Η επικίνδυνη απαξίωση των πολιτικών

Γράφει ο Νίκος Κωνσταντάρας

Στη Βρετανία τις τελευταίες εβδομάδες πολίτες κυνηγούν βουλευτές στον δρόμο, φωνάζοντας «είστε βρωμιάρηδες».
Αλλοι τους στέλνουν απειλητικά μηνύματα· πολλοί λένε ότι θα ψηφίσουν μικρά κόμματα για να τιμωρήσουν τα μεγάλα.
Αποκαλύψεις για τα έξοδα δεύτερης κατοικίας των βουλευτών -τα οποία συμπεριλάμβαναν από γελοιότητες έως απάτη- έχουν προκαλέσει τέτοια οργή που πολλοί μιλούν για επανάσταση.
Πανικόβλητοι, ο πρωθυπουργός Γκόρντον Μπράουν και ο ηγέτης των Συντηρητικών, Ντέιβιντ Κάμερον, υπόσχονται ριζικές αλλαγές στο πολιτικό σύστημα. Ο Μάικλ Μάρτιν έγινε ό πρώτος πρόεδρος της Βουλής των Κοινοτήτων σε 300 χρόνια που εξαναγκάζεται σε παραίτηση και τουλάχιστον άλλοι δέκα βουλευτές αποσύρονται από την πολιτική.
Οι Βρετανοί πολιτικοί πράγματι προκάλεσαν το κοινό αίσθημα με τον τρόπο με τον οποίοι κάποιοι εκμεταλλεύτηκαν τα χρήματα των ψηφοφόρων, αλλά είναι προφανές ότι αυτή η λαϊκή οργή πρέπει να έχει βαθύτερες ρίζες.

Οσο μεγαλώνουν τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι κοινωνίες μας (και κάθε ένας χωριστά) τόσο θα μεγαλώνει η οργή των πολιτών και η απαίτησή τους για λύσεις. Επειδή οι λύσεις δεν μπορούν παρά να είναι επώδυνες, θα δημιουργούνται εντάσεις συνεχώς, μαζί με ξεσπάσματα οργής, είτε για πολιτικές επιλογές είτε ως αντίδραση για τη συμπεριφορά κάποιας μερίδας της κοινωνίας. Αυτό μάλλον προκαλεί τη μαζική υστερία που βλέπουμε σήμερα στη Βρετανία και, ίσως, καταδεικνύει ότι τα πολιτικά συστήματα σήμερα έχουν φθάσει σε αδιέξοδο: όταν οι βουλευτές και οι κυβερνήσεις χάσουν την εμπιστοσύνη των πολιτών, πώς θα λυθούν τα προβλήματα;

Στην Ελλάδα είναι φανερό ότι οι πολιτικοί είναι αμήχανοι μπροστά στα μεγάλα προβλήματα που συσσωρεύτηκαν τα τελευταία χρόνια. Η μικρή πολιτική σκηνή και η .......
ζωηρή πολιτική συνείδηση των πολιτών δημιουργούν μια οικειότητα ανάμεσα στους ψηφοφόρους και τους εκπροσώπούς τους. Γνωρίζουμε τους βουλευτές μας, τους αξιολογούμε άμεσα και έχουμε απαιτήσεις από αυτούς. Αλλά, όπως λένε οι Εγγλέζοι, η οικειότητα οδηγεί στην απέχθεια: ενώ οι ψηφοφόροι πιστεύουν ότι οι εκπρόσωποί τους μπορούν να κάνουν τα πάντα (αρκεί να το θέλουν), με την ίδια ευκολία πιστεύουν ότι οι πολιτικοί είναι όλοι φαύλοι ή ανίκανοι. Εχουμε δει αρκετά σκάνδαλα και κουκουλώματα, για να είναι διάχυτη η αίσθηση ότι «όλοι τα παίρνουν».

Αυτή η κατηγορία είναι υπερβολική, αλλά είναι και άκρως επικίνδυνη: από τη μια, δημιουργεί ένα κλίμα όπου και αυτός που «δεν τα παίρνει» αισθάνεται απομονωμένος (ίσως και κορόιδο ή ψώνιο) και μπορεί κάποια στιγμή να παρασυρθεί και αυτός· από την άλλη, η ατμόσφαιρα γενικευμένης σήψης κρατάει μακριά από την πολιτική ανθρώπους που θα είχαν κάτι να προσφέρουν. Το πεδίο αφήνεται είτε στις μετριότητες είτε σε χαρισματικούς (με όλους τους κινδύνους που αυτό συνεπάγεται).

Οι κοινωνίες μας αντιμετωπίζουν τεράστια προβλήματα σε κάθε επίπεδο - από τις επιπτώσεις των κλιματικών αλλαγών μέχρι αυτές της οικονομικής κρίσης. Οι εντάσεις αυξάνονται εντός συνόρων και στις διπλωματικές σχέσεις χωρών, με διενέξεις για πόρους και με την αναβίωση του προστατευτισμού. Η συγκυρία απαιτεί στιβαρούς χειρισμούς. Αλλά την ίδια ώρα, είτε είναι ικανοί είτε είναι ανεπαρκείς, οι πολιτικοί είναι συνεχώς εκτεθειμένοι στην κρίση, στη χλεύη και στην οργή των πολιτών. Παλαιότερα, πριν τα ΜΜΕ και το Διαδίκτυο, οι πολιτικοί βρίσκονταν μακριά από τον λαό, χωρίς να λογοδοτούν για την κάθε τους πράξη και απραξία. Σήμερα, οι ψηφοφόροι είναι καλύτερα ενημερωμένοι και άκρως απαιτητικοί - δεν θα ανεχτούν αποφάσεις ή συμπεριφορές που δεν τους αρέσουν. Αλλά επειδή είναι επιτακτική ανάγκη να κυβερνηθεί μια κοινωνία, οι επιλογές που υπάρχουν είναι: να συμφιλιωθούμε με το σύστημα που έχουμε και ο λαός και οι πολιτικοί να προσπαθήσουν να βρουν τον δρόμο τους· να διαλυθούμε σε μια Βαβέλ από πολλά μικρά κόμματα· να επιστρέψουμε σε αυταρχικές μορφές εξουσίας· να παραδοθούμε σε μεγαλύτερους, περιφερειακούς οργανισμούς οι οποίοι θα παίρνουν τις αποφάσεις που δεν μπορούν οι πολιτικοί μας. Μπροστά σε αυτές τις επιλογές, το σημερινό σύστημα είναι η καλύτερη βάση για να αντιμετωπίσουμε το μέλλον. Αλλά πρώτα οι πολιτικοί θα πρέπει να κερδίσουν και πάλι την εμπιστοσύνη των λαών. ΄Η η δημοκρατία θα γίνει καλύτερη ή θα υποφέρουμε όλοι.
Νίκος Κωνσταντάρας