Ανόητο και ανούσιο χρέος

Τι θέλει να πετύχει η Ζωή Κωνσταντοπούλου; 

Δεν το θέτω γενικώς, προς Θεού. Ακόμα και ο θρόνος της Αγγλίας (ή και του Βατικανού, γιατί όχι;) θα έθεταν όρια στις φιλοδοξίες και ορίζοντα στα όνειρα. Και αυτό είναι, φυσικά, βαθιά αντιδημοκρατικό. 

Προσπαθώ να καταλάβω -και δεν είμαι ο μόνος- σε τι ακριβώς στοχεύει η πρωτοβουλία της για τη συγκρότηση Επιτροπής Λογιστικού Ελέγχου που θα εξετάσει τη δομή και τη φύση του δημοσίου χρέους... 

Η ίδια, βέβαια, το εξήγησε σε όλους. Και σε μας και στον Τρικούπη που, είμαι σίγουρος, άκουγε από την ασφάλεια του κάδρου του. «Θα διερευνηθεί ποιο τμήμα των δανείων που δόθηκαν στην Ελλάδα διασπαθίστηκε σε υποθέσεις μίζας, διαφθοράς και διαπλοκής, ώστε, με τον τρόπο αυτό, να καταδειχθεί το τμήμα του χρέους που είναι νόμιμο και ποιο απεχθές και επονείδιστο, δηλαδή παράνομο και μη οφειλόμενο». Δείτε που τελικά δεν αντιμετώπιζαν όλοι με ελαφρότητα αυτά που έλεγε ο Καμμένος!
Ε, λοιπόν, ούτε τα νέα είναι καλά, ούτε τα πράγματα απλά. 

Στο σχέδιο της προέδρου υπάρχουν δύο βασικοί πυλώνες: 

η δημιουργία της Επιτροπής Λογιστικού Ελέγχου και 

η διαγραφή του χρέους που θα θεωρηθεί απεχθές και επονείδιστο.

Η Επιτροπή Λογιστικού Ελέγχου θα είχε, πράγματι, λυτρωτικές επιπτώσεις στην εθνική γνώση για τα αίτια της τραγωδίας μας. 

Ναι, θα ήταν εθνικά επωφελές και πολιτικά γόνιμο να απλώσουμε το χρέος σε ένα τεράστιο σχοινί κάτω από τον ελληνικό ήλιο. 

Ναι, να δούμε μία προς μία τις δύσοσμες συμβάσεις που έσπειραν σκάνδαλα σε ένα απέραντο χωράφι διαφθοράς. 

Το θέμα είναι πόσο πίσω θα πάει η επιτροπή. Γιατί, ας πούμε, να δει μόνο τις συμβάσεις της Siemens και να μην πάει πιο πίσω, στα '70s; 

Όμως ακόμα και αν η επιτροπή της Ζωής σηκώσει το χαρτί μιας ύποπτης σύμβασης, δεν θα έχει τη δυνατότητα να την «καταγγείλει» αν δεν τη διερευνήσει. 

Ο Γιάνης Βαρουφάκης, που κρατάει, φυσικά, αποστάσεις από την πρωτοβουλία, είχε εξηγήσει, με άρθρο στο protagon, «ότι καμία Επιτροπή δεν μπορεί ούτε να βρει τι έγιναν τα δανεικά ούτε και να εντοπίσει σε ποιον χρωστάμε το χρέος σήμερα». 

Εντάξει, εμείς ας υποθέσουμε ότι η επιτροπή της Ζωής μπορεί να βγάλει άκρη, αποκαλύπτοντας αμαρτωλές συμβάσεις που κρύβουν μίζες. Τι ακριβώς θα κάνει μετά; 

Ποιο κομμάτι του χρέους θα θεωρηθεί απεχθές και επονείδιστο; 

Το σύνολο της σύμβασης ή της μίζας; 

Και ποιος θα είναι ο δανειστής έναντι του οποίου θα εγείρουμε απαιτήσεις μη καταβολής του χρέους; 

Κράτος ή ιδιώτης; 

Όμως, μισό λεπτό. Πριν φτάσουμε στο ταμείο, ας θυμηθούμε ποιο είναι το απεχθές χρέος (odius debt) που, φυσικά, είναι και επαχθές, όπως όλα τα μεγάλα χρέη.
Ο κ. Πέτρος Στάγκος, Καθηγητής Ευρωπαϊκού Δικαίου Νομικής Σχολής ΑΠΘ, σημειώνει: 

«Εφ’ όσον υποτεθεί ότι ξεκινά και ολοκληρώνεται μια εθνική διαδικασία λογιστικής αποτίμησης του ελληνικού εξωτερικού χρέους και εξακριβωθεί ότι ένα μέρος του είναι «απεχθές», το αδιέξοδο που θα αντιμετωπίσουν οι δημόσιες αρχές αν αποφασίσουν να προβάλουν στη διεθνή κλίμακα (στους δανειστές) την καθολική μη εκπλήρωση των αντίστοιχων υποχρεώσεών τους, θα έγκειται στο ότι δεν θα βρουν ένα διεθνές κανονιστικό πλαίσιο που να προσδίδει εγκυρότητα τους ισχυρισμούς και τους στόχους τους. 

Αυτό που θα βρουν θα είναι ένα «δόγμα» (του «απεχθούς» χρέους), επεξεργασμένο από νομομαθείς, και όχι κανόνες θετικού δικαίου ή έστω μια opinio juris της διακρατικής κοινότητας σαν βάση διακρίβωσης κανόνα εθιμικού Δικαίου. Η πατρότητα του δόγματος του απεχθούς χρέους (doctrine of the odious debt, doctrine de la dette odieuse) αποδίδεται δικαιολογημένα στον υπουργό Εξωτερικών του Τσάρου Νικολάου ΙΙ, Αλεξάντερ Ναχούμ Σακ, που έγινε αργότερα καθηγητής Νομικής στο Παρίσι, ο οποίος το 1927 αποφάνθηκε ότι: όταν μια δεσποτική κυβέρνηση συνάπτει δάνεια όχι για τις ανάγκες και τα συμφέροντα του κράτους, αλλά για να ενισχύσει τον εαυτό της, να καταστείλει λαϊκές εξεγέρσεις, αυτό το χρέος είναι απεχθές για το λαό ολόκληρου του κράτους. 

Αυτό το χρέος δεν είναι δεσμευτικό για το έθνος. Είναι χρέος του καθεστώτος, προσωπικό χρέος που συμφώνησε ο ηγεμόνας, το οποίο συνεπώς καταπίπτει με το τέλος του καθεστώτος». 

(Διαβάστε εδώ τη μελέτη του καθηγητή Στάγκου)

Το καταλάβαμε; 

Πρόκειται για «δόγμα» και όχι για πλαίσιο κανόνων. Και η επίκλησή του αφορά χρέη που συνδέονται με ολοκληρωτικά καθεστώτα, χωρίς λαϊκή νομιμοποίηση. Βέβαια στον πολιτικό κόσμο της Ζωής Κωνσταντοπούλου, η περίοδος προ της 25ης Ιανουαρίου υστερεί ως προς τη δημοκρατική λειτουργία του κράτους και των θεσμών -ίσως αποδέχεται την ύπαρξη μιας δημοκρατικής παρένθεσης το 1989-90. 

Όμως, ό,τι και αν πιστεύει η πρόεδρος, το χρέος που έχει δημιουργηθεί από δημοκρατικά εκλεγμένες κυβερνήσεις δεν δύναται να χαρακτηριστεί ως απεχθές ούτε σε υποθέσεις εργασίας, πόσο μάλλον σε διεθνή δικαστήρια. Γιατί, για παράδειγμα, να θεωρείται απεχθές το χρέος που δημιουργήθηκε από μία σύμβαση και να θεωρείται αποδεκτό το χρέος που συσσωρεύθηκε από παράνομες προσλήψεις; 

Ασφαλώς υφίσταται η δυνατότητα της μονομερούς διαγραφής του αν και εδώ είναι δύσκολο, ως αδύνατο, να ορίσεις ποιος δεν θα πληρωθεί. 

Αλλά ακόμα και αν λυθεί και αυτός ο κόμπος, μένει κάτι ακόμα. 

Πώς θα βγει η χώρα στις αγορές όταν οι εν δυνάμει δανειστές θα γνωρίζουν ότι στο μέλλον η νομιμότητα του χρέους που αγοράζουν δύναται να αμφισβητηθεί; 

Αν δεν έχει απαντήσεις η πρόεδρος, ας τις δώσει ο σύμβουλος που προσέλαβε, μαζί, φυσικά, με το ύψος της αμοιβής του, η οποία λογίζεται ως ανόητο και ανούσιο χρέος.

Κώστας Γιαννακίδης