Στο σχήμα φαίνονται οι κορυφές κάθε κύκλου, 1856-1912, 1912-1968, 1968-2024, όπου συμπίπτει το τέλος κάθε κύκλου και η αρχή κάθε επόμενου κύκλου. Στις κορυφές των μεγακύκλων, οι παλιές δομές καταρρέουν και νέες δομές εμφανίζονται και φέρνουν ανατροπές εντός των κρατών, αλλά και ανατρέπουν την παγκόσμια τάξη πραγμάτων. Τα ιστορικά δεδομένα των ΗΠΑ, τόσο του παρελθόντος αλλά και αυτά που συμβαίνουν τώρα, επιβεβαιώνουν πλήρως αυτήν την πραγματικότητα...
Σχήμα 1: Οι 56 ετών μεγάκυκλοι της οικονομίας με βάση την αυξομείωση του ρυθμού κατανάλωσης ενέργειας (απόκλιση της κατανάλωσης ενέργειες από την αθροιστική καμπύλη κατανάλωσης ενέργειας).
Ο κόσμος αλλάζει δραματικά. Η Ρωσία έχει χάσει τη θέση της ως σημαντική στρατιωτική δύναμη, καθώς αδυνατεί επί 3 έτη να κατακτήσει την Ουκρανία. Η Κίνα αντιμετωπίζει οικονομικά και στρατηγικά αδιέξοδα καθώς εξαρτάται πλήρως από τις εξαγωγές.
Η Ευρώπη δεν είναι ενωμένη, βρίσκεται σε σύγχυση, είναι αδύναμη καθώς συνεχίζει τον ανταγωνισμό μεταξύ των μελών της και παρουσιάζονται συνεχώς προβλήματα, όπως η άνοδος των άκρων στη Γαλλία και τη Γερμανία, οι αντιπαραθέσεις για τη μετανάστευση, οι διαμάχες μεταξύ Ανατολικής και Δυτικής Ευρώπης, το Brexit και η κρίση της ΕΕ όπως την περιγράφει ο Ντράγκι. Η Μέση Ανατολή παραμένει η μεγαλύτερη γεωπολιτική αβεβαιότητα.
Οι ΗΠΑ αντιμετωπίζουν υψηλό δημόσιο χρέος $36 τρις όπου οι τόκοι του απορροφούν το 13% του προϋπολογισμού των ΗΠΑ (περισσότερο από τον αμυντικό προϋπολογισμό) και θα ξεπεράσουν το 25% την επόμενη δεκαετία εάν δεν μειωθεί το 1,8 τρις ετήσιο έλλειμα του κρατικού προϋπολογισμού. Τα τελευταία 5 έτη το δημόσιο χρέος των ΗΠΑ αυξήθηκε από $22 σε $36 τρις (πάνω από 60%) χωρίς αυτό το τεράστιο ποσό των $14 τρις, να ανατάξει την οικονομία. Επιπλέον αντιμετωπίζουν ένα τεράστιο έλλειμα στο εμπορικό ισοζύγιο που ξεπερνά τα 800 δις ετησίως.
Κάτω από αυτήν την πίεση οι ΗΠΑ χρειάζεται να αλλάξουν τον τρόπο με τον οποίο ασκούν την διακυβέρνηση στο εσωτερικό και την ηγεμονία στο εξωτερικό. Η παλιά εσωτερική τάξη καταρρέει, αλλά και η παγκόσμια τάξη πραγμάτων καταρρέει. Το ερώτημα είναι ποια κράτη έχουν την ισχύ να αναδιατάξουν εγκαίρως το εσωτερικό τους και να διαμορφώσουν τη νέα τάξη, μέσα στο ραγδαία εξελισσόμενο τεχνολογικό περιβάλλον της τεχνητής νοημοσύνης και των άλλων αναδυόμενων τεχνολογιών.
Η ισχύς ενός κράτους μπορεί να οριστεί πολύ απλά ως η ικανότητα να υποχρεώσει ένα άλλο κράτος ή μια άλλη ομάδα, να ενεργήσει με τρόπο που δεν εξυπηρετεί τα συμφέροντά αυτού του άλλου κράτους. Δεν θεωρείται ισχύς να πείσεις μια χώρα να κάνει κάτι που ήδη ήθελε να κάνει. Ισχύς σημαίνει να μπορείς να διαμορφώσεις τον κόσμο γύρω σου. Η ισχύς αποτελείται από 3 βασικούς πυλώνες: α) οικονομική ισχύς β) στρατιωτική ισχύς και γ) η συνοχή του έθνους. Υπερδύναμη είναι αυτή που έχει τους πόρους να ανακάμψει και την διορατική ηγεσία να καταλάβει ότι όταν τελειώνει ένα μεγάκυκλος, για να γεννηθεί ένας νέος, πρέπει να γίνουν ανατρεπτικές μακροχρόνιες, επίμονες και επίπονες αλλαγές σε όλους τους τομείς.
Αυτό που βλέπουμε στις ΗΠΑ σήμερα είναι ότι ο Τραμπ, ο Μασκ και οι ομάδες τους προσπαθούν να διάλυσουν το κατεστημένο που οδήγησε τις ΗΠΑ σε αυτά τα αδιέξοδα. Αυτό που βλέπουμε δεν είναι τυχαίο. Ο Τραμπ ανατρέπει το πολιτικό κατεστημένο. Ο Έλον Μασκ ανατρέπει το τεχνολογικό κατεστημένο.
Αυτό σημαίνει ότι οι ΗΠΑ σπάνε τους παλιούς κανόνες της κυβέρνησης, και αλλάζουν τον τρόπο που δουλεύει η οικονομία. Το αμερικανικό μοντέλο αλλάζει.
Και όπως και στις κορυφές των προηγούμενων μεγακύκλων 1968, 1912, 1856, και 1800, αυτή η αλλαγή που έρχεται μετά από την κορυφή του 2024, έρχεται με πολέμους, με πόνο, χάος και αντίσταση από τους θιγόμενους.
Ο Αντριου Τζάκσον ήρθε και κατάστρεψε το τραπεζικό σύστημα για να κάνει την πίστωση φθηνότερη για τους αγρότες της ενδοχώρας. Ο Ρούσβελτ κατέστρεψε το παλιό οικονομικό σύστημα. Ο Λίνκολν κατέστρεψε τη δουλεία. Ο Ουάσινγκτον κατέστρεψε τη βρετανική αποικιοκρατία.
Οι ΗΠΑ γεννήθηκαν από την καταπάτηση κάθε αποικιοκρατικού βρετανικού κανόνα. Ανέτρεψαν όλα τα προστατευτικά κιγκλιδώματα και από αυτά γεννήθηκε ο Τζορτζ Ουάσινγκτον. Ακριβώς όπως έγινε με τον Ουάσινγκτον (1789-1797), τον Τζάκσον (1829-1837), τον Λίνκολν (1861-1865), τον Ρούσβελτ (1901-1909), τον Νίξον (1969-1974) ... και τώρα τον Τραμπ. Οι ΗΠΑ βρίσκονται σε μια περίοδο μετάβασης σε μια εξαιρετικά έντονη περίοδο αλλά έχουν περάσει ξανά από τέτοιες κρίσεις.
Μετά το τέλος του οικονομικού κύκλου που κράτησε από το 1968-2024 οι παλιές δομές καταρρέουν και μια νέα τάξη γεννιέται. Ο Τραμπ δεν είναι "λάθος του συστήματος" – είναι το αποτέλεσμα του συστήματος. Ο Μασκ δεν είναι τυχαίος – είναι ο εκφραστής της νέας εποχής. Αυτή η μετάβαση είναι δύσκολη, αλλά είναι η φυσική πορεία της Αμερικής. Η φυσιολογική κατάσταση των Ηνωμένων Πολιτειών είναι η ανατροπή των κατεστημένων κανόνων σε κάθε αλλαγή μεγακύκλου.
Οι ΗΠΑ ανέκαμψαν από τον πόλεμο του Βιετνάμ το 1968, με οργή και δυσκολία, αλλά ανέκαμψαν, παρόλο που την δεκαετία του 1970, οι ΗΠΑ βρίσκονταν σε οικονομική κρίση και κοινωνική αναταραχή. Τότε έγιναν σημαντικές αλλαγές (κατάργηση του κανόνα του χρυσού, πόλεμος 6 ημερών στην Μέση Ανατολή κλπ.) αλλά και παγκόσμιες αλλαγές στις κοινωνίες και στις οικονομίες μέχρι που ήρθε το στάδιο της ευημερία και της σταθερότητας (1996-2024) για τις περισσότερες χώρες του πλανήτη, με σημαντικές αλλαγές που έφεραν οι υπολογιστές, η πληροφορική, το ίντερνετ κλπ.
Στις κορυφές των μεγακύκλων το παλιό σύστημα αρχίζει να γίνεται ξεπερασμένο. Ένα νέο σύστημα εμφανίζεται. Οι υποστηρικτές του νέου συστήματος θεωρούν τους παλιούς αντιδραστικούς. Οι υποστηρικτές του παλιού συστήματος θεωρούν το νέο σύστημα ανήθικο και το πολεμούν. Για αυτό ο Τραμπ με βροχή διαταγμάτων έκτακτης ανάγκης νομοθετεί τις αλλαγές πριν οργανώσουν οι θιγόμενοι την αντίσταση τους κυρίως με δικαστικές αγωγές. Το ίδιο έκαναν και ο Τζάκσον και ο Ρούσβελτ.
Αυτή η εσωτερική κρίση είναι ο τρόπος που εξελίσσονται οι ΗΠΑ. Κάποιοι μιλούν για "κανόνες" που ανατρέπονται. Αλλά οι ΗΠΑ δημιουργήθηκαν καταστρατηγώντας κανόνες εκείνης της εποχής:
- Ο Τζορτζ Ουάσινγκτον ήταν μισητός στους πιστούς της Βρετανίας.
- Ο Άντριου Τζάκσον κατέλυσε την εξουσία των Ανατολικών ελίτ.
- Ο Αβραάμ Λίνκολν κατέστρεψε το σύστημα της δουλείας.
- Ο Φραγκλίνος Ρούσβελτ ανέτρεψε το παλιό οικονομικό σύστημα μέσα σε 100 μέρες.
Ίσως να μην είναι ευχάριστη εποχή να ζει κάποιος αυτές τις αλλαγές, αλλά αυτές οι αλλαγές ανανεώνουν τη δημοκρατία. Πιθανόν να χρειαστούν ακόμα και άλλες αλλαγές και από τον επόμενο πρόεδρο ώστε να οδηγηθούν οι ΗΠΑ στον κύκλο ευημερίας 2052-2080. Το ίδιο θα πρέπει να κάνουν και οι άλλες χώρες.
Στο τέλος κάθε κύκλου και στην αρχή κάθε επόμενου κύκλου οι πόλεμοι άλλαζαν την παγκόσμια τάξη πραγμάτων. Αυτοί οι πόλεμοι συνέβαλαν στη διαμόρφωση της εκάστοτε γεωπολιτικής τάξης και οδήγησαν σε μεγάλες πολιτικές, κοινωνικές και τεχνολογικές αλλαγές (περισσότερα για τους μεγακύκλους των 56 ετών στο βιβλίο μας: «Προβλέψεις στην Οικονομία και στις νέες τεχνολογίες», και https://www.liberal.gr/oikonomia/problepontas-ton-epomeno-oikonomiko-megakyklo).
Αυτό που πραγματικά συμβαίνει δεν είναι η πτώση της αμερικανικής ισχύος, αλλά η μετάβαση σε μια νέα παγκόσμια τάξη πραγμάτων, όπου οι ΗΠΑ δεν αναλαμβάνουν πλέον τον ίδιο ρόλο που είχαν κατά τον Ψυχρό Πόλεμο. Επιδιώκουν ειρήνη, μείωση δαπανών για να συνεχίσουν την ισχύ τους, και επικεντρώνονται στην ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών και κυρίως της τεχνητής νοημοσύνης, η οποία πλέον αυτή θα αυξάνει την παραγωγικότητα και όχι ο άνθρωπος.
Οι ΗΠΑ έχουν ένα μοναδικό πλεονέκτημα που άλλες χώρες δεν έχουν. Όταν κερδίζουν έναν πόλεμο, μετατρέπουν τον αντίπαλο σε σύμμαχο, ανοικοδομούν τη χώρα του και αγοράζουν τα προϊόντα του. Αυτό έκαναν με την Ιαπωνία και τη Γερμανία μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Δεν τις κατέστρεψαν τελείως. Τις αναμόρφωσαν και τις ενσωμάτωσαν στην παγκόσμια οικονομία. Τις μετέτρεψαν σε συμμάχους τους. Αυτό επιδιώκουν και για τη Ρωσία.
Ελπίζουμε η ΕΕ και η χώρα μας να αναγνώσουν τις ανατροπές και να προσαρμόσουν τις στρατηγικές τους πριν είναι αργά.
*Ο Γιώργος Ατσαλάκης είναι Οικονομολόγος, Αναπληρωτής Καθηγητής Πολυτεχνείου Κρήτης Εργαστήριο Ανάλυσης Δεδομένων και Πρόβλεψης.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου