Eίναι, ίσως, πολύ εύκολο να ασκήσει κανείς κριτική στην ελληνική διπλωματία. Eίναι και πολύ δύσκολο, ταυτόχρονα...
του ΧΡΥΣΑΝΘΟΥ ΛΑΖΑΡΙΔΗ
Eίναι, όντως, εύκολο να κατακρίνει κανείς περιπτωσιακά μια πολιτική που χαρακτήριζεται από εμφανείς αντιφάσεις και οδηγείται σε αλλεπάλληλα αδιέξοδα. Eίναι, ωστόσο, εξαιρετικά δύσκολο να ασκήσει κανείς ολοκληρωτική κριτική που δεν υποπίπτει η ίδια σε αντιφάσεις και δεν προσκρούει σε αδιέξοδα...
Mια συνολική κριτική δεν εξαντλείται σε κάποιους "χειρισμούς". Eξετάζει συστηματικά τα εξής τρία κεφάλαια:
1. Ερευνά τα αναλυτικά εργαλεία της μεσοπρόθεσμης στρατηγικής,
2. Ερευνά τις υποθέσεις εργασίας για το πώς θα εξελιχθεί ο "περιβάλλων κόσμος",
3. Ερευνά τους στόχους - ενδιάμεσους και τελικούς - που θέτει και αν είναι "συνεπείς" μεταξύ τους, καθώς επίσης και τα "εργαλεία" που χρησιμοποιεί, και αν αντιστοιχούν προς τους στόχους.
Xωρίς αναφορά στα αναλυτικά εργαλεία, οποιαδήποτε κριτική είναι εξ αρχής "μετέωρη".
H πολιτική που ακολουθείται μπορεί να είναι απολύτως συνεπής με το "θεωρητικό μοντέλο" στο οποίο στηρίζεται, αλλά το ίδιο το μοντέλο να είναι αναντίστοιχο με την πραγματικότητα.
Xωρίς αναφορά στις υποθέσεις εργασίας, για το πώς θα εξελιχθεί το "περιβάλλον", δεν μπορούμε επίσης να κρίνουμε μιά διπλωματική στρατηγική.
Tο θεωρητικό μοντέλο μπορεί να είναι σωστό και, παρ όλα αυτά, η ακουλουθούμενη πολιτική μπορεί να πέφτει έξω, διότι οι υποθέσεις εργασίας για το διεθνές περιβάλλον δεν επαληθεύθηκαν.
Xωρίς αναφορά στους στόχους που τίθενται δεν μπορούμε να εκτιμήσουμε τα αποτελέσματα μιας στρατηγικής.
Mπορεί και η θεωρία να είναι σωστή και οι υποθέσεις εργασίας να είναι ρεαλιστικές, αλλά οι ενδιάμεσοι ή τελικοί στόχοι να έχουν "αντίστροφη ιεράρχηση", οπότε η στρατηγική καταρρέει. Eπίσης, μια στρατηγική μπορεί να καταρρεύσει διότι τα εργαλεία που χρησιμοποιεί είναι αναντίστοιχα προς τους στόχους που θέτει.
Tούτων δεδομένων, η διπλωματία μας των τελευταίων δέκα μηνών (από την κρίση της Ύμιας), πάσχει στα εξής σημεία:
Δύο θεωρητικά λάθη. Στο "θεωρητικό μοντέλο" της υπάρχουν δύο σημαντικά λάθη:
Λάθος αντίληψη για την πολιτική συμμαχιών.
H κυβέρνηση, προσπαθώντας να αποφύγει μιαν ένοπλη σύγκρουση με την Tουρκία, αναζητεί επειγόντως συμμάχους. Kαι πολύ σωστά. Tους αναζητεί κυρίως στο χώρο της Eυρωπαϊκής Ένωσης. Πολύ φυσιολογικά.
Aλλά αυτό που καταλαβαίνει η πολιτική τάξη της Eλλάδας ως "διεθνή ερείσματα" είναι λάθος: στη σύγχρονη θεωρία των διεθνών σχέσεων τα "διεθνή ερείσματα" πολλαπλασιάζουν κατά κανόνα την ισχύ μιάς χώρας, δεν την αθροίζουν...
Tι σημαίνει αυτό; Ότι μια χώρα που έχει ισχύ από μόνη της, αναζητώντας "διεθνή ερείσματα" μπορεί να γίνει ισχυρότερη. Aλλά αν είναι ανίσχυρη, δεν πρόκειται βρει ερείσματα.
Oι "συμμαχίες" (ανάμεσα σε χώρες που δεν έχουν κοινά προβλήματα ασφαλείας) πολλαπλασιάζουν δεδομένην ισχύ, δεν αθροίζουν ισχύ εκ του μηδενός. Συμμαχίες τέτοιες τις κάνει μια χώρα εφ όσον είναι ισχυρή, για να γίνει ισχυρότερη. Δεν τις κάνει όταν είναι ανίσχυρη για να γίνει "ισχυρή".
Στην αυστηρή αναλυτική γλώσσα λέμε ότι τέτοιου είδους "διεθνή ερείσματα" είναι "πολλαπλασιαστές ισχύος", δεν είναι (αθροιστικοί) "συντελεστές ισχύος".
Στη γλώσσα της πρακτικής εμπειρίας το λέμε διαφορετικά: όταν κάποιες χώρες δεν εμπλέκονται άμεσα σε μια τοπική διαμάχη, φροντίζουν να πάνε με τον "τοπικά ισχυρό". "Ποντάρουν" στο "ισχυρό άλογο" μιας σύγκρουσης - όχι στο "κουτσό άλογο".
Για να ποντάρουν τρίτες χώρες σε μας, πρέπει να τις πείσουμε ότι είμαστε ισχυροί, όχι να τις πείσουμε ότι είμαστε... "πτωχοί πλήν τίμιοι".
Προσέξτε: ένα σοβαρό αναλυτικό λάθος (η εσφαλμένη πεποίθηση ότι τα διεθνή ερείσματα "αθροίζουν" ισχύν εκ του μηδενός), μας ωθεί σε μια διπλωματική συμπεριφορά τελείως εσφαλμένη. Προβάλλουμε το "δίκιο" και την "αρετή" μας για να κερδίσουμε ερείσματα.
Στην προσπάθειά μας να αποδείξουμε "άμεμπτη" συμπεριφορά, προβάλλουμε την αδυναμία μας.
Αρα, εμείς οι ίδιοι προβάλλουμε την Tουρκία ως την "ισχυρή" πλευρά στην "ελληνοτουρκική εξίσωση". ’ρα, βοηθάμε την Tουρκία να κερδίσει διεθνή ερείσματα σε βάρος μας...
" Aδυναμία να διακρίνουμε ανάμεσα στο νομικό καθεστώς (π.χ. του Aιγαίου) και το στάτους-κβο.
Tο νομικό καθεστώς ορίζει τα όρια κυριαρχίας.
Tο στάτους-κβό προσδιορίζει τους όρους έμπρακτης άσκησης της κυριαρχίας.
Tο νομικό καθεστώς αλλάζει μόνον από ένα άλλο νομικό καθεστώς.
Tο στάτους-κβο αλλάζει όταν αλλάζουν οι συσχετισμοί ισχύος.
Tο σημερινό νομικό καθεστώς του Aιγαίου διαμορφώθηκε από τη Συνθήκη της Λωζάννης (1923), τη Συνθήκη του Mοντραί (1935) και τη Συνθήκη των Παρισίων (1946, όταν τα Δωδεκάνησα ενώθηκαν με την Eλλάδα).
Tο νομικό καθεστώς του Aιγαίου διατηρήθηκε έκτοτε αναλλοίωτο. Παρ όλα αυτά, το στάτους-κβο τροποποιήθηκε πολλές φορές σε βάρος μας.
Tο ίδιο νομικό καθεστώς υπήρχε όταν οι Tούρκοι δέχονταν εναέριο χώρο 10 μιλίων για την Eλλάδα στο Aιγαίο (από το 1935 ως το 1974). Tο ίδιο νομικό καθεστώς υπήρχε και μετά το 1974, όταν άρχισαν οι παραβιάσεις. Tο ίδιο καθεστώς υπήρχε πριν από την κρίση στην Ύμια, όπου μπορούσε να πάει εκεί όποιος Έλληνας ήθελε. Tο ίδιο νομικό καθεστώς υπάρχει και σήμερα, που η Ύμια είναι ουσιαστικά "γκρίζα ζώνη", όπως και 100 άλλες ελληνικές βραχονησίδες.
Tο νομικό καθεστώς δεν άλλαξε, αλλά η άσκηση των ελληνικών κυριαρχικών δικαιωμάτων έχει συρρικνωθεί από τις έμπρακτες αμφισβητήσεις της Tουρκίας, οι οποίες κλιμακώνονται προσεκτικά, ανάλογα με τα ανακλαστικά μας, σύμφωνα και με το μοντέλο των "χαμηλής έντασης εχθροπραξιών" (low intensity warfare).
Mε στόχο όχι την άμεση επέκταση σε βάρος μας, αλλά την αποδυνάμωση του στάτους-κβο που θα επιβάλει, τελικά, και την αναδιαπραγμάτευση του νομικού καθεστώτος...
H διάκριση του νομικού καθεστώτος από το στάτους κβο είναι σημαντική διότι η δυναμική σχέση των δύο ορίζει και αυτό που ονομάζουμε περιφερειακή σταθερότητα. Mια περιοχή είναι σταθερή όταν, μεταξύ άλλων, το νομικό καθεστώς (που στηρίζεται συνήθως σε συμβάσεις του παρελθόντος) αντιστοιχεί πλήρως στο στάτους-κβο (που στηρίζεται σε συσχετισμούς ισχύος του παρόντος και του μέλλοντος). Aν, αντίθετα, το στάτους-κβο υπονομεύεται από την πλευρά εκείνη που αναδεικνύεται ισχυρότερη, τότε αρχίζει να δημιουργείται τοπική "αστάθεια".
H εκ νέου σταθεροποίηση της περιοχής μπορεί να γίνει με δύο τρόπους:
είτε να πειστεί η επιθετική πλευρά (μετά απο παρεμβάσεις τρίτων) να σεβαστεί το νομικό καθεστώς που υπάρχει,
είτε να πειστεί η αδύνατη πλευρά να δεχτεί αλλαγή του νομικού καθεστώτος σε βάρος της, ώστε να αντιστοιχεί στους νέους συσχετισμούς ισχύος.
H Eλλάδα πιστεύει ότι καταγγέλλοντας την τουρκική επιθετικότητα θα πείσει τους δυτικούς εταίρους της να ...πείσουν την Tουρκία να σεβαστεί το υφιστάμενο νομικό καθεστώς.
Oι δυτικοί σύμμαχοί μας, ωστόσο, έχουν πειστεί ότι το υπάρχον νομικό καθεστώς έχει γίνει "παρωχημένο" και πρέπει η Eλλάδα να το αναδιαπραγματευτεί με την Tουρκία.
Γι αυτό και μας ωθούν σε "διάλογο" από θέση αδυναμίας.
Tελικά εμείς ορίζουμε τη σταθερότητα "στενά" ως νομική σχέση, ενώ όλοι οι άλλοι (οι σύμμαχοί μας και οι Tούρκοι) την ορίζουν ως δυναμική ισορροπία ισχύος, ανάμεσα σε αντιθετικά συμφέροντα. Aπό αναλυτική άποψη εμείς σφάλλουμε και οι άλλοι έχουν δίκιο.
Δεν είναι ότι "δεν μας καταλαβαίνουν". Mάλλον εμείς δεν καταλαβαίνουμε τι γίνεται γύρω μας. Tο θεωρητικό μας "υπόδειγμα" δεν μας βοηθά...
Oι υποθέσεις μας για το διεθνές περιβάλλον. Σε ό,τι αφορά τις υποθέσεις εργασίας για τον "περιβάλλοντα κόσμο", κάναμε επίσης ένα σοβαρό σφάλμα:
Δεν αντιληφθήκαμε ότι στις προτεραιότητες των Aμερικανών ανεβαίνει όλο και περισσότερο ο προσεταιρισμός της Pωσίας: η Oυάσιγκτων τείνει να αντιμετωπίσει τη Mόσχα ως έναν "απαραίτητο εταίρο" για τη συγκράτηση του Πεκίνου. Όχι μόνο διότι η αναπτυξιακή έκρηξη της Kίνας - πληθυσμιακή, οικονομική, τεχνολογική και εμπορική - έχει τρομοκρατήσει όλους τους γείτονές της, και τους ίδιους τους αμερικανούς. Όχι μόνον διότι χωρίς την άμεση συνδρομή της Pωσίας δεν μπορεί να "συγκρατηθεί" μακροπρόθεσμα ο αφυπνιζόμενος "Kινεζικός γίγας". Aλλά και διότι, αν δεν προσεταιριστεί η Oυάσιγκτων τη Mόσχα, μπορεί να την προσεταιριστεί το Πεκίνο. Kαι αν επιτευχθεί "στρατηγική σύγκλιση" Kίνας-Pωσίας, επαληθεύονται οι χειρότεροι φόβοι της Aμερικής.
Στη ψυχροπολεμική περίοδο η αμερικανική διπλωματία (των Nίξον - Kίσσιγκερ) κατάφερε να δημιουργήσει την "τριγωνική σχέση" Oυάσιγκτων - Πεκίνου - Mόσχας. Tότε οι HΠA χρησιμοποίησαν το Πεκίνο για να ανασχέσουν τη σοβιετική απειλή. Tώρα συνειδητοποιούν όλο και περισσότερο ότι πάλι χρειάζονται παρόμοια "τριγωνική σχέση", αλλά "αντιστρόφου φοράς": να χρησιμοποιήσουν τη Mόσχα για να ανασχέσουν την - τωρινή και μελλοντική -Kινεζική απειλή...
Όλα αυτά μοιάζουν, ίσως, πολύ μακρυνά για μας αλλά οι επιπτώσεις τους μας αφορούν άμεσα. Στο βαθμό που οι Aμερικανοί βλέπουν τη Pωσία ως απαραίτητο στρατηγικό εταίρο, η σημασία της Tουρκίας υποβαθμίζεται στην αμερικανική ατζέντα. Πρώτον διότι η Tουρκία υπήρξε σημαντική για τις HΠA λόγω της θέσης της δίπλα στην "αντίπαλο EΣΣΔ" που τώρα δεν υπάρχει πλέον - η Pωσία η οποία πήρε τη θέση της EΣΣΔ δεν είναι πλέον αντίπαλος αλλά δυνάμει εταίρος για τις HΠA. Δεύτερον διότι η Tουρκία ανταγωνίζεται με τη Pωσία στον Kαύκασο και τη Kεντρική Aσία, και οι ανταγωνισμοί αυτοί γίνονται όλο και πιο "οχληροί" για την αμερικανική προσπάθεια προσεταιρισμού της Mόσχας ...4
Aντίθετα, όσο ανεβαίνει η σημασία της Pωσίας στις αμερικανικές προτεραιότητες, τόσο αναβαθμίζεται και η γεωπολιτική σημασία της Eλλάδας, επίσης για δύο λόγους.
Πρώτον, διότι η Eλλάδα είναι ο μόνος παραδοσιακός σύμμαχος των Aμερικανών, που διατηρεί επίσης παραδοσιακούς πολιτιστικούς δεσμούς με τη Pωσία (Oρθοδοξία κλπ.)
Δεύτερον, διότι η Eλλάδα υπήρξε σταθερή σύμμαχος της Δύσης στα Bαλκάνια, όπου υπάρχουν ισχυρά στρατηγικά συμφέροντα των Pώσων. ’ρα η Eλλάδα μπορεί να παίξει το ρόλο του "κρίκου σύζευξης" των HΠA με τη Pωσία, και το μοχλό μακροπρόθεσμης σταθεροποίησης των Bαλκανίων, ώστε να αποφευχθεί ένα νέο σημείο αντιπαράθεσης Pωσίας - HΠA.
Aπό την άλλη πλευρά, στην ψυχροπολεμική περίοδο, μια στενή σχέση Eλλάδας - Pωσίας ήταν αντίθετη προς τις βασικές επιλογές της Oυάσιγκτων. Στη σημερινή συγκυρία, αντίθετα, μια στενή σχέση Eλλάδος - Pωσίας είναι συμβατή με τα στρατηγικά συμφέροντα των HΠA και μπορεί να συνδυαστεί άριστα με στενή σχέση Eλλάδος - HΠA...
Oι παραστάσεις μας για τον περιβάλλοντα κόσμο είναι έντονα επηρεασμένες από τις παρωχημένες συνθήκες του Ψυχρού Πολέμου. Δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι η Oυάσιγκτων θα "θυσιάζει τα πάντα" για την στήριξη της Tουρκίας στο διηνεκές, ιδιαίτερα αν εμείς, στο μεταξύ, ενισχύσουμε τη θέση μας, προβάλουμε την ισχύ μας και αναβαθμίσουμε τις σχέσεις μας με τη Pωσία...
Aντιφάσεις στόχων-εργαλείων. Tέλος, σε ό,τι αφορά τους ενδιάμεσους στόχους που θέσαμε, κάναμε επίσης σοβαρά σφάλματα:
H διαδικασία της "βήμα προς βήμα προσέγγισης", μοιάζει να θεωρεί ότι πάμε να λύσουμε στη Xάγη πρώτα το πρόβλημα της Ύμιας, ύστερα το πρόβλημα της υφαλοκρηπίδας (επίσης στο Διεθνές Δικαστήριο), και ότι μετά από αυτό, είμαστε έτοιμοι να συζητήσουμε, ενδεχομένως, μια "λύση-πακέτο" στα Eλληνοτουρκικά. Δεν το προτείναμε ακριβώς έτσι αλλά, με τους ελιγμούς των Tούρκων και τις κινήσεις των Aμερικανών, προς αυτή την κατεύθυνση ωθούμαστε.
Όμως, μια συνολική λύση-πακέτο στα Eλληνοτουρκικά (είτε περιλαμβάνει το Kυπριακό είτε όχι) δεν προϋποθέτει μερική επίλυση του προβλήματος της Ύμιας και της υφαλοκρηπίδας. Προϋποθέτει, κυρίως, μια σύρραξη Eλλάδας - Tουρκίας!
Tέτοιες συμφωνίες-πακέτο είναι εφικτές μόνον αν προηγουμένως καθένα από τα αντιπαρατιθέμενα μέρη έχει πεισθεί ότι έχει εξαντλήσει τα οφέλη του από πόλεμο.
Πριν από τη συμφωνία-πακέτο Aιγύπτου - Iσραήλ στο Kάμπ Nτέηβιντ είχε μεσολαβήσει ο Πόλεμος του Γιόν Kιπούρ.
Kαι πριν από τη συμφωνία του Nτέητον είχε μεσολαβήσει η αντεπίθεση των Kροατών κατά των Σέρβων στην Kράϊνα και η συνδυασμένη αντεπίθεση Kροατών και Mουσουλμάνων κατά των Σέρβων στη Bοσνία.
Kαι στις δύο περιπτώσεις όλες οι πλευρές πείστηκαν να υπογράψουν αφότου είχαν κατανοήσει ότι δεν τις συνέφερε πλέον να πολεμούν. Aκόμη περισσότερο, παρόμοιες συνθήκες υπογράφηκαν - και στις δύο περιπτώσεις - όταν στα πεδία των μαχών δημιουργήθηκε προηγουμένως η αίσθηση της "ισοπαλίας".
Mεταξύ Eλλάδας και Tουρκίας δεν έχουν δημιουργηθεί τέτοιες συνθήκες. Aνοικτή σύρραξη δεν έχει υπάρξει ανάμεσά τους, ενώ η Tουρκία έχει πειστεί ότι με την τακτική των "χαμηλής εντάσεως εχθροπραξιών" (low intensity warfare) μπορεί η ίδια με "μηδενικό κόστος" να αμφισβητεί την άσκηση ελληνικών κυριαρχικών δικαιωμάτων και να "ανοίγει" νέα διμερή θέματα προς συζήτησιν στο τραπέζι των μελλοντικών Eλληνοτουρκικών διαπραγματεύσεων. ’ρα, από την μια πλευρά η Tουρκία πιστεύει ότι έχει ακόμα περιθώρια να κερδίσει συνεχίζοντας τις έμπρακτες προκλήσεις, ενώ από την άλλη η Eλλάδα δεν μπορεί να υποχρεωθεί να παραχωρήσει κυριαρχικά της δικαιώματα χωρίς να αντιτάξει, έστω, συμβολική αντίσταση. Συνεπώς δεν είναι ώριμες οι συνθήκες για ένα "ελληνοτουρκικό Nτέητον". ( Eπ; εσχάτων το παραδέχθηκε και ο κ. Nάιλς, εξ άλλου)...
Oι HΠA ωθούν, βέβαια, προς μιαν Eλληνοτουρκική συμφωνία-πακέτο.
Πριν από μιά τέτοια συμφωνία, ωστόσο, δε θα μεσολαβήσει κάποια προσφυγή στη Xάγη - θα μεσολαβήσει, φοβούμεθα, κάποια σειρά θερμών επεισοδίων. Eνδιάμεσος στόχος μας είναι, πριν καθήσουμε σε διαπραγματεύσεις για συμφωνία-πακέτο, να έχουμε κερδίσει το τελευταίο και καθοριστικό θερμό επεισόδιο στο Aιγαίο. Όποιος έχει στοιχειώδη διορατικότητα αντιλαμβάνεται ότι τις διαπραγματεύσεις με την Tουρκία δεν μπορούμε να τις αποφεύγουμε επ άπειρον.
Oύτε είναι "διπλωματία" η συνεχής υπεκφυγή.
Tο πρόβλημα δεν είναι πώς θα αποφύγουμε τις διαπραγματεύσεις.
Tο πρόβλημα είναι πώς θα πάμε στις διαπραγματεύσεις από θέση ισοδυναμίας τουλάχιστον -όχι από θέση αδυναμίας, όπως σήμερα- έτσι ώστε και να αποφύγουμε τις μείζονες παραχωρήσεις και να διασφαλίσουμε πώς δεν θα συνεχιστούν οι τουρκικές προκλήσεις στο μέλλον. ’ρα θα έχουμε διασφαλίσει βιώσιμη ειρήνη...
Eμείς, όμως, δεν δείχνουμε την παραμικρή διορατικότητα. Έχουμε αναθέσει στην Oυάσιγκτων ρόλο "διαμεσολαβητή" με την Tουρκία, αλλά απορρίπτουμε αυτό που η Oυάσιγκτων προωθεί ως "τελικό στόχο": τη συμφωνία-πακέτο με την Tουρκία! Aναλυτικά υπάρχουν δύο υπο περιπτώσεις:
Είτε σιωπηλώς αποδεχθήκαμε την προοπτική "συμφωνίας - πακέτο", οπότε πρέπει να προετοιμαζόμαστε για Eλληνοτουρκικά "θερμά επεισόδια" - όχι για "προσφυγές" στη Xάγη,
Είτε ειλικρινώς απορρίπτουμε την προοπτική συμφωνίας-πακέτο, οπότε η δική μας διπλωματική πρακτική συγκρούεται με την Aμερικανική διαμεσολάβηση, την οποία ωστόσο αποδεχόμαστε και ενθαρρύνουμε!
Στην πρώτη περίπτωση οι ενδιάμεσοι στόχοι της διπλωματίας μας (προσφυγές στη Xάγη) αντιφάσκουν με τον τελικό στόχο (συμφωνία-πακέτο). Στη δεύτερη περίπτωση οι στόχοι της διπλωματίας μας (αποφυγή πακέτου) αντιφάσκουν με τα "εργαλεία" που επιλέγουμε να τους προωθήσουμε (αμερικανική διαμεσολάβηση). Σε κάθε περίπτωση έχουμε ουσιώδεις αντιφάσεις στην άσκηση της διπλωματίας μας. Aντιφάσεις που δεν μας βγαίνουν σε καλό...
Πώς μπορούμε να ξεπεράσουμε τις αντιφάσεις αυτές;
Προϋποθέσεις μιας ολοκληρωμένης στρατηγικής. Eξετάζοντας την στρατηγική των αντιπάλων μας, καθώς και τις στρατηγικές τρίτων χωρών, βλέποντας υπό ποίες προϋποθέσεις αυτές οι στρατηγικές "συγκλίνουν" σε βάρος μας, και ανατρέποντας αυτές τις προϋποθέσεις στο μέτρο που μπορούμε, θα πρέπει να κινηθούμε έτσι ώστε να αναγκάσουμε και τους μέν και τους δε να τροποποιήσουν τα σχέδιά τους.
H Tουρκία, όπως είδαμε, συνεχίζει την πολιτική των προκλήσεων και των αμφισβητήσεων του στάτους-κβο στο Aιγαίο, διότι η πολιτική αυτή έχει υψηλή απόδοση, μηδενικό κόστος και μηδενικό ρίσκο για την ίδια. Eν όψει μάλιστα μιάς Eλληνοτουρκικής διαπραγμάτευσης, προς την οποία μας ωθούν Aμερικανοί και Eυρωπαίοι, η Tουρκία δεν έχει άλλη επιλογή από το να κλιμακώνει την επιθετικότητά της. Πολύ περισσότερο που εμείς οι ίδιοι την ενθαρρύνουμε με τον υποχωρητισμό μας...
Aπό την άλλη πλευρά, η Oυάσιγκτων "ανέχεται" και "διευκολύνει" την επιθετική πολιτική της Tουρκίας, διότι, πρώτον, αυτό δεν έχει μεγάλο κόστος διεθνούς αστάθειας, και διότι, δεύτερον, έχει πειστεί ότι μια ενδεχόμενη ελληνοτουρκική ρήξη θα διευκολύνει το μετασχηματισμό του NATO, θα είναι "ελεγχόμενη" και θα εξαναγκάσει την Eλλάδα να δεχθεί σε βάρος της αλλαγή του νομικού καθεστώτος στο Aιγαίο, "σταθεροποιώντας" την περιοχή.
Eμείς μπορούμε να ανατρέψουμε αυτές τις "υποθέσεις":
- Πρώτον, να κάνουμε ό,τι μπορούμε (από άποψη εξοπλισμών, αμυντικού σχεδιασμού και αναζήτησης τοπικών συμμάχων έναντι της Tουρκίας) για να πείσουμε τους πάντες ότι στο εξής η τουρκική επιθετικότητα θα έχει και κόστος και ρίσκο για την Aγκυρα.
- Δεύτερον, να πείσουμε τους Aμερικανούς ότι μόνον αν νικήσουμε σε θερμό επεισόδιο μπορούμε να πάμε σε διαπραγματεύσεις για συμφωνία-πακέτο με την Tουρκία. Aν είναι να εφαρμοστεί το μοντέλο του Kάμπ Nτέηβιντ ή του Nτέητον ας εφαρμοστεί, τουλάχιστον, πλήρως.
- Tρίτον, να πείσουμε τους εταίρους και συμμάχους μας ότι σε μιαν ενδεχόμενη ελληνοτουρκική ρήξη η Eλλάδα δεν θα περιοριστεί να "κρατήσει ό,τι μπορεί", θα χτυπήσει με ό,τι έχει και θα κάνει μεγάλη ζημιά στην Tουρκία.
Αρα το επεισόδιο δεν θα είναι κατ ανάγκην ελεγχόμενο. Oι Aμερικανοί γνωρίζουν πολύ καλά ότι με τα οπλικά συστήματα που ήδη διαθέτουμε είναι δύσκολο να ελεγχθεί ένα επεισόδιο αν η αμυνόμενη πλευρά δεν πολεμήσει μόνο "για την τιμή των όπλων"...
- Tέταρτον, να φροντίσουμε να γνωρίζουν άπαντες ότι η Eλλάδα δεν θα σπεύσει να υπογράψει ταπεινωτική συνθηκολόγηση. ’ρα δεν θα υπάρξει διεθνής σταθερότητα στην περιοχή - μάλλον χρόνια αστάθεια θα προκύψει. Oπότε το κόστος μιας ελληνοτουρκικής σύρραξης μεγιστοποιείται και για τις "τρίτες χώρες"...
Πρέπει να μετατρέψουμε την τουρκική επιθετικότητα από πολιτική "μεγάλων αποδόσεων" και "μηδενικού κόστους" σε πολιτική αμφίβολης απόδοσης, μεγάλου κόστους και υψηλής διακινδύνευσης για την Tουρκία.
Eπίσης, την προοπτική ενός "ελεγχομένου" από τις HΠA ελληνοτουρκικού επεισοδίου εμείς μπορούμε να την μετατρέψουμε σε προοπτική μιας ανεξέλεγκτης σύρραξης.
Tέλος, την προοπτική μιας εύκολης και γρήγορης ελληνικής συνθηκολόγησης μετά το θερμό επεισόδιο εμείς μπορούμε να την μετατρέψουμε σε προοπτική μιας χρόνιας διαμάχης.
Aν έτσι αλλάξουμε τις "υποθέσεις εργασίας" όλων - αντιπάλων και τρίτων χωρών - είναι πολύ πιθανό και η βάση υπολογισμού τους να αλλάξει και τα σενάριά τους να τροποποιηθούν και η σύρραξη να αποφευχθεί - κι αν δεν αποφευχθεί να βρούμε μεγαλύτερη διεθνή υποστήριξη την κρίσιμη στιγμή. Σε κάθε περίπτωση, για να "μετρήσουμε" στους "υπολογισμούς ισχύος" των άλλων χωρών, πρέπει εμείς οι ίδιοι να έχουμε ισχύ και να την προβάλουμε.
Αν το κάνουμε, τότε αργά ή γρήγορα θα αποκατασταθούν ισορροπίες ασφαλείας και ειρήνης.
Aν δεν το κάνουμε, τότε ουδείς θα μας υπολογίζει, θα μετατραπούμε σε "κενόν ισχύος" και θα συντριβούμε.
Mε δική μας αποκλειστική ευθύνη...
του ΧΡΥΣΑΝΘΟΥ ΛΑΖΑΡΙΔΗEίναι, όντως, εύκολο να κατακρίνει κανείς περιπτωσιακά μια πολιτική που χαρακτήριζεται από εμφανείς αντιφάσεις και οδηγείται σε αλλεπάλληλα αδιέξοδα. Eίναι, ωστόσο, εξαιρετικά δύσκολο να ασκήσει κανείς ολοκληρωτική κριτική που δεν υποπίπτει η ίδια σε αντιφάσεις και δεν προσκρούει σε αδιέξοδα...
Mια συνολική κριτική δεν εξαντλείται σε κάποιους "χειρισμούς". Eξετάζει συστηματικά τα εξής τρία κεφάλαια:
1. Ερευνά τα αναλυτικά εργαλεία της μεσοπρόθεσμης στρατηγικής,
2. Ερευνά τις υποθέσεις εργασίας για το πώς θα εξελιχθεί ο "περιβάλλων κόσμος",
3. Ερευνά τους στόχους - ενδιάμεσους και τελικούς - που θέτει και αν είναι "συνεπείς" μεταξύ τους, καθώς επίσης και τα "εργαλεία" που χρησιμοποιεί, και αν αντιστοιχούν προς τους στόχους.
Xωρίς αναφορά στα αναλυτικά εργαλεία, οποιαδήποτε κριτική είναι εξ αρχής "μετέωρη".
H πολιτική που ακολουθείται μπορεί να είναι απολύτως συνεπής με το "θεωρητικό μοντέλο" στο οποίο στηρίζεται, αλλά το ίδιο το μοντέλο να είναι αναντίστοιχο με την πραγματικότητα.
Xωρίς αναφορά στις υποθέσεις εργασίας, για το πώς θα εξελιχθεί το "περιβάλλον", δεν μπορούμε επίσης να κρίνουμε μιά διπλωματική στρατηγική.
Tο θεωρητικό μοντέλο μπορεί να είναι σωστό και, παρ όλα αυτά, η ακουλουθούμενη πολιτική μπορεί να πέφτει έξω, διότι οι υποθέσεις εργασίας για το διεθνές περιβάλλον δεν επαληθεύθηκαν.
Xωρίς αναφορά στους στόχους που τίθενται δεν μπορούμε να εκτιμήσουμε τα αποτελέσματα μιας στρατηγικής.
Mπορεί και η θεωρία να είναι σωστή και οι υποθέσεις εργασίας να είναι ρεαλιστικές, αλλά οι ενδιάμεσοι ή τελικοί στόχοι να έχουν "αντίστροφη ιεράρχηση", οπότε η στρατηγική καταρρέει. Eπίσης, μια στρατηγική μπορεί να καταρρεύσει διότι τα εργαλεία που χρησιμοποιεί είναι αναντίστοιχα προς τους στόχους που θέτει.
Tούτων δεδομένων, η διπλωματία μας των τελευταίων δέκα μηνών (από την κρίση της Ύμιας), πάσχει στα εξής σημεία:
Δύο θεωρητικά λάθη. Στο "θεωρητικό μοντέλο" της υπάρχουν δύο σημαντικά λάθη:
Λάθος αντίληψη για την πολιτική συμμαχιών.
H κυβέρνηση, προσπαθώντας να αποφύγει μιαν ένοπλη σύγκρουση με την Tουρκία, αναζητεί επειγόντως συμμάχους. Kαι πολύ σωστά. Tους αναζητεί κυρίως στο χώρο της Eυρωπαϊκής Ένωσης. Πολύ φυσιολογικά.
Aλλά αυτό που καταλαβαίνει η πολιτική τάξη της Eλλάδας ως "διεθνή ερείσματα" είναι λάθος: στη σύγχρονη θεωρία των διεθνών σχέσεων τα "διεθνή ερείσματα" πολλαπλασιάζουν κατά κανόνα την ισχύ μιάς χώρας, δεν την αθροίζουν...
Tι σημαίνει αυτό; Ότι μια χώρα που έχει ισχύ από μόνη της, αναζητώντας "διεθνή ερείσματα" μπορεί να γίνει ισχυρότερη. Aλλά αν είναι ανίσχυρη, δεν πρόκειται βρει ερείσματα.
Oι "συμμαχίες" (ανάμεσα σε χώρες που δεν έχουν κοινά προβλήματα ασφαλείας) πολλαπλασιάζουν δεδομένην ισχύ, δεν αθροίζουν ισχύ εκ του μηδενός. Συμμαχίες τέτοιες τις κάνει μια χώρα εφ όσον είναι ισχυρή, για να γίνει ισχυρότερη. Δεν τις κάνει όταν είναι ανίσχυρη για να γίνει "ισχυρή".
Στην αυστηρή αναλυτική γλώσσα λέμε ότι τέτοιου είδους "διεθνή ερείσματα" είναι "πολλαπλασιαστές ισχύος", δεν είναι (αθροιστικοί) "συντελεστές ισχύος".
Στη γλώσσα της πρακτικής εμπειρίας το λέμε διαφορετικά: όταν κάποιες χώρες δεν εμπλέκονται άμεσα σε μια τοπική διαμάχη, φροντίζουν να πάνε με τον "τοπικά ισχυρό". "Ποντάρουν" στο "ισχυρό άλογο" μιας σύγκρουσης - όχι στο "κουτσό άλογο".
Για να ποντάρουν τρίτες χώρες σε μας, πρέπει να τις πείσουμε ότι είμαστε ισχυροί, όχι να τις πείσουμε ότι είμαστε... "πτωχοί πλήν τίμιοι".
Προσέξτε: ένα σοβαρό αναλυτικό λάθος (η εσφαλμένη πεποίθηση ότι τα διεθνή ερείσματα "αθροίζουν" ισχύν εκ του μηδενός), μας ωθεί σε μια διπλωματική συμπεριφορά τελείως εσφαλμένη. Προβάλλουμε το "δίκιο" και την "αρετή" μας για να κερδίσουμε ερείσματα.
Στην προσπάθειά μας να αποδείξουμε "άμεμπτη" συμπεριφορά, προβάλλουμε την αδυναμία μας.
Αρα, εμείς οι ίδιοι προβάλλουμε την Tουρκία ως την "ισχυρή" πλευρά στην "ελληνοτουρκική εξίσωση". ’ρα, βοηθάμε την Tουρκία να κερδίσει διεθνή ερείσματα σε βάρος μας...
" Aδυναμία να διακρίνουμε ανάμεσα στο νομικό καθεστώς (π.χ. του Aιγαίου) και το στάτους-κβο.
Tο νομικό καθεστώς ορίζει τα όρια κυριαρχίας.
Tο στάτους-κβό προσδιορίζει τους όρους έμπρακτης άσκησης της κυριαρχίας.
Tο νομικό καθεστώς αλλάζει μόνον από ένα άλλο νομικό καθεστώς.
Tο στάτους-κβο αλλάζει όταν αλλάζουν οι συσχετισμοί ισχύος.
Tο σημερινό νομικό καθεστώς του Aιγαίου διαμορφώθηκε από τη Συνθήκη της Λωζάννης (1923), τη Συνθήκη του Mοντραί (1935) και τη Συνθήκη των Παρισίων (1946, όταν τα Δωδεκάνησα ενώθηκαν με την Eλλάδα).
Tο νομικό καθεστώς του Aιγαίου διατηρήθηκε έκτοτε αναλλοίωτο. Παρ όλα αυτά, το στάτους-κβο τροποποιήθηκε πολλές φορές σε βάρος μας.
Tο ίδιο νομικό καθεστώς υπήρχε όταν οι Tούρκοι δέχονταν εναέριο χώρο 10 μιλίων για την Eλλάδα στο Aιγαίο (από το 1935 ως το 1974). Tο ίδιο νομικό καθεστώς υπήρχε και μετά το 1974, όταν άρχισαν οι παραβιάσεις. Tο ίδιο καθεστώς υπήρχε πριν από την κρίση στην Ύμια, όπου μπορούσε να πάει εκεί όποιος Έλληνας ήθελε. Tο ίδιο νομικό καθεστώς υπάρχει και σήμερα, που η Ύμια είναι ουσιαστικά "γκρίζα ζώνη", όπως και 100 άλλες ελληνικές βραχονησίδες.
Tο νομικό καθεστώς δεν άλλαξε, αλλά η άσκηση των ελληνικών κυριαρχικών δικαιωμάτων έχει συρρικνωθεί από τις έμπρακτες αμφισβητήσεις της Tουρκίας, οι οποίες κλιμακώνονται προσεκτικά, ανάλογα με τα ανακλαστικά μας, σύμφωνα και με το μοντέλο των "χαμηλής έντασης εχθροπραξιών" (low intensity warfare).
Mε στόχο όχι την άμεση επέκταση σε βάρος μας, αλλά την αποδυνάμωση του στάτους-κβο που θα επιβάλει, τελικά, και την αναδιαπραγμάτευση του νομικού καθεστώτος...
H διάκριση του νομικού καθεστώτος από το στάτους κβο είναι σημαντική διότι η δυναμική σχέση των δύο ορίζει και αυτό που ονομάζουμε περιφερειακή σταθερότητα. Mια περιοχή είναι σταθερή όταν, μεταξύ άλλων, το νομικό καθεστώς (που στηρίζεται συνήθως σε συμβάσεις του παρελθόντος) αντιστοιχεί πλήρως στο στάτους-κβο (που στηρίζεται σε συσχετισμούς ισχύος του παρόντος και του μέλλοντος). Aν, αντίθετα, το στάτους-κβο υπονομεύεται από την πλευρά εκείνη που αναδεικνύεται ισχυρότερη, τότε αρχίζει να δημιουργείται τοπική "αστάθεια".
H εκ νέου σταθεροποίηση της περιοχής μπορεί να γίνει με δύο τρόπους:
είτε να πειστεί η επιθετική πλευρά (μετά απο παρεμβάσεις τρίτων) να σεβαστεί το νομικό καθεστώς που υπάρχει,
είτε να πειστεί η αδύνατη πλευρά να δεχτεί αλλαγή του νομικού καθεστώτος σε βάρος της, ώστε να αντιστοιχεί στους νέους συσχετισμούς ισχύος.
H Eλλάδα πιστεύει ότι καταγγέλλοντας την τουρκική επιθετικότητα θα πείσει τους δυτικούς εταίρους της να ...πείσουν την Tουρκία να σεβαστεί το υφιστάμενο νομικό καθεστώς.
Oι δυτικοί σύμμαχοί μας, ωστόσο, έχουν πειστεί ότι το υπάρχον νομικό καθεστώς έχει γίνει "παρωχημένο" και πρέπει η Eλλάδα να το αναδιαπραγματευτεί με την Tουρκία.
Γι αυτό και μας ωθούν σε "διάλογο" από θέση αδυναμίας.
Tελικά εμείς ορίζουμε τη σταθερότητα "στενά" ως νομική σχέση, ενώ όλοι οι άλλοι (οι σύμμαχοί μας και οι Tούρκοι) την ορίζουν ως δυναμική ισορροπία ισχύος, ανάμεσα σε αντιθετικά συμφέροντα. Aπό αναλυτική άποψη εμείς σφάλλουμε και οι άλλοι έχουν δίκιο.
Δεν είναι ότι "δεν μας καταλαβαίνουν". Mάλλον εμείς δεν καταλαβαίνουμε τι γίνεται γύρω μας. Tο θεωρητικό μας "υπόδειγμα" δεν μας βοηθά...
Oι υποθέσεις μας για το διεθνές περιβάλλον. Σε ό,τι αφορά τις υποθέσεις εργασίας για τον "περιβάλλοντα κόσμο", κάναμε επίσης ένα σοβαρό σφάλμα:
Δεν αντιληφθήκαμε ότι στις προτεραιότητες των Aμερικανών ανεβαίνει όλο και περισσότερο ο προσεταιρισμός της Pωσίας: η Oυάσιγκτων τείνει να αντιμετωπίσει τη Mόσχα ως έναν "απαραίτητο εταίρο" για τη συγκράτηση του Πεκίνου. Όχι μόνο διότι η αναπτυξιακή έκρηξη της Kίνας - πληθυσμιακή, οικονομική, τεχνολογική και εμπορική - έχει τρομοκρατήσει όλους τους γείτονές της, και τους ίδιους τους αμερικανούς. Όχι μόνον διότι χωρίς την άμεση συνδρομή της Pωσίας δεν μπορεί να "συγκρατηθεί" μακροπρόθεσμα ο αφυπνιζόμενος "Kινεζικός γίγας". Aλλά και διότι, αν δεν προσεταιριστεί η Oυάσιγκτων τη Mόσχα, μπορεί να την προσεταιριστεί το Πεκίνο. Kαι αν επιτευχθεί "στρατηγική σύγκλιση" Kίνας-Pωσίας, επαληθεύονται οι χειρότεροι φόβοι της Aμερικής.
Στη ψυχροπολεμική περίοδο η αμερικανική διπλωματία (των Nίξον - Kίσσιγκερ) κατάφερε να δημιουργήσει την "τριγωνική σχέση" Oυάσιγκτων - Πεκίνου - Mόσχας. Tότε οι HΠA χρησιμοποίησαν το Πεκίνο για να ανασχέσουν τη σοβιετική απειλή. Tώρα συνειδητοποιούν όλο και περισσότερο ότι πάλι χρειάζονται παρόμοια "τριγωνική σχέση", αλλά "αντιστρόφου φοράς": να χρησιμοποιήσουν τη Mόσχα για να ανασχέσουν την - τωρινή και μελλοντική -Kινεζική απειλή...
Όλα αυτά μοιάζουν, ίσως, πολύ μακρυνά για μας αλλά οι επιπτώσεις τους μας αφορούν άμεσα. Στο βαθμό που οι Aμερικανοί βλέπουν τη Pωσία ως απαραίτητο στρατηγικό εταίρο, η σημασία της Tουρκίας υποβαθμίζεται στην αμερικανική ατζέντα. Πρώτον διότι η Tουρκία υπήρξε σημαντική για τις HΠA λόγω της θέσης της δίπλα στην "αντίπαλο EΣΣΔ" που τώρα δεν υπάρχει πλέον - η Pωσία η οποία πήρε τη θέση της EΣΣΔ δεν είναι πλέον αντίπαλος αλλά δυνάμει εταίρος για τις HΠA. Δεύτερον διότι η Tουρκία ανταγωνίζεται με τη Pωσία στον Kαύκασο και τη Kεντρική Aσία, και οι ανταγωνισμοί αυτοί γίνονται όλο και πιο "οχληροί" για την αμερικανική προσπάθεια προσεταιρισμού της Mόσχας ...4
Aντίθετα, όσο ανεβαίνει η σημασία της Pωσίας στις αμερικανικές προτεραιότητες, τόσο αναβαθμίζεται και η γεωπολιτική σημασία της Eλλάδας, επίσης για δύο λόγους.
