Γιάννης Βλαστάρης: Λεξικό χωρίς γραβάτα

Αν οι λέξεις αποτυπώνουν σημασίες και αυτές, με τη σειρά τους, συγκροτούν σκέψεις που διαμορφώνουν κριτήρια αποφάσεων, τότε η υπονόμευση των πρώτων αλλοιώνει το νόημά τους και ανατινάζει κάθε ορθολογική σειρά συλλογισμών που οδηγούν στη σωστή επιλογή.

Και όταν το φαινόμενο απλώνεται μαζικά και μεθοδικά στην κοινή γνώμη μιας χώρας, τότε από αθώο ρητορικό τρικ μετατρέπεται σε ολέθρια αλυσίδα που δηλητηριάζει και τελικά, χειραγωγεί τη μέση συνείδηση.  

Στα χρόνια των μνημονίων, οπλισμένοι πλέον με την εμπειρία των “Αγανακτισμένων”, την αναστροφή του δημοψηφισματικού ΟΧΙ σε ΝΑΙ και με τα ομόλογα Σώρρα στα χέρια χιλιάδων Ελλήνων, ίσως είναι καιρός να μελετήσουμε την αντίθετη διαδρομή.

Με άλλα λόγια, τώρα που όλοι πληρώνουν κανονικά (και αυξημένα!) τα διόδια, να αναρωτηθούμε.... πώς -μόλις προ τριετίας- γιγαντώθηκε εκεί ένα κίνημα που φώναζε “Δεν Πληρώνω”. Και να εντάξουμε, έτσι, στη συζήτηση περί λαϊκισμού μίαν ύπουλη πλευρά της δημαγωγίας: τη χρήση της Διπλής Γλώσσας.

Ασφαλώς πρώτος ο Όργουελ ανέδειξε το μέγα ζήτημα, ενώ δεκάδες γλωσσολόγοι και πολιτικοί επιστήμονες προσέφεραν, στο μεταξύ, εργαλεία εντοπισμού του όχι μόνο στον πολιτικό, αλλά και στον ευρύτερο δημόσιο λόγο. Άλλωστε από την «Pax Romana” μέχρι τις «παράπλευρες απώλειες» των καιρών μας, οι διαχρονικοί ευφημισμοί της εξουσίας μετέφραζαν εύηχα τις σκληρές κατακτήσεις τότε και τους βομβαρδισμούς αμάχων τώρα.

Το ότι η Διπλή Γλώσσα διαρκεί αιώνες, όμως, δεν σημαίνει πως δεν επηρεάζει και τους ακροατές κάθε εποχής. Ούτε, βεβαίως, το ότι συνοδεύει παγίως την πολιτική ρητορική πρέπει να εμποδίζει την επισήμανσή της. Ιδίως, μάλιστα, όταν εκδηλώνεται με ένταση, έκταση, μεθοδικότητα και, βέβαια, πρακτικές συνέπειες.

Στην Ελλάδα της κρίσης σημειώνεται μια ξεχωριστή εκδήλωση του φαινομένου: αρχικά, στην επικαιρότητα εισέβαλαν όροι-σύμβολα με φορτισμένη σημασία γύρω από τους οποίους οικοδομούνταν συλλογισμοί, αιτήματα και κινήματα. Παραδόξως, όμως, από ένα χρονικό σημείο και μετά, οι λέξεις αυτές έδωσαν τη θέση τους σε άλλες, πιο «θολές», που ωστόσο νόθευαν ή και διέστρεφαν το περιεχόμενο των πρώτων.

Έτσι, η αποτρόπαια «Τρόικα» μεταφράστηκε γρήγορα σε ουδέτερους «Θεσμούς» και το μισητό «Μνημόνιο» άρχισε να αποκαλείται απλή «Συμφωνία» ή «έντιμος» και «προωθητικός συμβιβασμός».

Ορισμένα συνθήματα εξαφανίστηκαν από τις συζητήσεις των κεντρικών ρητόρων και το λεξιλόγιο των Μ.Μ.Ε (π.χ. «σκληρή λιτότητα» ή «κούρεμα επονείδιστου χρέους»), ενώ επινοήθηκαν και νέες εκφράσεις, προς παραπλανητική υποκατάσταση προηγουμένων.

Για παράδειγμα, οι μισθοί και οι συντάξεις που άλλοτε «μειώνονταν», τώρα γενικώς ...«αναπλαισιώνονται».

Την επικοινωνιακή μας σύγχυση, τέλος, συμπληρώνουν, κάθε τόσο, είτε νεολογισμοί χιουμοριστικοί («κόπι πάστε»), είτε –το χειρότερο- λεκτικές κατασκευές που επιχειρούν να αθωώσουν όρους οι οποίοι στο άμεσο παρελθόν είχαν κατά κόρον ενοχοποιηθεί.
Έτσι το «κολαστήριο Αμυγδαλέζα» επαναλειτουργεί, πλέον, ως «κλειστή δομή».

Οι παραπάνω καθημερινές παρατηρήσεις πολλών μηνών πήραν, σιγά σιγά, τη μορφή δημοσιογραφικής καταγραφής. Ενός σημειωματάριου, που εστιάζει σε μία περίοδο κατά την οποία η γνωστή μας Διπλή Γλώσσα παρουσιάζει έξαρση -και μάλιστα σε μία εκδοχή «νεοελληνική», σφραγισμένη από το επικοινωνιακό περιβάλλον των μνημονίων και της διαχείρισής τους ενώπιον της κοινής γνώμης.

Το προϊόν της έρευνας κατέληξε σε 350 λήμματα, που συνοδευόμενα από τα ανάλογα «ερμηνευτικά» σχόλια κι από φωτογραφίες των πρωταγωνιστών τους, δημιούργησαν το Λεξικό Χωρίς Γραβάτα. Ένα βιβλίο που με τρόπο εύληπτο και προσιτό, προσεγγίζει ένα δύσκολο θέμα το οποίο αξίζει να τεθεί στο επίκεντρο του προβληματισμού όλων μας.

 

Του Γιάννη Βλαστάρη

www.liberal.gr