Συνέντευξη του διάσημου Σέρβου σκηνοθέτη, σεναριογράφου και ηθοποιού.
19/1/2011, συνέντευξη στη Μίλιτσα Κοσάνοβιτς
Έμιρ, η τελευταία ταινία σου Η Ζωή Είναι Ένα Θαύμα
είναι ένα συναισθηματικό κρεσέντο, ο Ρωμαίος και η Ιουλιέτα μέσα στoν
πόλεμο, αλλά με happy end.
Προσωπικά τη θεωρώ άλλο ένα αριστούργημα,
τέλειο σαν το Underground και συναισθηματικό σαν τη Θυμάσαι τη Dolly Bel.
Κρατάει τον θεατή της σε μια κατάσταση μεταξύ τραγωδίας και κάθαρσης,
κλάματος και γέλιου.
Για κάθε ταινία σου σκέφτομαι: αυτή είναι η
καλύτερη, καλύτερα δεν γίνεται. Κι όμως η επόμενη φαίνεται ακόμη πιο
δυνατή, ακόμη πιο τέλεια…
Πως το καταφέρνεις αυτό;
Δεν ξέρω ακριβώς πως το καταφέρνω. Πρέπει
να είναι κάτι παρόμοιο με τους αθλητές που πηδούν ψηλά για να
υπερπηδήσουν τα εμπόδια. Ίσως τους είναι πιο δύσκολα από εμένα, αλλά κι
εγώ μετατοπίζω τα εμπόδια όλο και ψηλότερα. Μπορεί να μην έχει άμεση
σχέση με το καλλιτεχνικό ταλέντο αλλά σ’ εμένα υπάρχει πάντα η ανάγκη να
μετατοπίζονται αυτά τα εμπόδια όλο και πιο ψηλά και στη συνέχεια να
υπερπηδούνται. Αυτό το στοίχημα βάζω συχνά με τον εαυτό μου…
Κάπου εκεί εμφανίζεται και η ετοιμότητα
να θυσιαστώ για την ταινία μου. Από τον Ιησού μέχρι σήμερα ο άνθρωπος
θυσιαζόταν για τις μεγάλες ιδέες. Η δική μου μικρή-μεγάλη ιδέα είναι
στην ουσία οι ταινίες μου. Για να γίνουν αυτές οι ταινίες, εκτός από
κάποιο χάρισμα, πρέπει να έχεις και έντονο βίωμα του κόσμου και τη
δύναμη να το μεταβιβάσεις. Στη δική μου περίπτωση αυτή η μεταβίβαση
είναι αποτέλεσμα της ανάγκης να παράγω χαρά στον εαυτό μου και στους
άλλους.
Έχω την αίσθηση ότι μ’ αυτήν την
ταινία ολοκληρώνεις έναν κύκλο γύρω από τον δικό μας, τόσο παράλογο και
άθλιο εμφύλιο πόλεμο στην πρώην Γιουγκοσλαβία…
Αυτός ο πόλεμος ήταν στην ουσία ένας
πόλεμος, όπως κάθε άλλος, με τη διαφορά ότι εμείς για πρώτη φορά,
δυστυχώς, γίναμε γνωστοί παγκοσμίως. Για τους άλλους πολέμους που κάναμε
τα τελευταία τριακόσια χρόνια ελάχιστα γνώριζε ο υπόλοιπος κόσμος. Και
αυτόν τον πόλεμο δεν τον ξεκίνησαν οι Σέρβοι, έγιναν όμως ο «κακός
λαός», κάτι το οποίο έρχεται σε απόλυτη αντίθεση με τα χαρακτηριστικά
που αυτός ο λαός καλλιεργεί μέσα από την παράδοσή του. Η πλούσια σέρβικη
πολιτιστική κληρονομιά, που προβάλλεται μέσα από τα βιβλία του
νομπελίστα μας Ίβο Άντριτς, μέσα από τα βιβλία του Μέσα Σέλιμοβιτς, του
Μίλος Τσερνιάνσκι, μέσα από την τεράστια επιστημονική συνεισφορά στην
ανθρωπότητα του Νίκολα Τέσλα, του Μιχάιλο Πούπιν, από τους αθλητές μας,
όπως ο Ντίβατς κ.α. Από τον πολιτισμό μέχρι τον αθλητισμό και την
επιστήμη οι Σέρβοι έχουν προσφέρει πολλά στην ανθρωπότητα… Και ξαφνικά
έχουμε μια πολιτική και ιδεολογική πλατφόρμα που τα γύρισε όλα ανάποδα,
φέρνοντας τα πάνω κάτω!
Αφού αυτός ο πόλεμος άρχισε να αποκτά μια
μυθική διάσταση, που έμοιαζε με τις καουμπόικες ταινίες, ένιωσα την
ανάγκη να κάνω μια ταινία με την οποία θα εξηγούσα περί τίνος πολέμου
επρόκειτο και όχι μια ταινία στην οποία θα μου επέβαλε κάποιος τη μορφή
και το μύθο του. Κι έτσι έγινε αυτή η ταινία με μια αντι-ιδεολογική
θέση, μια ταινία η πλοκή της οποίας δείχνει όλο το δράμα αυτού του
πολέμου, που φυσικά είναι ανθρώπινο, επειδή η ιστορία ότι οι μεν είναι
κακοί και οι δε καλοί, δεν μπορεί να διατηρηθεί σε βάθος χρόνου. Μια
τέτοια ιστορία μπορεί να διατηρηθεί μόνο μέσα από κάποιο στρατηγικό και
γεωπολιτικό σχέδιο. Έτσι λοιπόν η πλοκή φέρνει τον πρωταγωνιστή της
ταινίας σ’ ένα Σεξπηρικό δίλημμα: να διαλέξει ανάμεσα στον γιο του, που
τον αιχμαλώτισαν οι Μουσουλμάνοι, και στη γυναίκα, που του δόθηκε ως
αιχμάλωτη Μουσουλμάνα, την οποία έπρεπε να προσέχει στο σπίτι του για να
την ανταλλάξει κάποια στιγμή με τον γιο του! Τι να κάνει; Κι εκείνος
λύνει το δίλημμά του ακολουθώντας τα συναισθήματά του… Κι αυτό είναι
κάτι που ενώνει την ανθρώπινη φυλή…
Σ’ όλες τις ταινίες σου
χρησιμοποιείς πολύ όλων των ειδών τα σύμβολα. Από τη μια υπάρχει μια
μόνιμη προσπάθεια των ανθρώπων να απογειωθούν με διάφορες ιπτάμενες
μηχανές, αλλά και με μεταφυσικό τρόπο (Underground), κι από την άλλη η
παρουσία των ζώων είναι πάντα μεγάλη. Ειδικά στην τελευταία σου ταινία
έχεις ξεπεράσει τον εαυτό σου με την παρουσία ζώων κάθε είδους. Ένας
γάιδαρος, που σαν να βγήκε από το Όνειρο Καλοκαιρινής Νυκτός του Σαίξπηρ, παίζει πολύ σημαντικό ρόλο για την πλοκή της ιστορίας. Είναι ερωτευμένος, τόσο πολύ που θέλει να αυτοκτονήσει….
Ο γάιδαρος έχει ρόλο κλειδί, γιατί χωρίς
τον γάιδαρο δεν υπάρχει happy end. Έχει μια θέση αγγέλου-προστάτη και
αντιπροσωπεύει το χαμένο συναίσθημα του ανθρώπου, που η λογική συνήθως
εκμεταλλεύεται και κακοποιεί. Εκεί βρίσκεται και η Τσεχοφική ιδέα-κλειδί
ότι εκείνος που εμφανίζεται στην αρχή του έργου, στο τέλος λύνει και το
πρόβλημα. Αυτή η ιδέα, για ένα μη ανθρώπινο ον που στο τέλος βοηθάει να
λυθεί το πρόβλημα, έχει εδώ κάτι από την ποιότητα του κλασικού
δράματος. Στο δράμα εισάγουμε κάποιον που δεν είναι άνθρωπος αλλά είναι
ερωτευμένος χωρίς ανταπόκριση, όπως κι ένας άνθρωπος, έτσι ώστε θέλει
και αυτός να αυτοκτονήσει…
Στο Χόλιγουντ συνηθίζουν να λένε «ποτέ
δεν υποτίμησες αρκετά το κοινό», με άλλα λόγια, όσο πιο πολλές χαζομάρες
λες τόσο καλύτερα! Όμως εμείς εδώ προχωρούμε σε άλλα επίπεδα όπου το
πρόβλημα της ταινίας τοποθετείται στην αρχή της και λύνεται στο τέλος
της. Οι βουβές σημύδες και τα πεύκα, που μόνο όταν κουνηθούν στον αέρα
και πέσει καμιά σταγόνα δροσιάς στα φύλλα τους μπορούν να «μιλήσουν»,
δεν απέχουν και πολύ από τον ανθρώπινο αισθησιασμό.
