Οικονομία: Τρεις (πικρές) αλήθειες για ανάπτυξη

Το φθινόπωρο του 2008, όταν η διεθνής κρίση άρχισε να πλήττει και τη χώρα μας, αρκετοί ήταν εκείνοι που πήγαν κόντρα στο ρεύμα, υποστηρίζοντας πως η κρίση στην Ελλάδα… είχε έρθει για να μείνει.
Τότε φυσικά δεν είχαν στο μυαλό τους το σενάριο διάλυσης του ευρώ, ούτε και αυτό της εξόδου της χώρας από την ευρωζώνη. Τα δύο αυτά ζητήματα σήμερα είναι πρόσθετα εμπόδια για την έξοδο της χώρας από την κρίση.
Απλώς βάσιζαν την εκτίμησή τους σε δύο παράγοντες: Πρώτον, στο ότι η ελληνική οικονομία ήταν φορτωμένη με πολλές και χτυπητές δομικές αδυναμίες, οι οποίες λόγω της διεθνούς κρίσης βγήκαν στην επιφάνεια.
Και δεύτερον, στο ότι οι αλλαγές δομών γίνονται πολύ πιο δύσκολα σε ένα περιβάλλον ύφεσης, παρά σε περιβάλλον ανάπτυξης...

Ας έρθουμε όμως στο σήμερα. Μπορεί να έρθει σύντομα η ανάπτυξη;

Το 2012 σε σύγκριση με το 2009 θα λείψουν από την πραγματική ελληνική οικονομία γύρω στα 25 δισ. ευρώ πρωτογενές έλλειμμα, συν άλλα περίπου 10 δισ. ευρώ λόγω των μεταβολών της πιστωτικής επέκτασης προς τον ιδιωτικό τομέα. Αθροιστικά, δηλαδή, θα λείψουν γύρω στα 35 δισ. ευρώ, ή αλλιώς το 15% του ΑΕΠ! Αν συνεκτιμηθεί και η ύπαρξη του οικονομικού πολλαπλασιαστή, τότε η πραγματική επίπτωση είναι πολύ μεγαλύτερη.

Πολλοί βέβαια είναι αυτοί που υποστηρίζουν πως η Ελλάδα έχει μπροστά της να ενισχυθεί με τα 15 δισ. ευρώ του ΕΣΠΑ, που όντως θα μπορούσαν να αποτελέσουν ανάσα για όλους μας. Ωστόσο:

α) Τα 15 δισ. ευρώ θα επενδυθούν σε βάθος 3-4 ετών και πολύ δύσκολα θα δούμε τέτοια ποσά στο μέλλον από την Ευρωπαϊκή Ένωση

β) Κοινοτικά κονδύλια σημαντικά ενίσχυσαν την ελληνική οικονομία και τις δύο προηγούμενες δεκαετίες. Άρα, σε βάθος χρόνου, τα ποσά από την Ευρωπαϊκή Ένωση θα είναι σαφώς μικρότερα από αυτά της περασμένης δεκαετίας.

γ) Ενώ τα 15 δισ. θα κατανεμηθούν σε περισσότερα χρόνια, και μάλλον έκτακτα θα μπορούν να θεωρηθούν, τα 35 δισ. ευρώ που χάθηκαν από το πρωτογενές έλλειμμα και από την πιστωτική επέκταση θα τα χάνουμε κάθε χρόνο στον ίδιο ή και σε ακόμα μεγαλύτερο βαθμό.

Πέραν αυτού, από την εμπειρία της διετίας 2010-2011 προέκυψε πως για κάθε 1 δισ. ευρώ που θέλουμε να μειώσουμε το δημοσιονομικό έλλειμμα  η κυβέρνηση θα πρέπει να λαμβάνει μέτρα ύψους 4 δισ. ευρώ! Αυτό ως έναν βαθμό είναι ερμηνεύσιμο, καθώς οι απολυμένοι εισπράττουν επιδόματα ανεργίας, η ύφεση επιδρά αρνητικά στην κατανάλωση και στα δημόσια έσοδα κ.λπ.

Κατά έναν άλλον βαθμό, όμως, οφείλεται σε δομικές αδυναμίες της ελληνικής οικονομίας, όπως του φοροεισπρακτικού μηχανισμού, η δυσκολία ταχείας προσαρμογής του κράτους στα νέα δεδομένα (χθες μόλις ενέκρινε το υπουργικό συμβούλιο πλέγμα μέτρων για τη βελτίωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος), το γεγονός ότι οι επιχειρήσεις είχαν σε μεγάλο βαθμό επικεντρωθεί στην εσωτερική αγορά, χωρίς να έχουν ουσιαστική πείρα στις εξαγωγές κ.λπ.

Επιπλέον, δεν φαίνεται να υπάρχει δυνατότητα χρηματοδότησης για ανάπτυξη στο άμεσο μέλλον ούτε από το εξωτερικό, ούτε από τις τράπεζες. Η UBS προβλέπει ότι, ακόμη και αν αντιμετωπιστεί επαρκώς ο κίνδυνος της χώρας, οι καταθέσεις των ελληνικών τραπεζών θα μειώνονται κατά 2 δισ. ευρώ τον μήνα λόγω των επιπτώσεων της ύφεσης.

Επιπλέον, οι ελληνικές τράπεζες είναι εκτεθειμένες κατά ποσό μεγαλύτερο των 100 δισ. ευρώ είτε στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα είτε στον μηχανισμό ELA. Όσο και αν αυτά τα ποσά δεν αναμένεται να ζητηθούν σύντομα, σε βάθος χρόνου θα πρέπει να... τακτοποιηθούν.

Αυτά σημαίνουν ότι, πέρα από τα λάθη και τις χαρακτηριστικές αστοχίες της πολιτικής που εφαρμόστηκε τα τελευταία χρόνια, η κατάσταση για το 2012 και τα αμέσως επόμενα χρόνια δεν θα μπορούσε να είναι ομαλή, ακόμη και αν είχαμε πρωθυπουργό τον Θεό και υπουργούς τους Αποστόλους.

Ανάπτυξη με το ίδιο μοντέλο;

Πρώτον, όλοι συμφωνούν πως το μοντέλο ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας μέσα από την κατανάλωση, την ιδιωτική κατοικία και τον τραπεζικό δανεισμό έχει πλέον τελειώσει.

Δεύτερον, οι περισσότεροι οικονομολόγοι συμφωνούν πως το νέο μοντέλο ανάπτυξης θα πρέπει να δίνει έμφαση στην παραγωγή, στις εξαγωγές, στον αγροτικό τομέα, στον τουρισμό, στις υποδομές και στην τεχνολογία.

Τρίτον, το επίσημο κράτος δεν έχει πάρει ακόμη θέση και δεν έχει ξεκινήσει καμία κίνηση προς αυτήν την κατεύθυνση. Απλώς παρακολουθεί την κατάσταση ως θεατής, παίρνοντας κατά καιρούς οριζόντια μέτρα. Η απραξία αυτή όχι μόνο επιμηκύνει την περίοδο της ύφεσης, αλλά παράλληλα την καθιστά και εντονότερη.

Τέταρτον, κανείς δεν έχει ενημερώσει τους πολίτες για την επόμενη μέρα που θα ακολουθήσει, με αποτέλεσμα οι αντιδράσεις τους συχνά να κινούνται προς ζημία και όχι προς όφελος της όλης κατάστασης.

Το μόνο βέβαιο είναι πως η ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας θα έρθει μέσα από πολλές οδυνηρές αλλαγές, που θα μας ταλαιπωρήσουν για πολλά ακόμη χρόνια:

• Πιθανόν να δούμε τον αριθμό των εμπορικών καταστημάτων να μειώνεται δραματικά.
• Ίσως η ανεργία στον χώρο των υπηρεσιών (π.χ. δημόσιος τομέας, δημοσιογράφοι, δικηγόροι, σύμβουλοι, ασφαλιστές, διαμεσολαβούντες διάφοροι κ.ά.) φουντώσει.
• Πιθανόν πολλοί από εμάς να εγκαταλείψουν τα αστικά κέντρα και να γυρίσουν στην επαρχία.
• Ίσως πολλοί από εμάς κάνουν «υποτιμητικές» δουλειές και μάλιστα έναντι αποδοχών που μέχρι σήμερα θεωρούνται απαράδεκτες.

Τι θα προηγηθεί της ανάπτυξης; • Κεφάλαια που θα έρθουν από το εξωτερικό (ιδιωτικοποιήσεις, επενδύσεις ξένων, πωλήσεις ελληνικών εταιριών, πωλήσεις θυγατρικών ελληνικών εταιριών στα Βαλκάνια, προεξοφλήσεις μελλοντικών εγχώριων εσόδων από ξένους, δανεισμός ελληνικών ομίλων από ξένες τράπεζες, πώληση πακέτων δανείων ελληνικών τραπεζών στο εξωτερικό κ.λπ.) γιατί στην Ελλάδα «λεφτά δεν υπάρχουν».
• Μεγάλες αναδιατάξεις σε κάθε κλάδο, με συνενώσεις μεγάλων επιχειρηματικών δυνάμεων και πολλά λουκέτα.
• Οι γιάπηδες θα ανακαλύψουν τα χωράφια, δημιουργώντας ένα νέο μοντέλο στην αγροτική και στην κτηνοτροφική παραγωγή.
• Πτώση των τιμών και των ενοικίων των ακινήτων.
• Ριζικές αλλαγές σε βασικούς κλάδους, όπως το λιανικό εμπόριο (μεγαλύτερη στροφή στα εμπορικά κέντρα), ο τουρισμός, οι κατασκευές κ.ά.
• Χρηματοδότηση των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων με ίδια κεφάλαια και όχι με δανεισμό.

Συμπεράσματα
Πρώτον, οι προοπτικές ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας πολύ πιθανόν να μην αφορούν όλους μας. Μέσα από μια βίαιη και αναγκαστικά ταχεία αλλαγή μοντέλου ανάπτυξης, τα θύματα θα είναι πολυάριθμα και τα περισσότερα θα βρίσκονται στη «μεσαία τάξη», στους νέους, στους δανεισμένους, στους κλάδους διαρκών καταναλωτικών αγαθών και στις υπηρεσίες.

Δεύτερον, η ανάπτυξη θα ξεκινήσει από αρκετά χαμηλότερο επίπεδο εισοδήματος σε σύγκριση με το σημερινό.

Τρίτον, η ανάπτυξη θα έρθει με αργότερους ρυθμούς, αλλά θα είναι διατηρήσιμη σε διάρκεια.

Του Στέφανου Κοτζαμάνη

Euro2day