Συνταγή μακροζωίας

Ο Τομ Κίρκγουντ που μελετά το γήρας για δεκαετίες υποστηρίζει ότι μπορούμε να το διαχειριστούμε και – γιατί όχι; – να το απωθήσουμε.

Τα παιδιά που γεννιούνται σήμερα έχουν κάθε λόγο να ελπίζουν ότι θα φτάσουν και θα ξεπεράσουν κατά πολύ τα 100 και μάλιστα έχοντας καλή υγεία. Αυτό το μήνυμα στέλνει ο Τομ Κίρκγουντ, παγκόσμια αυθεντία στη γήρανση. 

Οι μακροχρόνιες μελέτες του βρετανού ειδικού έδειξαν ότι δεν υπάρχει πρόγραμμα θανάτου γραμμένο στο DNA μας.

Πώς συμβαίνει λοιπόν να γερνάμε και να πεθαίνουμε;

Συσσωρεύοντας βλάβες, όπως γίνεται και με ένα αυτοκίνητο που χρησιμοποιείται καθημερινά. Οπως όμως όλοι γνωρίζουμε, ένα αυτοκίνητο, ανεξαρτήτως μοντέλου ή εταιρείας, διατηρείται καινούργιο εφόσον λαμβάνει την κατάλληλη φροντίδα. Το ίδιο ακριβώς ισχύει και για το ανθρώπινο σώμα...

Οπως θα διαβάσετε ωστόσο στις οδηγίες για επίδοξους αιωνόβιους, δεν αρκεί μόνο η άσκηση και η σωστή διατροφή για να επιτύχουμε το επιθυμητό αποτέλεσμα. Πρέπει να ζούμε σε κοινωνίες που δεν δημιουργούν συνθήκες αποκλεισμού για τους πρεσβύτερους και, το σημαντικότερο, να αλλάξουμε τη στάση ζωής μας. Τώρα! Διότι όπως χαρακτηριστικά σημείωσε ένας αιωνόβιος: «Αν ήξερα ότι η ζωή μου θα διαρκούσε τόσο, θα με είχα φροντίσει καλύτερα!».

«Τα κακά νέα είναι ότι ζούμε ακόμη περισσότερο» σημείωνε τον Οκτώβριο του 2005 ο τίτλος βρετανικής εφημερίδας, ενώ ο υπότιτλος εξηγούσε ότι η αύξηση του προσδόκιμου ζωής δημιουργούσε μεγάλα προβλήματα στα ασφαλιστικά ταμεία. Ο Τομ Κίρκγουντ, παρ’ ότι αντιλαμβάνεται την οπτική γωνία των ασφαλιστικών οργανισμών, δεν συμφωνεί με την άποψή τους ότι η ανθρώπινη μακροζωία είναι κάτι κακό. Το αντίθετο μάλιστα! Ο βρετανός καθηγητής του Πανεπιστημίου του Νιούκαστλ και διευθυντής του Ινστιτούτου για τη Γήρανση και την Υγεία έχει αφιερώσει την επαγγελματική ζωή του στην αποκάλυψη των μυστικών της μακροζωίας, τα οποία δεν διστάζει να μοιραστεί με όλους μας. Αυτό έκανε πρόσφατα και στο Εθνικό Ιδρυμα Ερευνών όπου το «ΒΗΜΑScience» τον συνάντησε μετά τη διάλεξή του.

Ο Τομ Κίρκγουντ θεωρεί ότι η αύξηση του προσδόκιμου ζωής αποτελεί τη μεγαλύτερη ιστορία επιτυχίας (success story) της ανθρωπότητας και έχει τους αριθμούς για να το υποστηρίξει: μεταξύ των ατόμων που γεννήθηκαν στη Βρετανία το 1900 περίπου το 50%-60% συμπλήρωνε το 40ό έτος της ηλικίας του, ένα 20% έφθανε τα 60 και μόνο ένα πολύ μικρό ποσοστό μπορούσε να ελπίζει ότι θα έφθανε (ή θα ξεπερνούσε) τα 80 έτη. Αντιθέτως, μεταξύ των ατόμων που γεννήθηκαν στην ίδια χώρα το 2000, σχεδόν όλοι θα φθάσουν το 60ό έτος, περισσότεροι από τους μισούς θα φθάσουν το 80ό και ένα μεγάλο ποσοστό θα το ξεπεράσει. «Από το 1840 και μετά οι παγκόσμιες στατιστικές δείχνουν μια συνεχή γραμμική αύξηση του προσδόκιμου ζωής των ανθρώπων που ζουν στις ανεπτυγμένες χώρες» σημείωσε ο βρετανός καθηγητής.

