Το μπλόκο της Τριμερούς στη μεγαλομανία Ερντογάν και η νέα Μέση Ανατολή

Βηματισμό στο νέο περιβάλλον που διαμορφώνεται με τη «Νέα Μέση Ανατολή» που οραματίζεται ο Ν. Τραμπ αναζήτησαν στα Ιεροσόλυμα οι ηγέτες της Ελλάδας, του Ισραήλ και της Κύπρου στη 10η Τριμερή Συνάντηση, 

η οποία πλέον αναβαθμίζεται ποιοτικά, θέτοντας στην πρώτη γραμμή των προτεραιοτήτων εκτός της Ενέργειας την Ασφάλεια και την Άμυνα.

Η συγκυρία ήταν πολύ διαφορετική από την τελευταία συνάντηση της Τριμερούς το 2023, λίγες ημέρες πριν από την επίθεση της 7ης Οκτωβρίου που προκάλεσε τεκτονικές αλλαγές και οδήγησε σε πλήρη ανασχεδιασμό της αρχιτεκτονικής ασφάλειας αλλά και των συμμαχιών στη Μέση Ανατολή και στην Ανατολική Μεσόγειο.

«Μπαίνουμε σε μια νέα γεωπολιτική φάση και αυτό δημιουργεί μερικούς σοβαρούς κινδύνους, συγχρόνως όμως και ένα σπουδαίο παράθυρο ευκαιρίας για τον σχεδιασμό μιας περιφερειακής αρχιτεκτονικής ασφάλειας που θα προσφέρει ειρήνη και ευημερία», δήλωσε ο Κυρ. Μητσοτάκης, αποτυπώνοντας ακριβώς αυτό το βήμα που έγινε στη 10η Τριμερή.

Ο Μ. Νετανιάχου, με πολύ ευθύ τρόπο, έθεσε ευθέως τις προκλήσεις ασφάλειας που αντιμετωπίζει η περιοχή από ιστορικούς αναθεωρητισμούς... και, αναφερόμενος πολλές φορές στην Τριμερή Συνεργασία ως «Συμμαχία», φρόντισε να στείλει ένα πολύ καθαρό μήνυμα στην Τουρκία, η οποία προβάλλει και ως η μεγάλη «παραφωνία» σε αυτό το νέο σκηνικό που, μέσα από τον πόλεμο της Γάζας και την εξουδετέρωση των μη κρατικών δρώντων σε Συρία και Λίβανο, μπορεί να οδηγήσει σε μια νέα εποχή συνεργασιών στην περιοχή.

«Η Ελλάδα, η Κύπρος και το Ισραήλ είναι τρεις χώρες περήφανες για την ιστορία τους», είπε ο Ισραηλινός πρωθυπουργός, προσθέτοντας:
«Σε όσους φαντασιώνονται ότι μπορούν να επανιδρύσουν αυτοκρατορίες και να επιβάλουν την κυριαρχία τους στις πατρίδες μας, λέω το εξής: ξεχάστε το. Δεν πρόκειται να συμβεί. Ούτε να το σκέφτεστε. Είμαστε αποφασισμένοι και ικανοί να υπερασπιστούμε τους εαυτούς μας και η συνεργασία μας ενισχύει ακόμη περισσότερο αυτή την ικανότητα. Μαζί, εμείς οι τρεις γνήσιες δημοκρατίες της Ανατολικής Μεσογείου, θα προωθήσουμε την ασφάλεια, την ευημερία και την ελευθερία» ήταν η αιχμηρή αναφορά του Μ.Νετανιάχου

Το νεοοθωμανικό ιδεολόγημα είναι αυτό που κυριαρχεί στο Προεδρικό Μέγαρο της Άγκυρας, με τον ίδιο τον Τ. Ερντογάν να δηλώνει την οθωμανική κληρονομιά όχι μόνο της Γάζας αλλά και της ίδιας της Ιερουσαλήμ, μιλώντας ακόμη και για την «απελευθέρωσή» της, ενώ δεν κρύβει τις διεκδικήσεις που ανάγονται στην Οθωμανική Αυτοκρατορία στη βόρεια Συρία και στο βόρειο Ιράκ. Ο αναθεωρητισμός της Τουρκίας, βεβαίως, βρίσκει το πιο ηχηρό πεδίο εφαρμογής απέναντι στην Ελλάδα και την Κύπρο.

Βεβαίως, αυτή η «Συμμαχία» στην οποία αναφέρθηκε συχνά ο Μ. Νετανιάχου, έχοντας στο πλευρό του τους Κυρ. Μητσοτάκη, και Ν. Χριστοδουλίδη, προφανώς δεν έχει επιθετικό χαρακτήρα, αλλά περισσότερο στέλνει το μήνυμα ότι η Ανατολική Μεσόγειος δεν είναι «Γαλάζια Πατρίδα» ούτε Οθωμανική Θάλασσα, όπως ίσως την οραματίζεται η Άγκυρα, και ότι μια τέτοια προσπάθεια θα βρει ισχυρό ανάχωμα, σε μια περίοδο βεβαίως που η Τουρκία και το Ισραήλ αναδεικνύονται στους δύο μεγάλους περιφερειακούς ανταγωνιστές – στη Μεσόγειο, στη Συρία, στο Λίβανο αλλά και στη Γάζα.

Και το κλίμα αυτό αναμένεται να δυσκολέψει σημαντικά τις προσπάθειες για επανάληψη του ελληνοτουρκικού διαλόγου και την πραγματοποίηση σύντομα του Ανώτατου Συμβουλίου Συνεργασίας, στο πλαίσιο του οποίου θα γίνει και η συνάντηση Μητσοτάκη–Ερντογάν. Μια «συμμαχία» με το Ισραήλ και τον Νετανιάχου, οι οποίοι έχουν δαιμονοποιηθεί από τον Τ. Ερντογάν που τους θεωρεί ορκισμένους εχθρούς, δεν είναι και το καλύτερο υπόβαθρο για μια ελληνοτουρκική συνάντηση κορυφής.

Η Τριμερής πλέον αντιλαμβάνεται ότι πρέπει να κοιτάξει στο μέλλον και αυτό το μέλλον απαιτεί ασφάλεια και σταθερότητα. Οι τρεις ηγέτες, Κυρ. Μητσοτάκης, Ν. Χριστοδουλίδης και Μ. Νετανιάχου, στήριξαν το σχήμα 3+1, δηλώνοντας ότι θα επιδιωχθεί η ενίσχυσή του – κάτι που ενδεχομένως θα συζητηθεί και στην επίσκεψη που θα πραγματοποιήσει στις ΗΠΑ για να συναντηθεί με τον Ν. Τραμπ ο Ισραηλινός πρωθυπουργός στις 29 Δεκεμβρίου.

Οι τρεις ηγέτες ανέδειξαν τη νέα μεγάλη πρόκληση που ξεπερνά τα όρια της ενεργειακής συνεργασίας, η οποία έχει καταγράψει την αρνητική κατάληξη του EastMed και την προβληματική πορεία του GSI (τον οποίο πάντως δεσμεύθηκαν να προωθήσουν), και αφορά τη διασύνδεση της Ινδίας μέσω αραβικών χωρών του Κόλπου με την Ευρώπη, μέσω Ισραήλ, Κύπρου και Ελλάδας – τον γνωστό διάδρομο IMEC. Ένα οραματικό σχέδιο που εκτός από την ενέργεια θα αφορά το εμπόριο, την καινοτομία και τη μεταφορά δεδομένων, με τη στήριξη των ΗΠΑ και των χωρών του Κόλπου, και με τεράστιο γεωπολιτικό αποτύπωμα. Το σχέδιο αυτό αποκλείει την Τουρκία και αυτό αποτελεί ακόμη μία εξήγηση για την εχθροπάθειά της. Είναι σημαντικό ότι, σύμφωνα με κυπριακές πηγές, στη συνάντηση Νετανιάχου–Χριστοδουλίδη τέθηκε το ενδεχόμενο να αρχίσει η ηλεκτρική διασύνδεση από το μικρό σκέλος Ισραήλ–Κύπρος, και μάλιστα ο κ. Νετανιάχου ανέφερε ότι θα παρουσιάσει το έργο στον Ν. Τραμπ ως μέρος του γενικότερου σχεδιασμού για τον IMEC.

Κατά τη διάρκεια της Τριμερούς συζητήθηκε η διεύρυνση της συνεργασίας στον τομέα της Άμυνας, όχι μόνο μέσω κοινών ασκήσεων, αλλά και με την προμήθεια ισραηλινών εξοπλισμών από την Ελλάδα και την Κύπρο, ενώ προωθείται και η συμπαραγωγή οπλικών συστημάτων. Παράλληλα, η Κύπρος επιδιώκει να διαμορφώσει κοινά σχέδια με το Ισραήλ για τη διεκδίκηση έργων στο πλαίσιο του SAFE.

Στο πλαίσιο της Τριμερούς, και όπως αποτυπώθηκε και στην Κοινή Διακήρυξη, ελήφθησαν συγκεκριμένες αποφάσεις ώστε να υπάρχουν άμεσα υλοποιήσιμα σχέδια, ακόμη και εντός του 2026. Τέτοιες πρωτοβουλίες είναι:

• η δημιουργία Trilateral Maritime Cybersecurity Center of Excellence στην Κύπρο,
• η σύσταση Working Group για Emergency Preparedness,
• η έναρξη συζητήσεων για Μνημόνιο Συναντίληψης σε ζητήματα διαχείρισης υδάτων,
• η λειτουργία Working Group για Υγεία με έμφαση σε ιατρικά ιδρύματα και έρευνα,
• κοινή άσκηση εντός του 2026 για αντιμετώπιση θαλάσσιων περιβαλλοντικών ρυπάνσεων,
• ομάδα εργασίας για την Τεχνητή Νοημοσύνη.

Ιδιαίτερα λεπτούς χειρισμούς απαίτησε το θέμα της Γάζας. Η Διακήρυξη της Τριμερούς επισημαίνει τον ρόλο της Κύπρου και της Ελλάδας στην παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας και αρκέστηκε να «αναγνωρίσει τη σημασία» του Ειρηνευτικού Σχεδίου των 20 σημείων για τη Γάζα του Προέδρου Τραμπ, το οποίο υιοθετήθηκε στο ψήφισμα 2803 του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, καθώς και το έργο του Κέντρου Πολιτικο-Στρατιωτικού Συντονισμού για τη Γάζα (CMCC), υπό την αιγίδα των ΗΠΑ, στο οποίο συμμετέχουν η Κύπρος και η Ελλάδα.

Ταυτόχρονα, αποφεύγοντας δύσκολες διατυπώσεις για την κατάσταση στη Γάζα, η Διακήρυξη επισημαίνει ότι η Τριμερής «διαβεβαιώνει το δικαίωμα του Ισραήλ στην αυτοάμυνα, σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, και απορρίπτει τους αβάσιμους ισχυρισμούς κατά του Ισραήλ», μια αναφορά κάθε άλλο παρά εύκολη για την Αθήνα και τη Λευκωσία, καθώς πολιτικές διαφορές εξακολουθούν να υπάρχουν μεταξύ των τριών χωρών σε ό,τι αφορά το Μεσανατολικό.

Εξάλλου, ο Κυρ. Μητσοτάκης φρόντισε να αποτυπωθεί η ελληνική θέση με την επίσκεψή του στη Ραμάλα, όπου τάχθηκε καθαρά υπέρ της λύσης των δύο κρατών με την ίδρυση παλαιστινιακού κράτους, κάτι που μετά την 7η Οκτωβρίου δείχνει να έχει βγει από την ατζέντα του Τελ Αβίβ.

Αυτή η «συμμαχία» με το Ισραήλ, η οποία φυσικά μένει να αποδειχθεί στην πράξη εάν και όποτε απαιτηθεί, πόσο ουσιαστική είναι και αν θα παραμείνει ανθεκτική και μετά την εποχή Νετανιάχου, είναι φανερό ότι δεν θα μπορούσε να υπάρξει χωρίς ανταλλάγματα. Και αυτά είναι τόσο η φιλική και προσεκτική στάση Αθήνας και Λευκωσίας κατά τη διάρκεια του πολέμου στη Γάζα, όταν σε περιφερειακό επίπεδο και στην ΕΕ δεν ακολούθησαν το αντι-ισραηλινό κύμα, όσο και η προσπάθεια διατήρησης των σχέσεων της ΕΕ με το Ισραήλ.

Νίκος Μελέτης