Η Ευρωζώνη χρειάζεται νέα οικονομική στρατηγική

Αυτό μοιάζει αδιαμφισβήτητο καταρχήν γιατί πολλές χώρες μέλη της Ευρωζώνης, με πρώτη εξ αυτών την Ελλάδα, παλεύουν να αποφύγουν τη συντριβή από τις αγορές εξαιτίας του συσσωρευμένου τους δημόσιου χρέους. 

Κατά δεύτερον γιατί η πολύ χαμηλή ανάπτυξη της Ευρωζώνης κατά το τέταρτο τρίμηνο του 2009, μόλις της τάξης του 0.4%, καθιστά ξεκάθαρο ότι η περιοχή δεν μπορεί να πετύχει σταθερή οικονομική ανάκαμψη. 

Και κατά τρίτον διότι η προηγούμενη οικονομική στρατηγική της Ε.Ε. έτσι κι αλλιώς αγγίζει τη χρονική λήξη της. 

Τον Μάρτιο του 2000 η Ευρωπαϊκή Ένωση είχε ορίσει τη στρατηγική της για την επόμενη 10ετία. Επρόκειτο για μια φιλόδοξη στρατηγική που...
διακρίνονταν από μια μεγαλόστομη  αποφασιστικότητα να αγνοηθεί ό,τι συνέβαινε στον υπόλοιπο κόσμο και να τοποθετηθεί στην καρδιά της ευρωπαϊκής πολιτικής ένας νέος στρατηγικός στόχος: 

 «Να γίνει η Ευρώπη η πιο ανταγωνιστική και δυναμική οικονομία της γνώσης, σε έναν κόσμο ικανό για βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη με περισσότερες και καλύτερες θέσεις εργασίας και με μεγαλύτερη κοινωνική συνοχή».

Σήμερα είναι σχεδόν βάναυση η επιστροφή στο εν λόγω έγγραφο που παράλληλα εξηγούσε πως ο συγκεκριμένος στόχος θα μπορούσε να επιτευχθεί: με την έμφαση «στον εκσυγχρονισμό του ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου, με την επένδυση στους ανθρώπους και στη μάχη κατά του κοινωνικού αποκλεισμού» καθώς επίσης και με την ώθηση «για βελτίωση της ποιότητας και της βιωσιμότητας των δημοσίων οικονομικών».

Τόσο τυφλά ευρωκεντρική ήταν εν τέλει η οπτική του κόσμου που αποτυπώθηκε σε αυτό το έγγραφο πριν 10 χρόνια ώστε δεν εστίαζε καθόλου στις προκλήσεις που προέρχονταν από τον υπόλοιπο κόσμο, και δη την Κίνα και την Ινδία. Και σήμερα; Η Κίνα ανακοίνωσε τη Δευτέρα  ότι το 2009 ο ετήσιος ρυθμός ανάπτυξής της έφτασε το 7,2%. Αντίθετα, την Παρασκευή η Ευρωζώνη ανακοίνωσε πως παρά τις προβλέψεις των οικονομολόγων που περίμεναν ανάπτυξη 1% στο τέταρτο τρίμηνο του 2009, η ανάπτυξη ήταν μόλις 0,4%, έναντι 1,7% του τρίτου τριμήνου. Το αποτέλεσμα ήταν η  εκδήλωση ισχυρών πιέσεων και η υποχώρηση του ευρώ στις αγορές, υπό τον διπλό κλοιό, και του ελληνικού ζητήματος, αλλά και των ανησυχιών ότι η Ευρώπη δεν μπορεί να επιτύχει σταθερή ανάκαμψη, παρά τα μεγάλα μεγέθη των δημοσιονομικών και νομισματικών μέτρων τόνωσης της οικονομίας που διατηρούν σε ισχύ οι περισσότερες ευρωπαϊκές κυβερνήσεις.

Αβέβαιη ευρωπαϊκή ανάπτυξη

«Ο αδύναμος ρυθμός ανάπτυξης του τέταρτου τριμήνου καθιστά ξεκάθαρο ότι η οικονομία της Ευρωζώνης δεν μπορεί να σταθεί στα πόδια της» και ελάχιστα συμβάλλει στην απεκτόνωση των ανησυχιών των αγορών για την περιοχή, δήλωσε ο οικονομολόγος της ING BANK Μάρτιν Βαν Φλιτ. «Η πολύ χαμηλή ανάκαμψη της Ευρώπης είναι πρόβλημα για όλους, και για την Αμερική και την Ασία», τόνισε από την πλευρά του ο Ναριμάν Μπέχρασεβ, επικεφαλής οικονομολόγος του HIS Global Insight.

Με άλλα λόγια, η ευρωπαϊκή ανάκαμψη παραμένει αβέβαιη. Συγκεκριμένα κατά το 2010 αναμένεται ότι οι οικονομίες της βόρειας Ευρώπης, δηλαδή η Γερμανία, η Γαλλία, η Ολλανδία και η Αυστρία θα έχουν ανάκαμψη αλλά περιορισμένη. Άλλες χώρες όμως, όπως η Ισπανία, η Ελλάδα, η Πορτογαλία και η Ιρλανδία, οι οποίες έχουν επωφεληθεί πολύ από τα μέτρα τόνωσης της οικονομίας και την ανάπτυξη της αγοράς ακινήτων τα τελευταία χρόνια θα έχουν πολύ χαμηλή ανάπτυξη καθώς θα κληθούν να επαναπροσανατολίσουν τις οικονομίες τους. Η Ιταλία που αποτελεί την τρίτη σε μέγεθος οικονομία της Ευρωζώνης πέρασε ξανά στην ύφεση κατά το τέταρτο τρίμηνο, ανανεώνοντας τις ανησυχίες για τις προοπτικές της.

Στη χειρότερη θέση προφανώς βρίσκεται η Ελλάδα που παλεύει να εξυπηρετήσει το τεράστιο δημόσιο χρέος της. Η ύφεση καθιστά ακόμα δυσκολότερη για την Ελλάδα την επιτυχία των φιλόδοξων στόχων για την περικοπή του δημοσιονομικού της ελλείμματος σαν μέρος του ΑΕΠ κατά 4 ποσοστιαίες μονάδες φέτος. Οι ευρωπαίοι αξιωματούχοι που την περασμένη Πέμπτη υποσχέθηκαν να δώσουν στην Ελλάδα οικονομική στήριξη εφόσον χρειαστεί περιμένουν από την Αθήνα να εκπληρώσει τις υποσχέσεις της με αυστηρότερα μέτρα λιτότητας από ό,τι έχει σχεδιάσει. Η κυβέρνηση Παπανδρέου υποθέτει ότι η ελληνική οικονομία θα σταθεροποιηθεί φέτος και θα έχει ανάπτυξη 1,5% το 2011.

Κίνδυνοι πολιτικής αστάθειας στην περιφέρεια

Υπάρχει ωστόσο σοβαρό ζήτημα καθώς τα μέτρα λιτότητας που η Ελλάδα και οι άλλες χώρες – ‘αδύναμοι κρίκοι’ της Ευρωζώνης καλούνται να πάρουν για την περιστολή των ελλειμμάτων τους θα καταλήξουν σε επιδείνωση της ανεργίας. Η ανεργία στην Ελλάδα αγγίζει σήμερα το 9,7%. Η Ισπανία και Ιρλανδία έχουν δύο από τα υψηλότερα ποσοστά ανεργίας στην Ευρώπη με 19,5% και 13,3% αντίστοιχα. Το ακόμη πιο ανησυχητικό είναι ότι η ανεργία των νέων έχει πετάξει στα ύψη με 45% στην Ισπανία και 39% στην Ιρλανδία, μεγέθη που θέτουν σε κίνδυνο τη μακροχρόνια ανάπτυξη. Αν οι κυβερνήσεις της ευρωπαϊκής περιφέρειας δεν καταφέρουν τελικά να βρουν τρόπους για την απορρόφηση της καλπάζουσας ανεργίας, οι κοινωνικές εντάσεις μπορούν να οδηγήσουν σε μεγάλη πολιτική αστάθεια.

Οι αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων της Ε.Ε. που συναντήθηκαν την Πέμπτη στις Βρυξέλλες δεν έκαναν κανέναν απολογισμό ως προς το πόσο έξω έπεσαν σε σχέση με τους στόχους  του 2000. Ούτε θέλησαν να αναζητήσουν τους λόγους της αποτυχίας τους.

Το Σαββατοκύριακο κατά τη συνάντηση των υπουργών Οικονομικών των 7 μεγαλύτερων οικονομιών του κόσμου που πραγματοποιήθηκε στον Καναδά ο Αμερικανός υπουργός Οικονομικών Τίμοθι Γκάιτνερ ισχυρίστηκε καθησυχαστικά: «Οι ευρωπαϊκές αρχές μας έδωσαν μια πολύ ξεκάθαρη εικόνα του προγράμματος που εφαρμόζουν για να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις που προέρχονται από την ελληνική οικονομία». Όμως ο επικεφαλής οικονομολόγος του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου Σάιμον Τζόνσον προειδοποίησε: «Η Ευρωζώνη αντιμετωπίζει μια πολύ σοβαρή κρίση».

Η Ελλάδα μπορεί να είναι η μοναδική χώρα που δέχεται τόσο ισχυρή επίθεση, αλλά ίσως να μην παραμείνει ως το τέλος η μοναδική χώρα της Ευρωζώνης που θα χρειαστεί διάσωση. Το ευρώ που μέχρι στιγμής στέγαζε τα μεγαλοπρεπή ευρωπαϊκά όνειρα περί μετεξέλιξής του σε παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα μοιάζει να έχει δεχτεί ένα κρίσιμο πλήγμα. Έτσι κι αλλιώς δεν ήταν εύκολο να πετύχεις ώστε ένα ενιαίο νόμισμα να δουλεύει για τόσες πολλές διαφορετικές χώρες με τόσο διαφορετικά οικονομικά μοντέλα. Σήμερα φαίνεται πόσο προβληματικό υπήρξε και το μοντέλο μιας Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας που ορίζει τα επιτόκια εν κενώ,  με τις επιμέρους κυβερνήσεις να έχουν τον έλεγχο των δημοσιονομικών και οικονομικών πολιτικών.

Η οικονομική στρατηγική που η Ευρώπη διακήρυσσε το 2000 μιλούσε για την ανάγκη ‘εφαρμογής πολιτικών δημοσιονομικής σταθεροποίησης’. Και όντως αυτός ήταν ο στόχος  του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της Λισσαβόνας. Όμως η συζήτηση για την ενίσχυση της ολοκλήρωσης των διαφορετικών ευρωπαϊκών κρατών είχε προκαλέσει τότε την οργή εκείνων που υποστήριζαν ότι η Ε.Ε. πρέπει να περιορίσει τις φιλοδοξίες της, ότι ήταν επιθυμητή η ενιαία αγορά αλλά όχι η ενιαία πολιτική οντότητα.

Κίνηση προς μια ενιαία οικονομική πολιτική;

Τα προβλήματα που αναπτύσσονται σήμερα στην Ευρωζώνη δίνουν έναυσμα σε εκείνους που επιθυμούν την υιοθέτηση του μοντέλου της ενιαίας πολιτικής οντότητας. Η Ισπανία ανέλαβε την κυλιόμενη προεδρία της Ε.Ε. τις αρχές του χρόνου και ο Ισπανός πρωθυπουργός Θαπατέρο δήλωσε την περασμένη εβδομάδα ότι το οικονομικό σχέδιο για τα επόμενα 10  χρόνια της Ευρώπης πρέπει να περιλαμβάνει την κίνηση προς μια ενιαία οικονομική πολιτική που θα καλύπτει τις δαπάνες, τις επενδύσεις και τις φορολογικές πολιτικές. «Η Συνθήκη της Λισσαβόνας επιτρέπει την ενίσχυση του συντονισμού. Πρέπει να διασφαλίσουμε την αναγνώριση νέων εξουσιών στην Επιτροπή», είπε. Η οπτική Θαπατέρο σε πρώτη ματιά φαίνεται να υποστηρίζεται και από το Γάλλο πρόεδρο Νικολά Σαρκοζί.

Σε περίπτωση που οι πιο ισχυρές χώρες της Ευρωζώνης συνδράμουν τελικά τις πιο αδύναμες,  ίσως εύλογα νιώσουν ότι μπορούν να έχουν έναν ενισχυμένο λόγο σε ό,τι αφορά τη διακυβέρνηση των αδύναμων χωρών. Με άλλα λόγια οι διαβεβαιώσεις του Έλληνα πρωθυπουργού ότι θα βάλει τα ελληνικά δημοσιονομικά σε τάξη ίσως να μην αποδειχτούν επαρκείς για να πείσουν τη Γερμανία. Η κρίση δεν αφορά μόνο το δημόσιο χρέος. Μπορεί να καταλήξει να αφορά την εθνική κυριαρχία των επιμέρους κρατών μελών της Ευρωζώνης.