Η επιστροφή του πρωτοφασισμού: Οι 14 τρόποι για να τον αναγνωρίσουμε

Η άνοδος – και η επάνοδος - της Ακροδεξιάς δε συνέβη ξαφνικά τώρα, ογδόντα χρόνια μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. 

Η «νέα πορεία» προς τον φασισμό και τον ναζισμό ξεκίνησε πριν από τριάντα χρόνια, μισό αιώνα μετά το τέλος του πολέμου. 

Οι σημερινές εξελίξεις επιβεβαιώνουν τον Ουμπέρτο Έκο, που υποστήριζε πως ο φασισμός επανέρχεται κατά διαστήματα, κάθε φορά με ένα καινούργιο προσωπείο.

Ακριβώς γι’ αυτό έχει μεγάλη αξία να ανιχνεύσουμε ξανά τα κατά Έκο 14 χαρακτηριστικά του αρχέγονου φασισμού, που στην πραγματικότητα είναι ο αιώνιος φασισμός. Στην Ευρώπη και στην Ελλάδα…

Το 1995 ο μεγάλος Ιταλός συγγραφέας και διανοητής, που είχε γνωρίσει τα σκοτεινά χρόνια της κυριαρχίας του Μουσολίνι, δημοσίευσε το βιβλίο του «Αιώνιος Φασισμός – 14 τρόποι για να ανακαλύψουμε έναν μελανοχίτωνα».

Είχε τότε προφητικά εξηγήσει πως ο αιώνιος φασισμός, ο αρχέγονος φασισμός, ο πρωτοφασισμός (Ur-Fascism) επιστρέφει περιοδικά διότι παραμένει ανάμεσά μας, πολλές φορές φορώντας πολιτικά. «Θα ήταν ευκολότερο για μας», είχε γράψει ο Έκο, «αν εμφανιζόταν κάποιος στην παγκόσμια σκηνή και έλεγε «θέλω να ξανανοίξω το Άουσβιτς, θέλω να παρελάσουν ξανά οι Μελανοχίτωνες στις ιταλικές πλατείες». Αλλά η ζωή δεν είναι τόσο απλή. Ο πρωτοφασισμός μπορεί να επιστρέψει με το πιο αθώο προσωπείο. Είναι καθήκον μας να τον αποκαλύπτουμε και να καταδεικνύουμε οποιαδήποτε από τις νέες εκφάνσεις του — κάθε μέρα, σε κάθε μέρος του κόσμου».

Δυστυχώς, στις μέρες μας, που μάλιστα καταβάλλεται προσπάθεια να εξηγηθεί (και να δικαιολογηθεί) το φαινόμενο, εκείνο το βιβλίο γίνεται όλο και πιο επίκαιρο. Και πολύ χρήσιμο, αφού πρόκειται για έναν κατάλογο των χαρακτηριστικών του φασισμού, που μας διευκολύνει να τα αναγνωρίσουμε.

Πώς να αναγνωρίσετε τον αιώνιο φασισμό

1.Η διαφωνία αποτελεί προδοσία. Ο φασισμός δεν μπορεί να αντέξει καμιά κριτική σκέψη. Στη βάση της σκέψης του είναι η «ενότητα», ως αντίδοτο στις διαφορετικές απόψεις, οι οποίες πρέπει να καταστέλλονται. Γιατί οι φασίστες γνωρίζουν πως κάθε αμφισβήτηση μπορεί να οδηγήσει σε κατάρρευση το οικοδόμημά τους.

2. Επιλεκτικός λαϊκισμός. Για τον φασισμό ο λαός αποτελεί μια μονολιθική οντότητα, που εκφράζει μια κοινή βούληση και μια κυρίαρχη άποψη, των οποίων ο Ηγέτης είναι ο γνήσιος εκφραστής. Κατά τον Έκο, ο φασισμός χρησιμοποιεί τον λαό ως βιτρίνα. Πρόκειται για μια εκδήλωση επιλεκτικού λαϊκισμού, όπου η άποψη μιας ομάδας ανθρώπων παρουσιάζεται ως «η φωνή του λαού».

3. Ο αναγκαίος εχθρός. Ο φασισμός δεν μπορεί να αισθανθεί ποτέ ολοκληρωμένος αν δεν υπάρχει ένας εχθρός. Η απειλή αποτελεί συστατικό στοιχείο της επιβίωσης και της διάδοσής του. Οι εκφραστές του πείθουν τον λαό για την ύπαρξη αυτής της απειλής.

4. Το Newspeak. Ο φασισμός χρησιμοποιεί ένα βασικό, απλοϊκό και φτωχό λεξιλόγιο που εμποδίζει την σύνθετη σκέψη: Ο λαός, η ενότητα, η νίκη, η ελπίδα, ο κίνδυνος, ο καλύτερος, η περηφάνια - απλές λέξεις που καταλαβαίνει ο πολύς κόσμος.

5. Η λατρεία της παράδοσης. Ο φασισμός καλλιεργεί την προσκόλληση στην παράδοση, ώστε τίποτε το καινούργιο να μην μπορεί να διεισδύσει στη σκέψη των ανθρώπων. Ο φασισμός απορρίπτει κάθε σύγχρονη σκέψη. Για τους φασίστες, ο Διαφωτισμός και η κριτική σκέψη υπήρξαν η απαρχή της σύγχρονης παρακμής.

6. Η δράση για τη δράση. Ο φασισμός θέλει τους ανθρώπους προσηλωμένους στη «δράση», μέσω της οποίας θα επιτευχθεί ο «τελικός σκοπός» (που παραπέμπει στην «τελική λύση» του ναζισμού). Σημαντική λέξη, που καλλιεργείται με σκοπό να επιτυγχάνεται οποιαδήποτε δράση χωρίς προηγούμενη σκέψη ή σχεδιασμό.

7. Ο φόβος για το διαφορετικό. Ο φασισμός γεννά συναισθήματα φόβου για το διαφορετικό. Τάσσεται κατά των «παρείσακτων» (που κάθε φορά είναι διαφορετικοί). Και επομένως εμπεριέχει τον ρατσισμό και την ξενοφοβία.

8. Η ταπεινωμένη μεσαία τάξη. Ο φασισμός εργαλειοποιεί τις οικονομικές κρίσεις και απευθύνεται στην υπό εκμετάλλευση, όπως υποστηρίζει, μεσαία τάξη, που νιώθει να ταπεινώνεται και τρομοκρατείται από την πίεση των κατώτερων από αυτήν στρωμάτων.

9. Εμμονή με τις συνωμοσίες. Οι οπαδοί πρέπει να αισθάνονται πολιορκημένοι από περιθωριοποιημένους ανθρώπους που ζουν ανάμεσά τους και τους απειλούν.

10. Ο εχθρός είναι συγχρόνως αδύναμος και δυνατός. Οι οπαδοί πρέπει να πειστούν ότι μπορούν να νικήσουν τον εχθρό, που όμως είναι ισχυρός γιατί αντιστέκεται στη λαϊκή βούληση.

11. Η Ειρήνη είναι σύμμαχος του εχθρού. Για τους φασίστες δεν υπάρχει αγώνας για τη ζωή, αλλά η ζωή υπάρχει για να αγωνιζόμαστε. Αυτό αποτελεί και μια βασική αντίφασή του, καθώς ο αιώνιος πόλεμος δεν μπορεί να είναι συμβατός με τον τελικό θρίαμβο.

12. Περιφρόνηση των αδυνάμων. Ο φασισμός πολεμάει τους αδύναμους, καθώς ο ελιτισμός, ο σωβινισμός, η αναζήτηση κάθε φορά μιας Αρίας Φυλής, είναι μια τυπική έκφραση κάθε αντιδραστικής ιδεολογίας.

13. Η λατρεία του ηρωισμού και του θανάτου. Για τον φασισμό, όλοι εκπαιδεύονται για να γίνουν ήρωες. Η καλλιέργεια της ιδέας του ηρωισμού συνδέεται με την καλλιέργεια της ιδέας του θανάτου. Οι φασίστες ανυπομονούν να πεθάνουν, αλλά τελικά στέλνουν άλλους ανθρώπους στον θάνατο.

14. Όσο πιο «μάτσο» τόσο πιο καλά. Για τον φασισμό ο ανδρικός σωβινισμός συνδέεται με την περιφρόνηση των γυναικών, την μισαλλοδοξία και την καταδίκη της σεξουαλικής διαφορετικότητας. Αλλά επειδή οι ανθρώπινες σχέσεις δεν είναι απλές, δεν τα καταφέρνουν και πολύ καλά. Οπότε καταφεύγουν στη βία και βλέπουν τα όπλα ως σεξουαλικό εργαλείο.

«Όταν ήλθαν να πάρουν εμένα…»

Συμπέρασμα: Όσοι πιστεύουν πως όλα αυτά δεν τους αφορούν, να θυμούνται πως τα πρώτα θύματα του φασισμού είναι οι ίδιοι οι οπαδοί τους, που τους οδηγούν στον τρόμο και στον θάνατο αφού τους πωρώσουν με τις άρρωστες «ιδέες» τους.

Επί του προκειμένου, ισχύει αυτό που αποδόθηκε στον Μπέρτολντ Μπρεχτ, αλλά στην πραγματικότητα ανήκει στον Γερμανό πάστορα Μάρτιν Νιμέλερ, που είχε ενστερνιστεί τον ναζιστικό μιλιταρισμό και τελικά κατέληξε στο Νταχάου:

«Όταν οι ναζιστές ήρθαν να πάρουν τους κομμουνιστές, σιώπησα επειδή δεν ήμουν κομμουνιστής.

Όταν φυλάκισαν τους σοσιαλδημοκράτες, σιώπησα γιατί δεν ήμουν σοσιαλδημοκράτης.

Όταν ήρθαν να πάρουν τους συνδικαλιστές, σιώπησα γιατί δεν ήμουν συνδικαλιστής.

Όταν ήρθαν να πάρουν τους Εβραίους σιώπησα γιατί δεν ήμουν Εβραίος

Όταν ήρθαν να συλλάβουν εμένα, δεν υπήρχε πια κανείς για να διαμαρτυρηθεί»…

Σοφία Βούλτεψη

*Η Σοφία Βούλτεψη είναι Βουλευτής Β3 Νοτίου Τομέα Αθηνών, υφυπουργός Μετανάστευσης και Ασύλου, δημοσιογράφος