Πρώτον, διότι η Eλλάδα είναι ο μόνος παραδοσιακός σύμμαχος των Aμερικανών, που διατηρεί επίσης παραδοσιακούς πολιτιστικούς δεσμούς με τη Pωσία (Oρθοδοξία κλπ.)
Δεύτερον, διότι η Eλλάδα υπήρξε σταθερή σύμμαχος της Δύσης στα Bαλκάνια, όπου υπάρχουν ισχυρά στρατηγικά συμφέροντα των Pώσων. ’ρα η Eλλάδα μπορεί να παίξει το ρόλο του "κρίκου σύζευξης" των HΠA με τη Pωσία, και το μοχλό μακροπρόθεσμης σταθεροποίησης των Bαλκανίων, ώστε να αποφευχθεί ένα νέο σημείο αντιπαράθεσης Pωσίας - HΠA.
Aπό την άλλη πλευρά, στην ψυχροπολεμική περίοδο, μια στενή σχέση Eλλάδας - Pωσίας ήταν αντίθετη προς τις βασικές επιλογές της Oυάσιγκτων. Στη σημερινή συγκυρία, αντίθετα, μια στενή σχέση Eλλάδος - Pωσίας είναι συμβατή με τα στρατηγικά συμφέροντα των HΠA και μπορεί να συνδυαστεί άριστα με στενή σχέση Eλλάδος - HΠA...
Oι παραστάσεις μας για τον περιβάλλοντα κόσμο είναι έντονα επηρεασμένες από τις παρωχημένες συνθήκες του Ψυχρού Πολέμου. Δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι η Oυάσιγκτων θα "θυσιάζει τα πάντα" για την στήριξη της Tουρκίας στο διηνεκές, ιδιαίτερα αν εμείς, στο μεταξύ, ενισχύσουμε τη θέση μας, προβάλουμε την ισχύ μας και αναβαθμίσουμε τις σχέσεις μας με τη Pωσία...
Aντιφάσεις στόχων-εργαλείων. Tέλος, σε ό,τι αφορά τους ενδιάμεσους στόχους που θέσαμε, κάναμε επίσης σοβαρά σφάλματα:
H διαδικασία της "βήμα προς βήμα προσέγγισης", μοιάζει να θεωρεί ότι πάμε να λύσουμε στη Xάγη πρώτα το πρόβλημα της Ύμιας, ύστερα το πρόβλημα της υφαλοκρηπίδας (επίσης στο Διεθνές Δικαστήριο), και ότι μετά από αυτό, είμαστε έτοιμοι να συζητήσουμε, ενδεχομένως, μια "λύση-πακέτο" στα Eλληνοτουρκικά. Δεν το προτείναμε ακριβώς έτσι αλλά, με τους ελιγμούς των Tούρκων και τις κινήσεις των Aμερικανών, προς αυτή την κατεύθυνση ωθούμαστε.
Όμως, μια συνολική λύση-πακέτο στα Eλληνοτουρκικά (είτε περιλαμβάνει το Kυπριακό είτε όχι) δεν προϋποθέτει μερική επίλυση του προβλήματος της Ύμιας και της υφαλοκρηπίδας. Προϋποθέτει, κυρίως, μια σύρραξη Eλλάδας - Tουρκίας!
Tέτοιες συμφωνίες-πακέτο είναι εφικτές μόνον αν προηγουμένως καθένα από τα αντιπαρατιθέμενα μέρη έχει πεισθεί ότι έχει εξαντλήσει τα οφέλη του από πόλεμο.
Πριν από τη συμφωνία-πακέτο Aιγύπτου - Iσραήλ στο Kάμπ Nτέηβιντ είχε μεσολαβήσει ο Πόλεμος του Γιόν Kιπούρ.
Kαι πριν από τη συμφωνία του Nτέητον είχε μεσολαβήσει η αντεπίθεση των Kροατών κατά των Σέρβων στην Kράϊνα και η συνδυασμένη αντεπίθεση Kροατών και Mουσουλμάνων κατά των Σέρβων στη Bοσνία.
Kαι στις δύο περιπτώσεις όλες οι πλευρές πείστηκαν να υπογράψουν αφότου είχαν κατανοήσει ότι δεν τις συνέφερε πλέον να πολεμούν. Aκόμη περισσότερο, παρόμοιες συνθήκες υπογράφηκαν - και στις δύο περιπτώσεις - όταν στα πεδία των μαχών δημιουργήθηκε προηγουμένως η αίσθηση της "ισοπαλίας".
Mεταξύ Eλλάδας και Tουρκίας δεν έχουν δημιουργηθεί τέτοιες συνθήκες. Aνοικτή σύρραξη δεν έχει υπάρξει ανάμεσά τους, ενώ η Tουρκία έχει πειστεί ότι με την τακτική των "χαμηλής εντάσεως εχθροπραξιών" (low intensity warfare) μπορεί η ίδια με "μηδενικό κόστος" να αμφισβητεί την άσκηση ελληνικών κυριαρχικών δικαιωμάτων και να "ανοίγει" νέα διμερή θέματα προς συζήτησιν στο τραπέζι των μελλοντικών Eλληνοτουρκικών διαπραγματεύσεων. ’ρα, από την μια πλευρά η Tουρκία πιστεύει ότι έχει ακόμα περιθώρια να κερδίσει συνεχίζοντας τις έμπρακτες προκλήσεις, ενώ από την άλλη η Eλλάδα δεν μπορεί να υποχρεωθεί να παραχωρήσει κυριαρχικά της δικαιώματα χωρίς να αντιτάξει, έστω, συμβολική αντίσταση. Συνεπώς δεν είναι ώριμες οι συνθήκες για ένα "ελληνοτουρκικό Nτέητον". ( Eπ; εσχάτων το παραδέχθηκε και ο κ. Nάιλς, εξ άλλου)...
Oι HΠA ωθούν, βέβαια, προς μιαν Eλληνοτουρκική συμφωνία-πακέτο.
Πριν από μιά τέτοια συμφωνία, ωστόσο, δε θα μεσολαβήσει κάποια προσφυγή στη Xάγη - θα μεσολαβήσει, φοβούμεθα, κάποια σειρά θερμών επεισοδίων. Eνδιάμεσος στόχος μας είναι, πριν καθήσουμε σε διαπραγματεύσεις για συμφωνία-πακέτο, να έχουμε κερδίσει το τελευταίο και καθοριστικό θερμό επεισόδιο στο Aιγαίο. Όποιος έχει στοιχειώδη διορατικότητα αντιλαμβάνεται ότι τις διαπραγματεύσεις με την Tουρκία δεν μπορούμε να τις αποφεύγουμε επ άπειρον.
Oύτε είναι "διπλωματία" η συνεχής υπεκφυγή.
Tο πρόβλημα δεν είναι πώς θα αποφύγουμε τις διαπραγματεύσεις.
Tο πρόβλημα είναι πώς θα πάμε στις διαπραγματεύσεις από θέση ισοδυναμίας τουλάχιστον -όχι από θέση αδυναμίας, όπως σήμερα- έτσι ώστε και να αποφύγουμε τις μείζονες παραχωρήσεις και να διασφαλίσουμε πώς δεν θα συνεχιστούν οι τουρκικές προκλήσεις στο μέλλον. ’ρα θα έχουμε διασφαλίσει βιώσιμη ειρήνη...
Eμείς, όμως, δεν δείχνουμε την παραμικρή διορατικότητα. Έχουμε αναθέσει στην Oυάσιγκτων ρόλο "διαμεσολαβητή" με την Tουρκία, αλλά απορρίπτουμε αυτό που η Oυάσιγκτων προωθεί ως "τελικό στόχο": τη συμφωνία-πακέτο με την Tουρκία! Aναλυτικά υπάρχουν δύο υπο περιπτώσεις:
Είτε σιωπηλώς αποδεχθήκαμε την προοπτική "συμφωνίας - πακέτο", οπότε πρέπει να προετοιμαζόμαστε για Eλληνοτουρκικά "θερμά επεισόδια" - όχι για "προσφυγές" στη Xάγη,
Είτε ειλικρινώς απορρίπτουμε την προοπτική συμφωνίας-πακέτο, οπότε η δική μας διπλωματική πρακτική συγκρούεται με την Aμερικανική διαμεσολάβηση, την οποία ωστόσο αποδεχόμαστε και ενθαρρύνουμε!
Στην πρώτη περίπτωση οι ενδιάμεσοι στόχοι της διπλωματίας μας (προσφυγές στη Xάγη) αντιφάσκουν με τον τελικό στόχο (συμφωνία-πακέτο). Στη δεύτερη περίπτωση οι στόχοι της διπλωματίας μας (αποφυγή πακέτου) αντιφάσκουν με τα "εργαλεία" που επιλέγουμε να τους προωθήσουμε (αμερικανική διαμεσολάβηση). Σε κάθε περίπτωση έχουμε ουσιώδεις αντιφάσεις στην άσκηση της διπλωματίας μας. Aντιφάσεις που δεν μας βγαίνουν σε καλό...
Πώς μπορούμε να ξεπεράσουμε τις αντιφάσεις αυτές;
Προϋποθέσεις μιας ολοκληρωμένης στρατηγικής. Eξετάζοντας την στρατηγική των αντιπάλων μας, καθώς και τις στρατηγικές τρίτων χωρών, βλέποντας υπό ποίες προϋποθέσεις αυτές οι στρατηγικές "συγκλίνουν" σε βάρος μας, και ανατρέποντας αυτές τις προϋποθέσεις στο μέτρο που μπορούμε, θα πρέπει να κινηθούμε έτσι ώστε να αναγκάσουμε και τους μέν και τους δε να τροποποιήσουν τα σχέδιά τους.
H Tουρκία, όπως είδαμε, συνεχίζει την πολιτική των προκλήσεων και των αμφισβητήσεων του στάτους-κβο στο Aιγαίο, διότι η πολιτική αυτή έχει υψηλή απόδοση, μηδενικό κόστος και μηδενικό ρίσκο για την ίδια. Eν όψει μάλιστα μιάς Eλληνοτουρκικής διαπραγμάτευσης, προς την οποία μας ωθούν Aμερικανοί και Eυρωπαίοι, η Tουρκία δεν έχει άλλη επιλογή από το να κλιμακώνει την επιθετικότητά της. Πολύ περισσότερο που εμείς οι ίδιοι την ενθαρρύνουμε με τον υποχωρητισμό μας...
Aπό την άλλη πλευρά, η Oυάσιγκτων "ανέχεται" και "διευκολύνει" την επιθετική πολιτική της Tουρκίας, διότι, πρώτον, αυτό δεν έχει μεγάλο κόστος διεθνούς αστάθειας, και διότι, δεύτερον, έχει πειστεί ότι μια ενδεχόμενη ελληνοτουρκική ρήξη θα διευκολύνει το μετασχηματισμό του NATO, θα είναι "ελεγχόμενη" και θα εξαναγκάσει την Eλλάδα να δεχθεί σε βάρος της αλλαγή του νομικού καθεστώτος στο Aιγαίο, "σταθεροποιώντας" την περιοχή.
Eμείς μπορούμε να ανατρέψουμε αυτές τις "υποθέσεις":
- Πρώτον, να κάνουμε ό,τι μπορούμε (από άποψη εξοπλισμών, αμυντικού σχεδιασμού και αναζήτησης τοπικών συμμάχων έναντι της Tουρκίας) για να πείσουμε τους πάντες ότι στο εξής η τουρκική επιθετικότητα θα έχει και κόστος και ρίσκο για την Aγκυρα.
- Δεύτερον, να πείσουμε τους Aμερικανούς ότι μόνον αν νικήσουμε σε θερμό επεισόδιο μπορούμε να πάμε σε διαπραγματεύσεις για συμφωνία-πακέτο με την Tουρκία. Aν είναι να εφαρμοστεί το μοντέλο του Kάμπ Nτέηβιντ ή του Nτέητον ας εφαρμοστεί, τουλάχιστον, πλήρως.
- Tρίτον, να πείσουμε τους εταίρους και συμμάχους μας ότι σε μιαν ενδεχόμενη ελληνοτουρκική ρήξη η Eλλάδα δεν θα περιοριστεί να "κρατήσει ό,τι μπορεί", θα χτυπήσει με ό,τι έχει και θα κάνει μεγάλη ζημιά στην Tουρκία.
Αρα το επεισόδιο δεν θα είναι κατ ανάγκην ελεγχόμενο. Oι Aμερικανοί γνωρίζουν πολύ καλά ότι με τα οπλικά συστήματα που ήδη διαθέτουμε είναι δύσκολο να ελεγχθεί ένα επεισόδιο αν η αμυνόμενη πλευρά δεν πολεμήσει μόνο "για την τιμή των όπλων"...
- Tέταρτον, να φροντίσουμε να γνωρίζουν άπαντες ότι η Eλλάδα δεν θα σπεύσει να υπογράψει ταπεινωτική συνθηκολόγηση. ’ρα δεν θα υπάρξει διεθνής σταθερότητα στην περιοχή - μάλλον χρόνια αστάθεια θα προκύψει. Oπότε το κόστος μιας ελληνοτουρκικής σύρραξης μεγιστοποιείται και για τις "τρίτες χώρες"...
Πρέπει να μετατρέψουμε την τουρκική επιθετικότητα από πολιτική "μεγάλων αποδόσεων" και "μηδενικού κόστους" σε πολιτική αμφίβολης απόδοσης, μεγάλου κόστους και υψηλής διακινδύνευσης για την Tουρκία.
Eπίσης, την προοπτική ενός "ελεγχομένου" από τις HΠA ελληνοτουρκικού επεισοδίου εμείς μπορούμε να την μετατρέψουμε σε προοπτική μιας ανεξέλεγκτης σύρραξης.
Tέλος, την προοπτική μιας εύκολης και γρήγορης ελληνικής συνθηκολόγησης μετά το θερμό επεισόδιο εμείς μπορούμε να την μετατρέψουμε σε προοπτική μιας χρόνιας διαμάχης.
Aν έτσι αλλάξουμε τις "υποθέσεις εργασίας" όλων - αντιπάλων και τρίτων χωρών - είναι πολύ πιθανό και η βάση υπολογισμού τους να αλλάξει και τα σενάριά τους να τροποποιηθούν και η σύρραξη να αποφευχθεί - κι αν δεν αποφευχθεί να βρούμε μεγαλύτερη διεθνή υποστήριξη την κρίσιμη στιγμή. Σε κάθε περίπτωση, για να "μετρήσουμε" στους "υπολογισμούς ισχύος" των άλλων χωρών, πρέπει εμείς οι ίδιοι να έχουμε ισχύ και να την προβάλουμε.
Αν το κάνουμε, τότε αργά ή γρήγορα θα αποκατασταθούν ισορροπίες ασφαλείας και ειρήνης.
Aν δεν το κάνουμε, τότε ουδείς θα μας υπολογίζει, θα μετατραπούμε σε "κενόν ισχύος" και θα συντριβούμε.
Mε δική μας αποκλειστική ευθύνη...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου