H κρίση και το ελληνικό κομματικό σύστημα

Πώς η κοινωνία ήρε την νομιμοποίηση του πολιτικού οικοδομήματος

Περίληψη: 

Η οικονομική κρίση που έπληξε την Ελλάδα αποτέλεσε τον καταλύτη μιας διαδικασίας που είχε ξεκινήσει μερικά χρόνια νωρίτερα: το δικομματικό πολιτικό σύστημα όπως εφαρμόστηκε στην χώρα είχε φθάσει στα όριά του. 
Τώρα, η ανάγκη για αποτελεσματική εφαρμογή των απαραίτητων μεταρρυθμίσεων αλλά και η τεράστια έλλειψη εμπιστοσύνης των Ελλήνων στους πολιτικούς και στους θεσμούς οδηγεί το πολιτικό σκηνικό σε ανατροπές...

O ΝΙΚΟΣ ΜΑΡΑΝΤΖΙΔΗΣ είναι αναπληρωτής καθηγητής στο τμήμα Βαλκανικών Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας.

Το 2012 υπήρξε για τις πολιτικές εξελίξεις την Ελλάδα συνώνυμο με την κατάρρευση του δικομματισμού. 
 Τα γεγονότα είχαν προαναγγελθεί νωρίτερα: οι έρευνες γνώμης από το 2011 και μετά, πράγματι παρατηρούσαν μια καθίζηση της δύναμης των δύο κυριοτέρων κομμάτων και την εκλογική ενίσχυση άλλων μικρότερων κομμάτων. 
Ταυτόχρονα, αποτύπωναν μια συνολική περιφρόνηση ή/και αγανάκτηση απέναντι στο υπάρχον κομματικό σύστημα. 
Πώς όμως περάσαμε από μια σταθερή περίοδο δικομματισμού σε ένα κατακερματισμένο πολιτικό σύστημα; 
Ποιες είναι οι πιθανότητες το κομματικό σύστημα να επιστρέψει στο δικομματικό υπόδειγμα;
Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΜΕΤΑΠΟΛΙΤΕΥΣΗΣ ΜΕΧΡΙ ΤΙΣ ΕΚΛΟΓΕΣ ΤΟΥ 2009
Το ελληνικό κομματικό σύστημα, κατά την περίοδο της Μεταπολίτευσης, μπορεί να χαρακτηριστεί σε γενικές γραμμές δικομματικό.  
Τα δύο μεγαλύτερα κόμματα της χώρας το σοσιαλιστικό κόμμα (ΠΑΣΟΚ) και το συντηρητικό κόμμα της Νέας Δημοκρατίας, αποτελούν τα κόμματα που εναλλάσσονται στην εξουσία διαρκώς εδώ και 37 χρόνια. Από αυτά τα χρόνια το ΠΑΣΟΚ έχει βρεθεί στην κυβέρνηση περίπου 21 χρόνια και 16 χρόνια η ΝΔ.
Παρά τις κατά καιρούς διακυμάνσεις της εκλογικής δύναμης των δύο μεγαλύτερων κομμάτων, το άθροισμα της δύναμης τους σε όλες τις εκλογές από το 1974 μέχρι το 2009 (με την εξαίρεση αυτών του 1977) ξεπέρασε σταθερά το 70% των έγκυρων ψήφων και το 80% των εδρών στο κοινοβούλιο.