  Πώς διαψεύσθηκαν οι Κασσάνδρες

Παρά την επί έναν και πλέον αιώνα σταθερή αύξηση του προσδόκιμου ζωής των ανθρώπων, οι ιθύνοντες του Οργανισμού Ηνωμένων Eθνών είχαν προβλέψει ότι η αυξητική τάση θα σταματούσε γύρω στα 1980. Οταν διαψεύστηκαν θεώρησαν ότι αυτό θα γινόταν στη δεκαετία του ‘90, ενώ ύστερα και από αυτή τη διάψευση τοποθέτησαν την επερχόμενη κάμψη στο προσδόκιμο ζωής στη δεκαετία του 2000. Σε πείσμα των ιθυνόντων όμως το προσδόκιμο ζωής του ανθρωπίνου είδους συνεχίζει να αυξάνεται σταθερά. «Δεν είναι η πρώτη φορά που η ανθρωπότητα διαψεύδει τους ιθύνοντες του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών» χαριτολόγησε ο Τομ Κίρκγουντ, αλλά προσέθεσε ότι το σκεπτικό τους δεν ήταν παράλογο: «Για χρόνια η παρατηρούμενη αύξηση αποδιδόταν στη μείωση της παιδικής θνησιμότητας, αλλά και στη μείωση της θνησιμότητας στη μέση ηλικία η οποία επετεύχθη χάρη στις καλύτερες συνθήκες διατροφής και υγιεινής, καθώς επίσης και στην καταπολέμηση των λοιμώξεων. Οταν λοιπόν θεωρήθηκε ότι οι συνθήκες δεν θα μπορούσαν να βελτιωθούν περαιτέρω, εκτιμήθηκε ότι θα υπάρξει κάμψη στο προσδόκιμο ζωής».

Η πραγματικότητα διέψευσε τις Κασσάνδρες: όπως αποδεικνύουν οι στατιστικές, σήμερα οι άνθρωποι φθάνουν υγιείς σε ολοένα μεγαλύτερες ηλικίες. Πού οφείλεται όμως αυτό; Και γιατί δεν στάθηκε δυνατόν να προβλεφθεί από τους επιστήμονες; «Το γήρας αποτελεί μια από τις αλήθειες της ζωής την οποία όλοι αντιλαμβανόμαστε, και μάλιστα πολύ νωρίς. Εκεί γύρω στην ηλικία των 3 ετών τα παιδιά διαπιστώνουν ότι διαφέρουν από τους παππούδες τους και πολλές φορές επίσης συνειδητοποιούν ότι το γήρας οδηγεί στην απώλεια των παππούδων αρχικά και αργότερα και στη δική τους. Αυτή ακριβώς η αποδοχή του γήρατος και του θανάτου ως βεβαιοτήτων της ζωής είχε οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι το ανθρώπινο σώμα είναι προγραμματισμένο να πεθάνει» σημείωσε ο βρετανός ερευνητής και προσέθεσε: «Πρόκειται περί τεραστίου λάθους: το σώμα ΔΕΝ είναι προγραμματισμένο να πεθάνει, δεν υπάρχει καμία γενετική ένδειξη γι’ αυτό, όπως επίσης δεν υπάρχει κανένας μηχανισμός που οδηγεί το σώμα με μαθηματική ακρίβεια στην καταστροφή του».

Γιατί τα ζώα πεθαίνουν νέα;

Το να μην υπάρχει μηχανισμός που θα οδηγούσε στον θάνατό μας είναι απολύτως λογικό από εξελικτικής απόψεως. Είναι χαρακτηριστικό ότι, ενώ τα ποντίκια μπορούν να ζήσουν στο προστατευμένο περιβάλλον του εργαστηρίου ως και για τρία χρόνια, δεν συμβαίνει το ίδιο στη φύση, όπου το 95% από αυτά πεθαίνει προτού συμπληρώσει τον πρώτο χρόνο της ζωής του. «Στη φύση σπανίως βλέπουμε ηλικιωμένα ζώα» σημείωσε ο Τομ Κίρκγουντ και προσέθεσε: «Με την εξαίρεση ίσως των πολύ μεγάλων ζώων, όπως οι ελέφαντες ή τα λιοντάρια, τα ζώα στη φύση αντιμετωπίζουν πολλούς κινδύνους και στην πλειονότητά τους πεθαίνουν πολύ νέα. Δεν υπάρχει λοιπόν κανενός είδους εξελικτική αιτία που θα οδηγούσε στην ανάπτυξη ενός μηχανισμού προγραμματισμένου θανάτου».

Μακράν του να είναι προγραμματισμένο να πεθάνει, το ανθρώπινο σώμα είναι αντιθέτως προγραμματισμένο για επιβίωση. Πάρτε για παράδειγμα τον μηχανισμό πολλαπλασιασμού του DNA μας, μια διαδικασία η οποία συμβαίνει κάθε φορά που διαιρείται ένα κύτταρο. Σύμφωνα με τον βρετανό επιστήμονα, πρόκειται για έναν από τους πλέον αξιόπιστους μηχανισμούς που υπάρχουν στη φύση, καθώς η πιθανότητα λάθους είναι της τάξεως του ενός ανά ένα και πλέον δισεκατομμύριο.

Μπορεί το ανθρώπινο σώμα να είναι προγραμματισμένο για επιβίωση, όπως όμως γνωρίζουμε όλοι πολύ καλά, κάποια στιγμή πεθαίνει. Και αυτό εξηγείται εξελικτικά, λέει ο Κίρκγουντ: «Δεν υπήρξε ποτέ εξελικτική πίεση για την επένδυση σε ένα σώμα που θα ζούσε για πάντα». Πράγματι, ακόμη και ο εξαιρετικής πιστότητας μηχανισμός που εξασφαλίζει ότι το DNA περνάει τη σωστή γενετική πληροφορία στις επόμενες κυτταρικές γενιές δεν είναι τέλειος. Μπορεί η πιθανότητα λάθους να είναι μικρότερη από μία στο δισεκατομμύριο, αλλά διαθέτουμε περί τα 9 δισεκατομμύρια βάσεις στο DNA μας. Εχει υπολογιστεί ότι σε κάθε κυτταρική διαίρεση υπάρχουν κατά μέσον όρο 6 λάθη στην αντιγραφή του DNA και «η γήρανση προκύπτει από τη συσσώρευση λαθών, τη συσσώρευση μικρών κυτταρικών τραυμάτων».

«Σφυρηλατήσιμο» το γήρας

Το αβίαστο ερώτημα που προκύπτει από την παραπάνω διαπίστωση είναι τι θα μπορούσαμε να κάνουμε (αν μπορούμε) για να καθυστερήσουμε τη συσσώρευση αυτών των μικρών τραυμάτων που αθροιστικά προκαλούν μεγάλο κακό. Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα προϋποθέτει καλή γνώση των μηχανισμών που οδηγούν στη γήρανση, και αυτό ακριβώς έχει κάνει ο Τομ Κίρκγουντ: έχει μελετήσει πώς γερνάμε. Και, ευτυχώς για εμάς, θεωρεί ότι μπορούμε να παρέμβουμε στη διαδικασία της γήρανσης των κυττάρων μας και κατ’ επέκταση του οργανισμού μας. «Η διαδικασία της γήρανσης είναι σφυρηλατήσιμη. Υπάρχουν παράγοντες που την επιταχύνουν και παράγοντες που την επιβραδύνουν» λέει ο βρετανός ειδικός.

Οι παράγοντες που επιδρούν (θετικά ή αρνητικά) στη διαδικασία της γήρανσης είναι, σύμφωνα με τον Τομ Κίρκγουντ, οι εξής: Τα γονίδια που μας έχουν κληροδοτηθεί από τους γεννήτορές μας, η διατροφή που ακολουθούμε και ο συνολικότερος τρόπος ζωής μας, το περιβάλλον στο οποίο ζούμε, η κοινωνικοοικονομική μας θέση και η στάση ζωής μας. Δεν χρειάζεται να έχει κανείς επιστημονικές γνώσεις για να αντιληφθεί ότι στην πλειονότητά τους οι παραπάνω παράγοντες είναι μεταβλητοί. Με άλλα λόγια, μπορούν να αλλάξουν εφόσον κάνουμε συνειδητά την επιλογή να ζήσουμε περισσότερα χρόνια! Ακόμη όμως και τα γονίδια, που δεν αλλάζουν, δεν είναι καταδικαστικά: «Μελέτες που αφορούσαν ομοζυγωτικούς διδύμους έχουν καταδείξει ότι τα γονίδια συμβάλλουν στη μακροζωία κατά ένα ποσοστό της τάξεως του 25%» σημείωσε ο βρετανός επιστήμονας και εξήγησε: «Αν έχετε προγόνους που ξεπέρασαν το μέσο όριο ζωής, έχετε πιθανότατα αυξημένες πιθανότητες μακροζωίας. Δεν αρκούν όμως τα γονίδια! Για να πετύχετε ό,τι πέτυχαν οι πρόγονοί σας θα πρέπει να φροντίσετε το υπόλοιπο 75%. Ομοίως, αν δεν φαίνεται να έχετε κληρονομήσει γονίδια μακροζωίας, μην απελπίζεστε. Σας λείπει το 25% της συνταγής για τη μακροζωία, αλλά έχετε το υπόλοιπο 75% για να πετύχετε τον στόχο».

Διατροφή θησαυρός!

Ευτυχώς για εμάς τους Ελληνες η επιστημονική συνταγή της μακροζωίας περιλαμβάνει τη μεσογειακή διατροφή. Με άλλα λόγια, περιλαμβάνει αυτά που τρώμε στη χώρα μας. Είναι χαρακτηριστικό ότι κατά τη διάρκεια της διάλεξής του ο βρετανός ειδικός δεν ανέπτυξε τις λεπτομέρειες αυτής της διατροφής, καθώς θεωρούσε ότι δεν μπορεί ένας Βρετανός να πει στους Ελληνες «τι εστί μεσογειακή διατροφή». Αναφέρθηκε ωστόσο στα ευρήματα της κυρίας Αντωνίας Τριχοπούλου, της ελληνίδας καθηγήτριας η οποία έχει αφιερώσει την επιστημονική σταδιοδρομία της στο να καταδείξει τα οφέλη της ελληνικής διατροφής και ιδιαίτερα του ελαιολάδου στην υγεία. Ειδικότερα, ο Τομ Κίρκγουντ μάς θύμισε την έρευνα της κυρίας Τριχοπούλου και των συνεργατών της που δημοσιεύθηκε το 2005 στην επιθεώρηση «British Medical Journal» (τεύχος 330, σελ. 991-997). Η έρευνα ήταν διεθνής και αφορούσε 76.707 άνδρες και γυναίκες ηλικίας άνω των 60 ετών οι οποίοι βαθμολογήθηκαν (σε μια κλίμακα από το 0 ως το 9) με βάση το κατά πόσον η διατροφή τους ακολουθούσε τις προσταγές της μεσογειακής. Υστερα από 89 μήνες παρακολούθησης, στη διάρκεια των οποίων σημειώθηκαν 4.047 θάνατοι, η στατιστική ανάλυση των δεδομένων που συγκεντρώθηκαν κατέδειξε ότι μια άνοδος της τάξεως των δύο βαθμών στην κλίμακα (π.χ. από το 3 στο 5 ή από το 4 στο 6) ισοδυναμούσε με μια μείωση της τάξεως του 8% στη θνησιμότητα!

