Γιατί η Ελλάδα είναι πρώτη είδηση σε όλο τον κόσμο;

Όλος ο πλανήτης φοβάται την «Ευρωπαϊκή Lehman». 

Της Κορίνας Σαμάρκου
Από τους μικροαποταμιευτές της Ταϊβάν ως τους μεγαλοαγρότες του Θεσσαλικού Κάμπου, οι χαμένοι της Lehman Brothers «ξύπνησαν» απότομα τον Σεπτέμβριο του 2008 σε μια οικονομική πραγματικότητα την οποία ως τότε αγνοούσαν. 

Μέσω ενός δαιδαλώδους πλέγματος αλληλεξαρτήσεων και μιας πληθώρας σύνθετων και δυσνόητων παράγωγων προϊόντων, το παγκόσμιο χρηματοοικονομικό σύστημα έχει ενώσει τον πλανήτη σε μια κοινή οικονομική μοίρα. 

Τώρα που τα σενάρια μιας ελληνικής χρεοκοπίας γίνονται καθημερινά πρώτη είδηση σε όλα τα ξένα μέσα ενημέρωσης, καταθέτες ως την τελευταία ...

αμερικανική κωμόπολη και όχι μόνο, έχουν λόγους να ανησυχούν για την ασφάλεια των αποταμιεύσεών τους.

Σχεδόν τρία χρόνια από τη χρεοκοπία της Lehman Brothers, ο πλανήτης έχει πάρει το μάθημά του. Τότε, ακόμα και αποταμιευτές που ούτε καν γνώριζαν το όνομα της αμερικανικής χρηματιστηριακής, όταν αυτή χρεοκόπησε, βρέθηκαν στους χαμένους, αφού μέσω της αλληλεξάρτησης στο χρηματοοικονομικό σύστημα και της ευρύτατης προώθησης των λεγόμενων δομημένων ομολόγων, οι ζημιές από τη χρεοκοπία εξαπλώθηκαν ως τις πιο απροσδόκητες γωνιές του πλανήτη.

Σε όσους απορούν πώς μια τόσο μικρή χώρα σαν την Ελλάδα (με ΑΕΠ που δεν ξεπερνά το 3% της Ευρωζώνης) μπορεί να γίνεται πρώτη είδηση και να κρατά στα χέρια της την τύχη της παγκόσμιας οικονομίας, αυτά τα μαθήματα από τη χρεοκοπία της Lehman Brothers δίνουν την απάντηση.

Στην περίπτωση της Lehman Brothers, οι ζημιές είχαν εξαπλωθεί σ’ όλο τον πλανήτη κυρίως μέσω των σύνθετων ομολόγων που πουλούσαν ακόμα και σε μικροκαταθέτες χιλιάδες υποκαταστήματα άλλων τραπεζών, χωρίς οι τελικοί τους αποδέκτες να γνωρίζουν ότι εγγυητής αυτών των τίτλων ήταν η τέταρτη μεγαλύτερη χρηματιστηριακή της Wall Street που αργότερα χρεοκόπησε. Σ’ αυτό που πολλοί έχουν σπεύσει να χαρακτηρίσουν «Lehman της Ευρώπης», δηλαδή σε μια ενδεχόμενη ελληνική χρεοκοπία, το ρόλο αυτού του Δούρειου Ίππου θα παίξουν τα αμερικανικά αμοιβαία κεφάλαια διαχείρισης διαθεσίμων.

Αυτά τα αμοιβαία κεφάλαια (γνωστά στον κόσμο του finance ως money market funds) αποτελούν εδώ και χρόνια ιδιαίτερα δημοφιλή επένδυση για τα πιο συντηρητικά χαρτοφυλάκια. Αυτό που κάνουν είναι να παίρνουν τα χρήματα των επενδυτών και να τα δανείζουν σε όποιον προσφέρει τις καλύτερες αποδόσεις. Τα αμοιβαία διαχείρισης διαθεσίμων θεωρούνται μεν πολύ ασφαλή, όμως, την ίδια στιγμή προσφέρουν αποδόσεις ελαφρώς υψηλότερες από εκείνες των καταθέσεων.

Γι’ αυτό είναι ιδιαίτερα δημοφιλή σε μια ευρεία γκάμα συντηρητικών επενδυτών, αυτών που σε μία τέτοια περίοδο δεν θα διανοούνταν καν να τοποθετηθούν στα ελληνικά ομόλογα ή στις ελληνικές τράπεζες. Ιδιώτες επενδυτές τα χρησιμοποιούν για να «παρκάρουν» τις αποταμιεύσεις τους με επιτόκιο ελαφρώς υψηλότερο ενός τραπεζικού λογαριασμού, χρηματιστηριακές εταιρείες τοποθετούν εκεί τα τυχόν μη επενδεδυμένα χρήματα των πελατών τους, ενώ ακόμα και πολυεθνικές επενδύουν μέσω των αμοιβαίων κεφαλαίων διαχείρισης διαθεσίμων τα χρήματα που προορίζουν για να πληρώσουν τους μισθούς των υπαλλήλων τους.

Ωρολογιακή βόμβα
Και μόνο το μέγεθος αυτής της βιομηχανίας αποδεικνύει ότι τα αμερικανικά αμοιβαία διαχείρισης διαθεσίμων αποτελούν μία ωρολογιακή βόμβα μεγατόνων στα θεμέλια του παγκόσμιου χρηματοοικονομικού συστήματος. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Fitch, διαθέτουν ενεργητικό 1,6 τρισ. δολαρίων. Και το χειρότερο είναι ότι έχουν δανείσει το 50%, δηλαδή περίπου 800 δισ. δολάρια στις ευρωπαϊκές τράπεζες.

Συγκεκριμένα, έχουν δανείσει τεράστια ποσά στις γερμανικές και γαλλικές τράπεζες, οι οποίες έχουν και τη μεγαλύτερη έκθεση στα ελληνικά κρατικά ομόλογα.

Η Fitch υπολογίζει ότι τα αμοιβαία διαχείρισης διαθεσίμων έχουν δανείσει 240 δισ. δολάρια, ή σχεδόν το 15% του ενεργητικού τους στις γαλλικές τράπεζες. Αυτές τις οποίες οι οίκοι αξιολόγησης απειλούν τώρα με υποβάθμιση της πιστοληπτικής τους ικανότητας, εξαιτίας της μεγάλης έκθεσής τους στην Ελλάδα.

Όπως κανείς θα περίμενε, με το ξέσπασμα της κρίσης τα αμοιβαία κεφάλαια φρόντισαν να αποστασιοποιηθούν από την επικίνδυνη ευρωπαϊκή περιφέρεια, προκειμένου να προστατεύσουν τους συντηρητικούς επενδυτές τους από τυχόν ζημιές. Σήμερα εμφανίζουν μηδενική έκθεση στην Ελλάδα, ενώ η έκθεσή τους στην Ισπανία έχει μειωθεί στο 0,2% του συνολικού ενεργητικού τους, από 3,3% που ήταν το 2008.

Όμως, για να κλονιστεί αυτή η βιομηχανία των 1,6 τρισ. δολαρίων δεν χρειάζεται κατ’ ανάγκη να φτάσει η Ελλάδα στη χρεοκοπία. Και μόνο οι σοβαρότατες πλέον ανησυχίες της αγοράς αρκούν για να προκαλέσουν εκροές πανικού από τα αμοιβαία κεφάλαια.

Κάποιες πρώτες ενδείξεις είναι ήδη ορατές, καθώς τα αμοιβαία που επενδύουν σε εταιρικό χρέος υπέστησαν την τελευταία εβδομάδα του Ιουνίου αθρόες εκροές ύψους 39 δισ. δολαρίων, χάνοντας 75 δισ. δολάρια σε διάστημα μόλις δύο εβδομάδων. Εάν οι εκροές ενταθούν, τότε η αγορά κινδυνεύει να βρεθεί αντιμέτωπη με έναν σεισμό σαν και εκείνον που είχε προκαλέσει η χρεοκοπία της Lehman Brothers, πριν από τρία χρόνια. Τότε, ένα και μόνο από τα money market funds, το Reserve Primary Fund, «χτυπημένο» από τις ζημιές της Lehman αναγκάστηκε να σπάσει τη χρυσή υπόσχεση του κλάδου και να δηλώσει ότι οι πελάτες θα έχαναν μέρος των χρημάτων τους.

Ήταν η πρώτη φορά μετά από 14 χρόνια που συνέβαινε κάτι τέτοιο, με αποτέλεσμα οι τρομαγμένοι επενδυτές να σπεύσουν να αποσύρουν τα χρήματά τους και από άλλα αμοιβαία κεφάλαια, εντείνοντας την αποσταθεροποίηση του παγκόσμιου συστήματος. Αμέσως σημειώθηκαν εκροές 230 δισ. δολαρίων από όλο τον κλάδο, με αποτέλεσμα τα θεωρητικά ασφαλέστατα funds να κλονιστούν. Οι ζημιές για τους επενδυτές -πράγμα άλλοτε αδιανόητο για τον κλάδο- ήταν πλέον γεγονός, ενώ πολλά αμοιβαία αρνούνταν να δώσουν στους πελάτες τους πρόσβαση στα χρήματά τους για μήνες.

