Διαβάζοντας τον τελευταίο Economist και την απαισιοδοξία που αναδίδει μέσα από τις προβλέψεις του για την Ελλάδα (οι αρμόδιοι, αυτό το στυλ σκέψης το αποκαλούν ορθολογισμό – αλλά καλοκαιριάτικα αρνούμαι να μπω στη λογική του οικονομικού καθωσπρεπισμού), ένιωσα τον φόβο να ξεπετάγεται απρόσκλητος μέσα από τις μαυρόασπρες σελίδες. Λες και κάποιος επιδιώκει να σε καθηλώσει, να σου ψαλιδίσει τα φτερά, αυτά που μοιάζουν με εκείνα του μυθικού Ικαρου που προς στιγμήν πίστεψε ότι θα πετούσε.Επηρεασμένη, λοιπόν –τα τηλεοπτικά κανάλια την Τρίτη είχαν κάνει σημαία το άρθρο του βρετανικού περιοδικού–, κατέφυγα στον «Οικονομικό» του Ξενοφώντα. Στις συνομιλίες του Κριτόβουλου με τον Σωκράτη. Μια απέλπιδα κίνηση να ξαναθυμηθώ το αυτονόητο: το νοικοκύρεμα των οικονομικών του σπιτιού μας ήταν και παραμένει ο μπούσουλας για την ομαλή έξοδό μας στον κόσμο και για τη δημιουργία των κατάλληλων συμμαχιών, που θα αναδείξουν την ισχύ μας σε καιρούς ειρηνικούς.
«Για πες μου, Κριτόβουλε, η οικονομία είναι κατά τη γνώμη σου επιστήμη, όπως η ιατρική, η τέχνη του σιδηρουργού και του ξυλουργού;», ρωτάει ο Σωκράτης. (Ο Κριτόβουλος ήταν γιος του στενού του φίλου Κρίτωνα.) «Νομίζω πως ναι», απαντά ο Κριτόβουλος. «Και όπως θα μπορούσαμε να αναφέρουμε για το ποιος είναι ο ρόλος κάθε μιας εκ των τεχνών, θα μπορούσαμε άραγε να μιλήσουμε αντιστοίχως και για την οικονομία;» ρωτάει ο Σωκράτης. «Νομίζω ότι το έργο του καλού οικονόμου είναι να διαχειρίζεται καλά τα οικονομικά του σπιτιού του», λέει ο Κριτόβουλος. «Ναι, αλλά έργο επίσης του καλού οικονόμου είναι να ξέρει να μεταχειρίζεται και τους εχθρούς του με τέτοιο τρόπο ώστε να ωφελείται από αυτούς», προσθέτει ο Σωκράτης… Οι δύο άνδρες επεκτείνουν τη συζήτησή τους για να καταλήξουν, όπως λέει ο Ξενοφών, ότι όταν υπάρχουν πολλά έξοδα και η εργασία δεν τα καλύπτει, δεν πρέπει να απορεί κανείς, αν αντί για περίσσευμα υπάρχει έλλειμμα!Σε άλλο σημείο του βιβλίου του Ξενοφώντα «Οικονομικός», ο Σωκράτης συνομιλεί με τον Ισχόμαχο. «Οταν ο κύριος διδάσκει με τη συμπεριφορά του την αμέλεια, είναι δύσκολο ο άλλος (ο υπηρέτης) να είναι επιμελής. Οταν δηλαδή ο αφέντης είναι κακός, δεν μπορεί να είναι καλοί οι υπηρέτες. Οποιος όμως δεν ενδιαφέρεται αν είναι επιμελείς οι τελευταίοι, θα πρέπει ο ίδιος να έχει την ικανότητα να επιβλέπει μόνος τις δουλειές, να τις ελέγχει και να είναι πρόθυμος να επιδοκιμάζει τους ικανούς, αλλά και να τιμωρεί τους αμελείς», λέει ο Ισχόμαχος…
Δυνατές έννοιες, δυνατοί και οι συμβολισμοί! Ισχόμαχος και Σωκράτης, Κριτόβουλος και Σωκράτης. Διάλογοι που διαμόρφωναν την οικονομική σκέψη της εποχής και μέχρι σήμερα παραμένουν επίκαιροι, παρότι πολλοί θα αντιπαραθέσουν, με το γνωστό στράβωμα του στόματος, τις κατά καιρούς «επιτροπές των σοφών» ή των πλουσίων προυχόντων που συναποφασίζουν ελέω ημών για μας, με γνώμονα πάντα την αύξηση του ατομικού τους πλούτου. Οι αρχαίοι σοφοί δεν νοιάζονταν μόνο για την αυλή τους, την τσέπη τους, την καλοπέρασή τους στις παλαίστρες, την απόκτηση περισσότερων κτημάτων. Υπήρχε βεβαίως και αυτή η πτυχή, αλλά τους ενδιέφερε να διαχέεται η σκέψη στα ευρύτερα στρώματα της κοινωνίας τους.
Ναι, θα υποθέσω ότι στην εποχή τους δεν θα είχαν υπάρξει περιπτώσεις τοξικών ομολόγων σαν αυτά που ανέτρεψαν τον ρουν της οικονομικής ιστορίας της οικουμένης προ διετίας. Σαν αυτά που κατέστρεψαν εκατομμύρια αφελείς ή άπληστους ανθρώπους, που με τη σειρά τους έσπρωξαν σε οικονομικό μαρασμό τον σημερινό συνταξιούχο ή τον φτωχότερο των φτωχών. Προφανώς δεν θα γνώριζαν τι ακριβώς είναι τα funds. Ομως μιλούσαν για τον επιμελή ή τον αμελή ηγέτη, όπως μιλούσαν ευθέως για την κακία, τη μαλθακότητα της ψυχής και τις ηδονές που μας εξουσιάζουν, εμποδίζοντάς μας να προβούμε σε ωφέλιμα έργα. Αν κάτι επομένως χρειαζόμαστε σήμερα στην αντιρομαντική εποχή μας, προκειμένου να διαψευστούν οι ορθολογικές προβλέψεις του Economist είναι επιμελείς πολιτικές ηγεσίες και επιμελείς πολίτες. Ενας συνδυασμός εξαιρετικά δύσκολος για τον ελληνικό λαό, που ποτέ δεν διδάχτηκε την αυτεπίγνωση και την αυτοκυριαρχία, που ‘χει πολλά υπομείνει χωρίς όφελος και κάποιες στιγμές μοιάζει με τον Φάουστ που καταριέται τα πάντα, ακόμη και το κρασί και τον έρωτα.
της Ρίτσας Μασούρα
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην Καθημερινή της Κυριακής
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου