Catastroika: Από το Ανατολικό Βερολίνο στη Νέα Υόρκη

Η πρώτη «ανταπόκριση» από τα γυρίσματα του νέου ντοκιμαντέρ της ομάδας του Debtocracy

Δημοσιεύτηκε στο πρώτο τεύχος του περιοδικού Unfollow Μεσημέρι κάποιας Δευτέρας του Οκτώβρη σε ένα γιγαντιαίο κτίριο στην καρδιά του Βερολίνου. Ένα ελαφρώς περίεργο ασανσέρ, χωρίς πόρτες και με πλάτος που οριακά χωράει ένα άτομο, μεταφέρει κουστουμαρισμένα στελέχη στους ορόφους του κτιρίου. Είναι σαν μικρές κάψουλες που βγάζουν τεχνοκράτες από τα έγκατα της Γης. Ένας καφκικός εφιάλτης... Έχουμε πάρει άδεια να κινηματογραφήσουμε τις εγκαταστάσεις του γερμανικού υπουργείου οικονομικών στο Βερολίνο και όλα πρέπει να γίνουν σε μια ώρα. Ο άνθρωπος που μεσολάβησε για να κλείσουμε το ραντεβού φρόντισε επιμελώς να μην αναφέρει ότι είμαστε οι δημιουργοί του Debtocracy. Ούτως η άλλως και μόνο το γεγονός ότι είμαστε Έλληνες προκαλούσε μια συγκαλυμμένη δυσαρέσκεια στους οικοδεσπότες μας. Ο φύλακας του κτιρίου μας οδηγεί σε ένα γιγαντιαίο χώρο συνεδριάσεων -την περίφημη αίθουσα του Ευρώ. Στα χρόνια του Τρίτου Ράιχ, όταν το κτίριο αποτελούσε το στρατηγείο της Λουφτβάφε, σε αυτή την αίθουσα καταστρώνονταν τα σχέδια για το βομβαρδισμό των μεγαλύτερων ευρωπαϊκών πόλεων. Την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου στην ίδια αίθουσα συνεδρίαζαν τα στελέχη του κομμουνιστικού κόμματος της Λαοκρατικής Δημοκρατίας της Γερμανίας. Εμάς όμως μας ενδιέφερε μια άλλη ιστορική στιγμή - η εποχή που το συγκεκριμένο κτίριο στέγαζε τα γραφεία της διαβόητης Τρόιχαντ, της εταιρείας που ανέλαβε να ιδιωτικοποιήσει την περιουσία της Ανατολικής Γερμανίας. Πρόκειται για την εταιρεία την οποία οι αξιωματούχοι των Βρυξελλών και του Βερολίνου παρουσιάζουν ως πρότυπο για την εκποίηση και της ελληνικής δημόσιας περιουσίας. Τα γυρίσματα και οι συνεντεύξεις της Catastroika - του νέου ντοκιμαντέρ που φιλοδοξούμε να παρουσιάσουμε στις αρχές του 2012 - μας έφεραν πολλές φορές σε περιοχές του πλανήτη ποτισμένες με οικονομική και πολιτική ιστορία. Από το στρατηγείο του γερμανικού οικονομικού imperium μέχρι την πλατεία Ζουκότι - όπου στρατοπέδευαν τα μέλη του Occupy Wall Street, και από την παγωμένη Μόσχα του Γιέλτσιν μέχρι το πάντα βροχερό Λονδίνο της Μάργκαρετ Θάτσερ. Γιατί το ταξίδι της Catastroika δεν γίνεται στο τρισδιάστατο χώρο αλλά στον τετραδιάστατο χωρόχρονο. Για να «προβλέψουμε» το μέλλον της ελληνικής οικονομίας επιστρέφουμε στο χώρο και το χρόνο όπου πραγματοποιήθηκαν ορισμένες από τις μεγαλύτερες ιδιωτικοποιήσεις της ιστορίας. Ο ίδιος ο όρος Catastroika χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στα χρόνια της Perestroika του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ αλλά πήρε τη σημερινή του σημασία στα χρόνια του Γιέλτσιν, όταν πραγματοποιήθηκε ίσως το πιο τρομακτικό ξεπούλημα στην ανθρώπινη ιστορία. Μια διαδικασία εκποίησης που στιγμάτισε για πάντα τη ρωσική κουλτούρα αφήνοντας πίσω της εκατομμύρια φτωχούς και μια δράκα από ολιγάρχες