαζεύουν τα διαφημιστικά δολάρια με βάση το αποτελεσματικό φιλτράρισμά τους.

- Αν αυτό είναι μια πραγματικότητα, μπορούμε να τη χαλιναγωγήσουμε ή έχει ξεφύγει πια από τον έλεγχο μας;

Φυσικά και μπορούμε. Μία πρόταση είναι να σπάσουμε τις μεγάλες διαδικτυακές εταιρείες σε μικρότερες, αλλά δεν νομίζω ότι θα δουλέψει αυτό. Πιο ρεαλιστική προσέγγιση θα ήταν να πάρουμε, από ένα σημείο και πέρα, τον έλεγχο των δεδομένων από αυτές τις εταιρείες. Δηλαδή να τα εκμεταλλεύονται για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, αλλά στη συνέχεια να τα «ανοίγουν» σε όλους.

Σε κάθε περίπτωση, πρέπει να συντάξουμε ρυθμιστικό πλαίσιο, για το οποίο ακόμα δεν ξέρουμε ακριβώς τι θα περιλαμβάνει. Πάντως, επειδή το «νόμισμα» αυτών των εταιρειών είναι τα δεδομένα, θα πρέπει να βρούμε κάποιο τρόπο ώστε να το απαξιώσουμε. Ή να μπορεί να αξιοποιηθεί από πολύ περισσότερους.