Η άσκηση στην πρώτη γραμμή

Ο σημαντικότερος ίσως παράγοντας μακροζωίας πάντως είναι, σύμφωνα με τον Κίρκγουντ, η άσκηση η οποία «βελτιώνει την υγεία σημαντικά καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής και καθυστερεί τις νόσους που συνδέονται με το γήρας, όπως παραδείγματος χάριν ο διαβήτης, οι ηπατοπάθειες, η άνοια, η οστεοπόρωση…». Οπως μάλιστα εξήγησε ο βρετανός ειδικός, «καθώς μεγαλώνουμε μειώνεται η μυϊκή μας μάζα, πράγμα που καθιστά την άσκηση ακόμη πιο σημαντική στη διατήρηση της καλής μας υγείας. Θα έχετε ήδη παρατηρήσει και εσείς στο κοντινό σας περιβάλλον ότι ένα μη γυμνασμένο μυϊκό σύστημα έχει αποτέλεσμα μια πτώση η οποία στη συνέχεια καθηλώνει τον ηλικιωμένο σε μια καρέκλα επιδεινώνοντας περαιτέρω την απώλεια της μυϊκής μάζας και δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο».

Μακριά από τη «λάθος» γειτονιά!

Το περιβάλλον στο οποίο ζούμε παίζει σημαντικό ρόλο στη μακροζωία, και όχι μόνο με τον προφανή τρόπο: δεν είναι μόνο η ρύπανση που μπορεί να μας αρρωσταίνει και να μας οδηγεί στον θάνατο νωρίτερα, αλλά παράμετροι της καθημερινής ζωής και των δυνατοτήτων που διαθέτουμε. Παραδείγματος χάριν, το να μένει κανείς σε μια γειτονιά με αυξημένη εγκληματικότητα (κάτι που μειώνει τη δυνατότητα κοινωνικών επαφών και αναγκάζει το ηλικιωμένο άτομο σε κατ’ οίκον περιορισμό προάγοντας έτσι την κατάθλιψη) αποτελεί σημαντικό παράγοντα επιτάχυνσης του γήρατος και του θανάτου. Γενικότερα, η κοινωνικοοικονομική κατάσταση φαίνεται ότι επιδρά στο γήρας: είναι χαρακτηριστικό ότι άνθρωποι που ζουν σε διαφορετικές γειτονιές της ίδιας πόλης μπορεί να διαφέρουν στο προσδόκιμο ζωής ακόμη και μία δεκαετία. «Μια απόσταση μισής ώρας με το μετρό, από τις φτωχές ως τις πλούσιες γειτονιές, μπορεί να σημαίνει διαφορά 10 ετών στην επιβίωση» σημείωσε ο βρετανός ειδικός και εξήγησε ότι «δεν είναι βέβαια η διεύθυνση αυτή καθαυτή που παίζει ρόλο. Η διεύθυνση όμως αντιπροσωπεύει, εκτός από την ύπαρξη ή μη πρασίνου, εγκληματικότητας, ωραίων σπιτιών, και την οικονομική κατάσταση των ατόμων που ζουν σε αυτή. Και είναι κοινό μυστικό ότι οι οικονομικά εύρωστοι μπορούν να πληρώσουν για καλύτερες παροχές υγείας».

Υπάρχει μια παράμετρος που επιδρά στο γήρας και η οποία διαπερνά όλα τα κοινωνικοοικονομικά στρώματα. Πρόκειται για την προκατάληψη που έχουμε ως κοινωνίες για τα γηρατειά. Τείνουμε να βάζουμε τους ανθρώπους που περνούν τα 65 έτη σε ένα ράφι απομόνωσης και αχρηστίας, κάτι που επιταχύνει τη φυσική τους κατάπτωση. «Δεν γνωρίζω καλά την ελληνική κοινωνία, αλλά είμαι βέβαιος ότι και αυτή διαθέτει κάποιας μορφής προκατάληψη για την τρίτη ηλικία» είπε ο Τομ Κίρκγουντ και προσέθεσε: «Από τον Τύπο που σπανίως χρησιμοποιεί φωτογραφίες ανθρώπων που πέρασαν κάποιο ηλικιακό όριο και τα τηλεοπτικά κανάλια που προτιμούν όλο και νεότερους παρουσιαστές μπορεί κανείς να συμπεράνει πόσο προκατειλημμένες είναι οι δυτικές κοινωνίες ως προς την τρίτη ηλικία».

Το πάρτι της χαράς

Ο ίδιος ο Κίρκγουντ όχι μόνο δεν είναι προκατειλημμένος για τα γηρατειά αλλά, όπως δήλωσε, πέρασε μια από τις καλύτερες ημέρες της ζωής του σε ένα πάρτι με 89χρονους. Πολλούς 89χρονους! Πού τους βρήκε; Οι άνθρωποι αυτοί ζουν στην ευρύτερη περιοχή του Νιούκασλ, γεννήθηκαν το 1921 και δέχθηκαν να λάβουν μέρος σε μια μελέτη του η οποία άρχισε το 2006 και ως εκ τούτου ονομάστηκε «Newcastle 85+», καθώς οι 1.000 συμμετέχοντες σε αυτήν ήταν τότε 85 ετών. Το πάρτι έγινε όταν παρήλθαν τέσσερα χρόνια από την έναρξη της μελέτης η οποία είχε στόχο να αποκαλύψει τα μυστικά της μακροζωίας των συμμετεχόντων. Οι επιστήμονες είχαν πρόσβαση στα ιατρικά αρχεία των συμμετεχόντων οι οποίοι, μεταξύ άλλων, δέχθηκαν να απαντήσουν σε πλήθος ερωτημάτων, αλλά και να υποβληθούν σε εξετάσεις.

Τα αποτελέσματα της μελέτης αναλύονται ακόμη, αλλά υπάρχει κάτι πολύ αποκαλυπτικό για τη μακροζωία, και αυτό δεν έχει να κάνει με την Ιατρική. Πρόκειται για τη στάση ζωής των ηλικιωμένων. Οπως περιέγραψε ο βρετανός ειδικός, «όταν ξεκινήσαμε τη μελέτη κατηγοριοποιήσαμε τους συμμετέχοντες σε ομάδες με βάση τον αριθμό των ασθενειών που είχαν. Κανείς δεν είχε τέλεια υγεία στα 85. Οι κατηγορίες ήταν από μία ως 11 ασθένειες, ενώ η πλειονότητα διέθετε 4-6. Οταν όμως τους ζητήσαμε να βαθμολογήσουν οι ίδιοι την υγεία τους, οι απαντήσεις τους ήταν σε πολύ υψηλό ποσοστό “καλή” (34%), “πολύ καλή” (32%) και “άριστη” (12%). Με άλλα λόγια, παρά τις ασθένειες που τους έπλητταν, οι ίδιοι θεωρούσαν ότι ήταν καλά. Και φαίνεται ότι αυτή η στάση ζωής έχει πραγματική επίδραση στη μακροζωία».

Τελειώνει εδώ η συνταγή μακροζωίας; «Οχι» λέει ο Κίρκγουντ που, όντας 60 ετών και πολύ κοντά στην «άδικη» και «ρατσιστική» συνταξιοδότηση, πολύ θα ήθελε να αποκαλύψει μερικά από τα μοριακά μυστικά της μακροζωίας. Οποια και αν είναι πάντως τα ευρήματά του, επισημαίνει ο βρετανός ειδικός, δεν θα αλλάξουν το συμπέρασμα ότι η προκατάληψη και η μοιρολατρία μικραίνουν τη ζωή!

  ΒΗΜΑ

by Αντικλείδι , http://antikleidi.wordpress.com