Όλα επιτρέπονται, φτάνει να μη μας πιάσουν...

"Η Νόσος της Πόλεως"

Δεν υπάρχει καλύτερη χρόνο-τοπική συγκυρία, από την Ελλάδα των τελευταίων δεκαετιών,  για να αποδειχθεί πόσο ισχυρός παραμένει ο μύθος περί της Νόσου της Πόλεως, που διηγείται ο Πρωταγόρας στον ομώνυμο πλατωνικό διάλογο.

Διδακτικότατο το φιλοσοφικό παραμύθι, σας το θυμίζω: 
Όταν οι θεοί ολοκλήρωσαν τα καλούπια των δημιουργημάτων τους και ήρθε η ώρα να τα βγάλουν στο φως, διέταξαν τον Προμηθέα και τον Επιμηθέα να μοιράσουν στο καθένα απ΄ αυτά τις κατάλληλες ιδιότητες, τα απαραίτητα όπλα για την επιβίωσή τους. 
Ο Επιμηθέας παρακάλεσε τον Προμηθέα να τον αφήσει να κάνει αυτός την κατανομή και αφού τελειώσει την μοιρασιά να έλθει εκείνος να διορθώσει τυχόν λάθη. 
Ετσι έγινε και το κάθε πλάσμα απέκτησε τη δική του χαρακτηριστική σωτήρια ιδιότητα: Άλλο την ταχύτητα, άλλο το μέγεθος, άλλο τη δύναμη, άλλο την ευελιξία, άλλο φτερά, άλλο πυκνό τρίχωμα, άλλο σκληρό δέρμα κ.ο.κ.

Όμως ο Επιμηθέας ξεχάστηκε και διέθεσε όλες τις ευεργετικές ιδιότητες και όλα τα όπλα στα υπόλοιπα ζώα, χωρίς να κρατήσει κάτι για τον άνθρωπο. 
Τότε ο  Προμηθέας σοφίστηκε την... κλοπή  από τον Ηφαιστο και την Αθηνά της έντεχνης σοφίας  με τη μορφή της φωτιάς, την οποία και δώρισε στον άνθρωπο, καθιστώντας τον βεβαίως το παντοδύναμο δημιούργημα μεταξύ των υπολοίπων πλασμάτων.

Σε λίγο όμως ο Δίας διαπίστωσε ότι καμιά προμηθεϊκή ευεργεσία, καμιά έντεχνη σοφία δεν μπορούσε να εξασφαλίσει την αρμονική συμβίωση των ανθρώπων στην πόλη χωρίς δύο στοιχεία, που εκείνος με τη σειρά του θα κληροδοτούσε στο ανθρώπινο γένος. 
Ποιά ήταν αυτά; 

Η Αιδώς και η Δίκη.

Η Αιδώς, μητέρα του αυτοσεβασμού: "Παρθένος Αιδούς Δίκη λέγεται", αναφέρει ο Πλάτων. Και η Δικαιοσύνη, η νομική συνέπεια της ντροπής.

Χωρίς την ντροπή μπροστά στο εαυτό μας και τον άλλο, τον πλησίον, η αιδώς και η δίκη είναι λειτουργίες αναπόδοτες. 
Το βρίσκουμε και στον Θουκιδίδη: "Η Αιδώς σωφροσύνης πλείστον μετέχει, αισχύνης δε ευψυχία".

Σύμφωνα λοιπόν με τη διήγηση του Πρωταγόρα, ο Δίας έστειλε τον Ερμή, αυτή τη φορά, να προσφέρει στους κατοίκους των πόλεων τα δυο αυτά στοιχεία, απαραίτητα για τη συνύπαρξη, την  ευταξία και την ευτυχία τους. 
Είχε βεβαίως προηγηθεί η πλατωνική διαπίστωση ότι "η πόλις γεννιέται για να μπορέσουν να ζήσουν οι άνθρωποι, αλλά συνεχίζει να υπάρχει για να ζήσουν καλά".

Μάλιστα σε ερώτηση του Ερμή για το πώς θα έπρεπε να μοιράσει τις δυο αυτές αρετές και αν θα έπρεπε να τις διασπείρει επιλεκτικά, όπως π.χ. τις τέχνες και άλλα χαρίσματα, δηλαδή μόνο σε κάποιους προικισμένους, ανάμεσα σε πολλούς συνανθρώπους τους, ο Δίας ήταν κατηγορηματικός: "Να την μοιράσεις σε όλους αδιακρίτως". Και όχι μόνο αυτό. Συνεχίζοντας επιτάσσει τον Ερμή: "Να θεσπίσεις νόμο εκ μέρους μου για όποιον δεν μετέχει στην αιδώ και τη δικαιοσύνη να φονεύεται ως αρρώστια της πόλης". "Και νόμον γε θες παρ΄ εμού τον μη δυνάμενον αιδούς και δίκης μετέχειν κτείνειν ως νόσον της πόλεως".

Ο θεϊκός νόμος για τη "νόσον της πόλεως" που προβλέπει την εσχάτη των ποινών αναφέρεται στο αναιδές, στο αναίσχυντο, το άδικο και το ιταμό άτομο. Που σε δυσαρμονία, συνιστά ακριβώς τη νόσο της πόλεως. Μια νόσος που αν γενικευθεί γίνεται επιδημία και ο κίνδυνος του εξολοθρεμού αναπότρεπτος. 

Πιστεύω ότι οι σκοτεινές μέρες που ζούμε, τρεχόντως, είναι τα αποτελέσματα της νόσου, που έχει προσβάλει τη δική μας "πόλη" κατά τις τελευταίες τρεις δεκαετίες.

Και αυτό το "κτείνειν ως νόσον της πόλεως" που συνεχώς ακούμε, είναι το αίσθημα δικαίου ( των όποιων αθώων), που ως ορμέμφυτο ζητά τη δικαίωση του. 
Πόσο σημερινός ακούγεται, εν προκειμένω, ο λόγος του Θουκυδίδη: "Τον λαό δεν τον ενοχλεί το επιβεβλημένο, αλλά το άδικο".

Από την άλλη, δεν συμφωνώ με αυτούς που εναποθέτουν την μόνη ελπίδα τους για κάθαρση της πολιτικής ζωής της χώρας στους δικαστές και τους εισαγγελείς. 
Η πικρή αλήθεια είναι ότι όταν σε μια κοινωνία μόνη ελπίδα για ευνομία είναι οι δικαστές, τότε στην κοινωνία αυτή πολλά έχουν ξεφύγει εντελώς από τη θέση τους. 

Στη νομιμότητα πρέπει να επανέλθει όχι μόνο η πολιτική αλλά όλη η κοινωνική, οικονομική και πολιτισμική ζωή, δηλαδή ολόκληρη η χώρα.

Οι δικαστικοί θεσμοί όποτε έδρασαν μεταρρυθμιστικά σε μεγάλης κλίμακας πεδία της κρατικής δράσης και της κοινωνικής ζωής, ενθαρρύνθηκαν από έντιμους πολιτικούς, περιβλήθηκαν από υγιείς κοινωνικές δυνάμεις, υποστηρίχθηκαν από σθεναρούς κρατικούς θεσμούς. 
Τι απ΄ αυτά ισχύει  ή υπάρχει σήμερα στη χώρα μας; Τίποτα.

Δυστυχώς, τα νομοσχέδια επικυρώνουν τις επιθυμίες των πολιτών. Δεν τις διαμορφώνουν. Το κράτος θα μπορούσε να κάνει πολλά  αν του το ζητούσαν οι πολίτες. Αλλά οι σημερινοί πολίτες είναι μακριά από το να ζητούν πράγματα δημοσίου οφέλους. Βολεύονται από τη μεγάλη διαφθορά (επι)ζώντας με τη μικρή ατομική τους συμμετοχή σ΄αυτήν.

Τι λείπει λοιπόν; Μα, η Αιδώς και η Δίκη. 
 Η Ντροπή και η Δικαιοσύνη του μύθου που διηγηθήκαμε. Υπάρχει ο πολιτισμός και η ηθική της ντροπής και υπάρχει και ο πολιτισμός και ηθική της ενοχής και της ευθύνης. 
Στην πρώτη περίπτωση εκείνο που μας ενδιαφέρει περισσότερο είναι η άποψη των άλλων για το άτομό μας και η συμμόρφωση μας μ΄ αυτήν, που δεν είναι άλλο από μια νόθα ντροπή. 
Στη δεύτερη περίπτωση, το αντίθετο, κριτήριο των πράξεών μας δεν είναι η γνώμη των άλλων αλλά οι βαθύτερες προσωπικές πεποιθήσεις μας. Δηλαδή η πραγματική ντροπή.

Ανέκαθεν, ίσως, η Ελληνική κοινωνία συμμεριζόταν τον πολιτισμό και την ηθική της  ντροπής, σύμφωνα με τα παραπάνω μάλλον, παρά τον πολιτισμό και την ηθική της ενοχής και της ευθύνης. Για εμάς τους Ελληνες μετράει περισσότερο τι λέει ο γείτονάς μας, παρά η συνείδησή μας. 
 Να ευθύνεται, άραγε, γι΄ αυτό η αιώνια παιδικότητά μας, με την αντίστοιχη αντίληψη ότι όλα επιτρέπονται, φτάνει να μη μας πιάσουν;

Του Γιώργου Ι. Κωστούλα
* O κ. Κωστούλας είναι τέως Γενικός Διευθυντής εταιρειών του ευρύτερου χρηματοπιστωτικού τομέα. Συγγραφέας. Το τελευταίο του βιβλίο με τίτλο: "Και οι Μάνατζερ έχουν ψυχή... ", κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Επτάλοφος.

gcostoulas@gmail.com