Καμπανάκι από Μπερνάνκι
Έχοντας την εμπειρία του 2008 στο μυαλό του, ο πρόεδρος της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ, Μπεν Μπερνάνκι δεν κρύβει την ανησυχία του. «Με πολύ λίγες εξαιρέσεις, τα αμοιβαία κεφάλαια διαχείρισης διαθεσίμων δεν έχουν ιδιαίτερη άμεση έκθεση στις τρεις περιφερειακές χώρες που τώρα αντιμετωπίζουν προβλήματα χρέους. Έχουν όμως σημαντική έκθεση στις ευρωπαϊκές τράπεζες των λεγόμενων χωρών του πυρήνα: της Γερμανίας, της Γαλλίας κ.λπ. Επομένως, στο βαθμό που υπάρχουν έμμεσες επιπτώσεις στις τράπεζες του ευρωπαϊκού πυρήνα, αυτό προκαλεί κάποια ανησυχία για τα αμοιβαία διαχείρισης διαθεσίμων», δήλωσε.

Κινδυνεύουν χωρίς να το ξέρουν και ασφαλισμένοι σε όλη την Ευρώπη
ΕΑΝ στις ΗΠΑ τα αμοιβαία κεφάλαια διαχείρισης διαθεσίμων απειλούν να μεταφέρουν το οικονομικό κόστος της ελληνικής κρίσης στα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις, στην Ευρώπη, ο συνδετικός κρίκος σ’ αυτή την αλυσίδα ζημιών είναι οι ασφαλιστικές εταιρείες. Ο ασφαλιστικός κλάδος έχει στα χαρτοφυλάκιά του μεγάλες ποσότητες από τα ομόλογα που έχουν εκδώσει οι πιο επισφαλείς από τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις και τράπεζες. Ουσιαστικά, οι ασφαλιστικές εταιρείες αντιμετωπίζουν τεράστιες ζημιές, τις οποίες ενδέχεται να καταλήξουν να πληρώσουν πελάτες τους από τη Γερμανία, την Ολλανδία ή το Βέλγιο, που έχουν αγοράσει ασφάλειες ζωής.

Τα στοιχεία της Barclays Capital δείχνουν ότι οι ασφαλιστικές εταιρείες μόνο της Ευρωζώνης έχουν στα χαρτοφυλάκιά τους ελληνικά κρατικά ομόλογα ύψους 24,1 δισ. ευρώ. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις αναλυτών, ανάμεσα στις ασφαλιστικές εταιρείες που εμφανίζουν τη μεγαλύτερη έκθεση στην ταλαιπωρημένη ευρωπαϊκή περιφέρεια είναι η ολλανδοβελγική Ageas, έως πρότινος γνωστή ως Fortis. Η εταιρεία έχει επενδύσει 1,2 δισ. ευρώ στα ελληνικά κρατικά ομόλογα, 1,6 δισ. στα ισπανικά, 1,2 δισ. στα πορτογαλικά, 3,6 δισ. στα ιταλικά και 445 εκατ. ευρώ στα ιρλανδικά. Πολλά από τα ομόλογα της περιφέρειας εκτιμάται επίσης ότι έχουν στα χαρτοφυλάκιά τους η γερμανική Allianz, η ιταλική Assicurazioni Generali και η γαλλική Groupama.

Μια πρώτη γεύση των επιπτώσεων που έχει η κρίση γι’ αυτές τις ασφαλιστικές εταιρείες έδωσε πρόσφατα η αμερικανική Aflac, όταν προειδοποίησε ότι θα εγγράψει προ φόρων ζημιές ύψους 610 εκατ. δολαρίων στο δεύτερο τρίμηνο, λόγω των επενδύσεών της σε ελληνικές, ιρλανδικές και πορτογαλικές εταιρείες του χρηματοοικονομικού κλάδου. Ακόμα και μετά από αυτές τις διαγραφές, η Aflac εμφανίζει έκθεση 2,6 δισ. δολαρίων στην ευρωπαϊκή περιφέρεια.

Τα βρετανικά «μικρομάγαζα» ψηλά στη λίστα επικινδυνότητας
Δεν θα είναι οι μεγάλες τράπεζες του City, αλλά οι οικογενειακές επιχειρήσεις, τα μικρομάγαζα και οι κάθε είδους μικρομεσαίες εταιρείες τα μεγαλύτερα θύματα στη Βρετανία αν χρεοκοπήσει η Ελλάδα, προειδοποιεί η Τράπεζα της Αγγλίας, διαμέσου του Άνταμ Πόσεν. Πολλές από αυτές είναι αμφίβολο αν θα επιβιώσουν. Μια ελληνική στάση πληρωμών θα πυροδοτήσει, χωρίς αμφιβολία, μια νέα τραπεζική κρίση, σε μία εποχή που οι βρετανικές μικρομεσαίες επιχειρήσεις ήδη δυσκολεύονται να εξασφαλίσουν χρηματοδότηση μέσω των τραπεζών. «Ο κλάδος των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων είναι ιδιαίτερα ευάλωτος σε μια τραπεζική κρίση», τόνισε ο Πόσεν.
Ισοτιμία