να ελέγχουν τη χώρα. Η μανία των ιδιωτικοποιήσεων είχε δοκιμαστεί αρχικά στη νεοφιλελεύθερη Δύση της Θάτσερ και του Ρίγκαν. Όπως μας θύμισε όμως η Ναόμι Κλάιν, όταν την συναντήσαμε στη Νέα Υόρκη, αυτού του είδους οι αλλαγές συνήθως δεν συνάδουν με τη δημοκρατία και γι αυτό δοκιμάστηκαν για πρώτη φορά στην Χιλή του δικτάτορα Πινοσέτ. Αποτελεί ίσως τρομακτική ειρωνεία της τύχης ότι καθώς στήναμε τις κάμερες για τη συνέντευξη με τη συγγραφέα του Shock Doctrine λάβαμε ένα μήνυμα στο κινητό που μας πληροφορούσε ότι η διακυβέρνηση της Ελλάδας θα περνούσε στα χέρια του πρώην αντιπροέδρου της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. «Κανονίστε να τα πούμε, θέλουμε πολύ να μάθουμε τι συμβαίνει στη χώρα σας» μας είπε η Ναόμι Κλάιν καθώς έφευγε για να προετοιμάσει την κοινή ομιλία της με τον Μάικλ Μουρ. Με την ίδια περιέργεια για τις εξελίξεις στην Ελλάδα μας περίμενε στο γραφείο του και ο περίφημος ντοκιμαντερίστας Κρεγκ Πάλαστ. Είχαμε κανονίσει να μας μιλήσει για την απελευθέρωση της αγοράς ενέργειας στην Καλιφόρνια αλλά καταλήξαμε να συζητάμε για «οικονομικά πραξικοπήματα» και το ρόλο της Goldman Sachs. Λίγα 24ωρα αργότερα θα κυκλοφορούσε και το περίφημο δημοσίευμα της Monde που ενέπλεκε τον Λουκά Παπαδήμο, τον νέο πρωθυπουργό της Ιταλίας, Μάριο Μόντι και το νέο πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας Μάριο Ντράγκι στις πιο σκοτεινές σελίδες της αμερικανικής τράπεζας. Ύστερα από λίγες ακόμη συνεντεύξεις δυσκολευόμασταν να καταλάβουμε εάν ήμασταν κατά κύριο λόγο δέκτες ή πομποί μηνυμάτων. Αρκετοί από τους συνεντευξιαζόμενους είχαν περισσότερες ερωτήσεις να μας κάνουν για την κατάσταση στην Ελλάδα απ΄ όσες έπρεπε να απαντήσουν στην κάμερα για το ντοκιμαντέρ. Καθώς το ταξίδι και τα γυρίσματα του ντοκιμαντέρ συνεχιζόταν η Catastroika αποκτούσε τη δική της προσωπικότητα. Μια έρευνα που ξεκίνησε με επίκεντρο τις ιδιωτικοποιήσεις έπρεπε τώρα να διευρυνθεί για να συμπεριλάβει την ολοκληρωτική εκποίηση μιας χώρας - πολιτική, οικονομική και πολιτισμική. Όταν απογειωθήκαμε για Νέα Υόρκη τη χώρα κυβερνούσε μια εκλεγμένη αν και πολιτικά απονομιμοποιημένη κυβέρνηση. Επιστρέφοντας βρήκαμε στο πηδάλιο μη εκλεγμένους τεχνοκράτες, ακροδεξιούς υπουργούς και υποστηρικτές της χούντας των συνταγματαρχών. Όλως «παραδόξως» τα τρία κόμματα που συντηρούν αυτή την κυβέρνηση είχαν λάβει και αντίστοιχες θέσεις στο Ταμείο Αξιοποίησης Ιδιωτικής Περιουσίας του Δημοσίου πολύ πριν αναλάβει τα καθήκοντά της η κυβέρνηση τεχνοκρατών. Και για όσο διάστημα απουσιάζαμε στις ΗΠΑ η κυβέρνηση Παπαδήμου μεταβίβασε στο Ταμείο τα τελευταία φιλέτα της δημόσιας περιουσίας. Η Catastroika είχε προηγηθεί της πολιτικής καταστροφής. Ήταν πλέον προφανές ότι έπρεπε με κάθε μέσο να επισπεύσουμε την παραγωγή του ντοκιμαντέρ. Πειράματα δημοσιογραφίας Πως ολοκληρώνεις όμως ένα ντοκιμαντέρ όταν γύρω σου αλλάζει όχι μόνο το θέμα αλλά και οι ίδιοι οι κανόνες της δημοσιογραφίας;  Η Catastroika μπορεί να μην αποτελεί συνέχεια του Debtocracy πατάει όμως στο ίδιο μοντέλο χρηματοδότησης από τους πολίτες. Το τελικό προϊόν παύει ουσιαστικά να είναι προϊόν γιατί διατίθεται χωρίς δικαιώματα χρήσης και αναμετάδοσης - όπως θα έπρεπε να συμβαίνει με κάθε έργο πνευματικής δημιουργίας. Ο θεατής γίνεται και παραγωγός ενώ ο δημιουργός δίνει λόγο απευθείας (και μόνο) στο κοινό του. Το στοίχημα είναι τεράστιο, πολύ περισσότερο εάν την παραγωγή έχουν αναλάβει επαγγελματίες δημοσιογράφοι οι οποίοι θα πρέπει να μπορούν να επιβιώσουν από τις εισφορές των πολιτών.   Μια παραγωγή όμως που στηρίζεται στην προσφορά των πολλών  αλλάζει και τους ρυθμούς του ρεπορτάζ. Για να περιορίσουμε το κόστος της αποστολής στις ΗΠΑ αναγκαστήκαμε να επισκεφθούμε έξι πόλεις σε διάστημα δέκα ημερών. Οι πτήσεις με αεροπλάνα μετατράπηκαν σε νυχτερινές διαδρομές με τρένα και λεωφορεία - προκειμένου να περιορίσουμε τα ναύλα αλλά και τις διανυκτερεύσεις σε ξενοδοχεία. Η απελευθέρωση από το λογιστήριο μιας μεγάλης εφημερίδας ή ενός τηλεοπτικού σταθμού, που θα χρηματοδοτούσαν την αποστολή, μεταφράζεται σε πολύ λιγότερο ύπνο, απίστευτη ταλαιπωρία και ποδαρόδρομο. Με μια διαφορετική βέβαια ανάγνωση συνειδητοποιείς ότι κανένα μεγάλο δημοσιογραφικό συγκρότημα στην Ελλάδα δεν θα χρηματοδοτούσε σήμερα μια τέτοια αποστολή. Όχι μόνο γιατί θα διαφωνούσαν ιδεολογικά με το θέμα αλλά κυρίως γιατί οι αναγνώστες ΠΡΕΠΕΙ να παραμείνουν σε καθεστώς άγνοιας για τις διεθνείς εξελίξεις που αφορούν την Ελλάδα, όπως συνέβαινε εδώ και τόσα χρόνια. Από ενημερωτικής άποψης η χώρα αποτελεί σήμερα μια μικρή Βόρεια Κορέα, στην οποία οι πληροφορίες φιλτράρονται πριν περάσουν τα σύνορα. Ποιό μεγάλο μέσο θα χρηματοδοτήσει μια αποστολή στην Ισλανδία που θα φέρει πληροφορίες για την εθνικοποίηση των τραπεζών, την υποτίμηση του εθνικού νομίσματος, τον έλεγχο στη ροή κεφαλαίων και την στάση πληρωμών στους ξένους πιστωτές; Ποιός καναλάρχης θέλει να ακούσει ιστορίες για την παταγώδη αποτυχία της απελευθέρωσης της αγοράς ενέργειας της Καλιφόρνιας ή την μερική  επανεθνικοποίηση τμήματος των ιδιωτικοποιημένων σιδηροδρόμων στη Βρετανία; Το πείραμα του Debtocracy μας έδειξε ότι οι πολίτες θέλουν να στηρίξουν μορφές ανεξάρτητης δημοσιογραφίας. Και το έκαναν ακόμη και αν διαφωνούσαν με τα συμπεράσματα των δημιουργών. Η οικονομική κρίση όμως αλλάζει τους κανόνες του παιχνιδιού. Η χρηματοδότηση εναλλακτικών μορφών ενημέρωσης από επαγγελματίες δημοσιογράφους γίνεται όλο και πιο δύσκολη. Καθώς γράφονται αυτές οι γραμμές η ομάδα της Catastroika ξεκινούσε για τη Ρωσία και αμέσως μετά θα συνέχιζες το ταξίδι της στη Ρωσία. Οι προβλέψεις της ρωσικής μετεωρολογικής υπηρεσίας έδιναν θερμοκρασίες έως και -14 βαθμούς Κελσίου, και το χρονοδιάγραμμα για την ολοκλήρωση των γυρισμάτων και των συνεντεύξεων στένευε απελπιστικά. Όλα όσα χρειαζόμαστε, δηλαδή, για να πεισμώσουμε ακόμη περισσότερο. Αρης Χατζηστεφάνου Δείτε το τρέιλερ της Catastroika και στηρίξτε την παραγωγή στο www.catastroika.com