Τα κάλαντα των παιδιών

Ξυπνούν με χαρά, πίνουν γρήγορα το γάλα τους, ντύνονται, παίρνουν τα τρίγωνα, τις φυσαρμόνικες ή τα ακορντεόν τους, συναντώνται και πορεύονται προς τα σπίτια είτε κατά δυάδες είτε κατά περισσότερα. 

Χτυπούν το κουδούνι ή την πόρτα και βρίσκονται σε ετοιμότητα. 

Στέκονται στην ανοικτή πόρτα ή στο σαλόνι του σπιτιού, ρωτούν «να τα πούμε;» και στην καταφατική απάντηση «να τα πείτε!», οι απαλές φωνές των παιδιών τραγουδούν τα κάλαντα ενώ τα μάτια τους «ρουφούν» τη ζωντάνια της στιγμής.

Είθισται, τα μικρότερα σε ηλικία παιδιά, να χτυπούν το τρίγωνό τους με πιο ταχείς ρυθμούς, ακόμα και η ένταση της φωνής τους να είναι λίγη παραπάνω. Χαίρονται την ερμηνεία τους και απολαμβάνουν τις μέρες που διανύουμε, καθώς τα Χριστούγεννα είναι η γιορτή των παιδιών τα οποία επιδίδονται σε τραγούδι και μπόλικο παιχνίδι. Κάνουν ευχές και όνειρα, η τρυφερή ψυχή τους εύχεται για ειρήνη και αγάπη στον κόσμο. Και η πίστη σε μία τέτοια ευχή πρόδηλο είναι να προέρχεται από μικρά παιδιά τα οποία πλάθουν μέσω του παιχνιδιού έναν κόσμο όπως θα ήθελαν ή όπως θα έπρεπε να είναι...

Ευχές εκφράζουν και τα κάλαντα, η λέξη προέρχεται από τη λατινική «calenda» που μεταφράζεται ως «αρχή του μήνα». Κατά τη ρωμαϊκή εποχή, στις πρώτες μέρες κάθε μήνα, συγγενείς και φίλοι επισκέπτονταν ο ένας τον άλλον και αντάλλασσαν λιχουδιές και νομίσματα μικρότερης αξίας.

Λιχουδιές εξακολουθούν να περιλαμβάνονται, σήμερα, στα κεράσματα τα οποία δίνονται στα παιδιά που λένε τα κάλαντα, πρόκειται όμως για μελομακάρονα, κουραμπιέδες ή άλλα γλυκά. Τα κάλαντα διαφέρουν ανά μέρος της χώρας, λέγονται την παραμονή των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς και των Φώτων και αποτελούν μία από τις παραδόσεις των εορτών που παραμένει.

Τα κάλαντα συνομιλούν με την ξεγνοιασιά και την τρυφερότητα των παιδιών και «τα λένε» ανεξαρτήτως γεγονότων. Η σημερινή, παραμονή Χριστουγέννων δίνει το έναυσμα να ανατρέξουμε σε ντοκουμέντα και έργα της Ελληνικής Ιστορίας και Τέχνης, με θέμα το παιδί.

Παιδιά λένε τα κάλαντα, 1950-60. Φωτ. Βούλα Παπαϊωάννου, Φωτογραφικό Αρχείο Μουσείου Μπενάκη

Τα παιδιά καταλαμβάνουν μεγάλο μέρος του corpus έργου της φωτογράφου Βούλας Παπαϊωάννου (1898-1990) και δεν ηδύνατο να μην απαθανάτιζε τη στιγμή κατα την οποία κρατούν μουσικά όργανα για να «ντύσουν» την ερμηνεία τους. Τραβηγμένη το διάστημα μεταξύ 1950-60, η παραπάνω φωτογραφία μας δίνει μία στιγμή κατά την οποία τα δύο εκ των τριών παιδιών κοιτούν τη φωτογραφική μηχανή, χτυπούν το τρίγωνο και το ταμπούρλο, και τραγουδούν, ενώ το άλλο παιδάκι έχει βλέμμα χαμηλό και ανήσυχο, σαν κάτι να το απασχολεί, και κρατά ένα φαναράκι.

Η εν λόγω φωτογραφία αποτυπώνει, επίσης, τη μεταβατική περίοδο στην οποία βρίσκεται η Ελλάδα εκείνη την περίοδο. Η ένδυση των παιδιών αντιστοιχεί στη μεταπολεμική σκληρή πραγματικότητα στην οποία ενδεχομένως να βρίσκεται σε αντίστιξη μια στιγμή όπως τα κάλαντα. Ωστόσο, μία τέτοια χαρμόσυνη στιγμή, επίκειται, πρωτίστως για τα παιδιά στα οποία ανήκει το μέλλον. Συμβολικά, στην εν λόγω φωτογραφία, καταγράφεται η μετάβαση σε μία κοινωνία λιγότερο σκληρή από ότι στα προηγούμενα – εκείνα – χρόνια.

Η Νεοελληνική Τέχνη μας έχει επίσης «πλουτίσει» με έργα που αφορούν σε στιγμές των παιδιών σε γιορτινές ημέρες. Ανατρέχω στον Νικηφόρο Λύτρα (1832-1904) και στον πίνακά του με τίτλο «Κάλαντα» (1872). Από τους βασικότερους εκπροσώπους της Σχολής του Μονάχου, ο ζωγράφος αναπαριστά στην προκειμένη μία σκηνή που υπάγεται στο σημαντικότερο μέρος του έργου του: τις ηθογραφικές παραστάσεις, με ποικίλους συμβολισμούς.

Νικηφόρος Λύτρας, Σπουδή για τον πίνακα «Κάλαντα» (λάδι σε χαρτόνι, 17,3 x 22,5 εκ.). Δωρεά Υπουργείου Πολιτισμού και Επιστημών. Πηγή φωτ.: Facebook/ Εθνική Πινακοθήκη - Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου / National Gallery

Κεντρικό θέμα τα κάλαντα τα οποία τα τραγουδούν πέντε παιδιά διαφορετικής καταγωγής και εθνικότητας. Το τραγούδι είναι ο σκοπός, δεν γνωρίζει μήτε διακρίσεις, μήτε χρώμα και αυτό το μήνυμα του Λύτρα είναι διαχρονικό. Όλοι μαζί τραγουδούν ευχές σε μία μητέρα και το παιδί της, καθώς το «μαζί» είναι παντοδύναμο. Και οι γιορτές, σιωπηλά, υποδεικνύουν αυτό το «μαζί».

Νεκταρία Μαραγιάννη

Κεντρική φωτ.: Νικηφόρος Λύτρας, «Κάλαντα» (1872). Πηγή φωτ.: Wikipedia/ Creatove Commons