Συνέπεια της εκλογικής και κοινοβουλευτικής ισχύος των δύο μεγάλων κομμάτων υπήρξαν οι παρακάτω συνθήκες:
1. Οι σταθερές μονοκομματικές κυβερνήσεις. Είναι χαρακτηριστικό πως σε 37 χρόνια κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, η χρονική περίοδος των συμμαχικών κυβερνήσεων δεν ξεπερνά τους 15 μήνες
2. Η εκτελεστική εξουσία βρίσκεται στα χέρια του αρχηγού του μεγαλύτερου κόμματος στη βουλή. Χάρη, μάλιστα στην αλλαγή του Συντάγματος του 1985, όπου αφαιρέθηκαν κάποιες ουσιαστικές εξουσίες από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας προς όφελος του πρωθυπουργού, η εξουσία αυτή υπήρξε εξαιρετικά ισχυρή.
3. Με την εξαίρεση των τριών διαδοχικών εκλογών της περιόδου 1989-1990, οι εκλογές διεξάγονται κάθε τρεισήμισι χρόνια περίπου, γεγονός που καθιστά την μεταπολίτευση ως μία από τις σταθερότερες περιόδους της ελληνικής δημοκρατίας.
4. Χαρακτηριστικό του κομματικού συστήματος είναι η αντιπαράθεση ανάμεσα στα δύο μεγάλα κόμματα, που εκφράζουν ιστορικές πολιτικές παρατάξεις της χώρας. Η αντιπαράθεση αυτή οδήγησε κάποιες στιγμές το ελληνικό πολιτικό σύστημα σε περιόδους έντονης πόλωσης (πχ 1985-1989)
5. Ένα σημαντικό τμήμα του εκλογικού σώματος ταυτίζεται με το ένα ή το άλλο μεγάλο κόμμα, ανεξαρτήτως του μεγέθους συμφωνίας του με τις ακολουθούμενες πολιτικές του κόμματος. Η κομματική αυτή ταύτιση είναι συχνά απόρροια των διαιρέσεων που προκάλεσαν μεγάλα πολιτικά γεγονότα του παρελθόντος (π.χ ο εθνικός διχασμός 1915-1922, ο εμφύλιος πόλεμος 1944-1949).
6. Η διαμάχη για την εκλογική αυτοδυναμία κρίνεται συνήθως στο χώρο των μετακινούμενων ψηφοφόρων μεταξύ των δύο κομμάτων. Αυτές οι εκλογικές μετακινήσεις, αν και αποτελούν ένα μειοψηφικό ρεύμα σε ένα σταθερό σε γενικές γραμμές εκλογικό σώμα, εντούτοις αποδεικνύονται καθοριστικές για την έκβαση του εκλογικού αποτελέσματος. Στη βάση αυτή, τα πελατειακά δίκτυα, τα προνόμια σε ομάδες και περιοχές, έχουν ως στόχο κυρίως τούτο: να διατηρήσουν και να διευρύνουν τον κομματικό έλεγχο πάνω στο εκλογικό σώμα.
ΑΠΟ ΤΟΝ ΙΣΧΥΡΟ ΔΙΚΟΜΜΑΤΙΣΜΟ ΣΤΑ ΠΡΩΤΑ ΣΗΜΑΔΙΑ ΕΞΑΣΘΕΝΙΣΗΣ
Τα πρώτα σημάδια της εξασθένισης του ισχυρού δικομματισμού φάνηκαν στη χώρα αρκετά νωρίτερα από την κρίση. Ήδη από τις βουλευτικές εκλογές του 2007. Σε αυτές τις εκλογές για πρώτη φορά μετά την πτώση της δικτατορίας παρατηρήθηκε το φαινόμενο, την εκλογική αποδυνάμωση του κυβερνητικού κόμματος να μην την καρπώνεται το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης.

Η κρίση του κομματικού συστήματος αποτυπώθηκε επίσης και στις εκλογές για το ευρωπαϊκό κοινοβούλιο τον Ιούνιο του 2009. Στις εκλογές αυτές καταγράφηκε το μεγαλύτερο ποσοστό αποχής σε εκλογική διαδικασία από το 1974 (47,4%). Επιπλέον το άθροισμα των δύο μεγάλων κομμάτων κινήθηκε σε σχετικά χαμηλά ποσοστά (68%). Βέβαια, οι ευρωεκλογές, λόγω του χαρακτήρα τους ως δευτερεύουσας σημασίας εκλογές, οδήγησαν πολλούς πολίτες να αποδοκιμάσουν το κομματικό σύστημα, είτε μέσω της αποχής είτε με την υπερψήφιση μικρών κομμάτων, χωρίς να αισθάνονται πίεση από τη σημασία των εκλογών.
Ολοένα και περισσότερο γινόταν αντιληπτό, πάντως, πως στην Ελλάδα αρχίσαμε να ζούμε μια κρίση αντιπροσώπευσης, της οποίας τα χαρακτηριστικά σημάδια ήταν η απαξίωση των πολιτικών και των πολιτικών κομμάτων από τους πολίτες. Καθώς περνούσαν τα χρόνια και απομακρυνόμασταν από την στρατιωτική δικτατορία των ετών 1967-1974, οι πολίτες εμπιστεύονταν ολοένα και λιγότερο τα πολιτικά κόμματα, τους πολιτικούς, το Κοινοβούλιο και τις κυβερνήσεις.

ΤΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ
Η προκήρυξη των πρόωρων εκλογών της 4ης Οκτωβρίου 2009 ανακοινώθηκε αιφνίδια από τον πρωθυπουργό Κωνσταντίνο Καραμανλή μέσω τηλεοπτικού διαγγέλματος στις 2 Σεπτεμβρίου του 2009. 
Ο πρωθυπουργός επικαλέστηκε ως λόγους για την απόφασή του, την δυσχερή κατάσταση της ελληνικής οικονομίας, λόγω της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης και την άρνησης του ΠΑΣΟΚ να ψηφίσουν από κοινού Πρόεδρο Δημοκρατίας την άνοιξη του 2010, γεγονός που θα υποχρέωνε την κυβέρνηση να προσφύγει στις κάλπες.

http://www.foreignaffairs.gr