Θα είναι η επόμενη ταινία σου χωρίς πόλεμο;
Ναι, θα είναι χωρίς πόλεμο. Θα είναι μια
ιστορία για έναν παππού, όχι μόνο επειδή κι εγώ έγινα πλέον παππούς
(σ.σ. γέλια), αλλά επειδή υπάρχει μια πολύ ωραία ιστορία από αυτήν την
περιοχή, την Τάρα και το Ζλάτιμπορ.
Γιατί διάλεξες αυτή την τοποθεσία για να γυρίσεις την ταινία σου Η Ζωή Είναι Ένα Θαύμα;
Η Τάρα είναι ένα βουνό όπου η βλάστηση
και τα φυτά συνδυάζονται μ’ ένα πολύ παράξενο τρόπο, όπως η οξιά με το
έλατο… Γενικά πρόκειται για έναν χώρο που ανέκαθεν στην ιστορία
παρακάμπτονταν, επειδή αυτή ήταν η γη του κανενός. Αυτή η περιοχή
ανέκαθεν ήταν πολύ ασταθής, αλλά γι’ αυτό το λόγο έμεινε όμορφη και
ανέγγιχτη η Φύση της. Εκεί βρίσκεται και ο λόγος που, όταν δεν
διακρίνεται το πνευματικό περιεχόμενο της ταινίας, η πνευματικότητα
αναζητείται στην ομορφιά του τοπίου. Η ερωτική ιστορία –ή αν θέλετε η
οικογενειακή τραγωδία– της ταινίας, υποστηρίζεται ακριβώς από αυτή τη
φυσική ομορφιά, που είναι στοιχειωμένη και πανέμορφη ταυτόχρονα.
Σήμερα με τη συντριπτική
κυριαρχία του Χόλιγουντ στους κινηματογράφους, αυτή η βαθιά ανθρώπινη
ταινία είναι από τις λίγες προσπάθειες στο χώρο, που κάνουν τον άνθρωπο
να κοιτάξει μέσα του…
Ο σύγχρονος κινηματογράφος είναι στην
ουσία ένα νέο ΜΜΕ, που βρίσκεται κάτω από την επιρροή της τηλεόρασης και
διαφόρων άλλων αισθητικών, οι οποίες τον επιταχύνουν, του δίνουν
δυναμικές ιδιότητες αλλά και του αφαιρούν την ποιότητα. Μ’ αυτήν την
έννοια η ταινία μου είναι Δονκιχωτική, ένα κατόρθωμα, που μέσα στο τοπίο
της Μόκρα Γκόρα και του βουνού Τάρα, αναζητούσε την υποστήριξη για το
δράμα που έζησαν οι πρωταγωνιστές της.
Ταυτόχρονα με τα γυρίσματα της
ταινίας κατασκεύασες και το έθνικ χωριό, (το «Χωριό του Κούστα» ή
Küstendorf). Πρόκειται για δύο τεράστια project, διαφορετικά μεταξύ τους
αλλά ταυτόχρονα συνδεδεμένα με το χώρο και με το συναίσθημα…
Κάπου εκεί βρίσκεται και το μυστικό αυτού
του δικού μου «ενεργειακού κτυπήματος».Ο Μάρκες είπε κάποτε πως εμείς
ό,τι κάνουμε το κάνουμε για να αρέσουμε στους άλλους. Εγώ θα έλεγα ότι
πάνω σ’ αυτόν τον «ενεργειακό σπόρο» βρίσκεται και η ανθρώπινη ανάγκη να
παράγει τη χαρά αλλά να την παράγει συνειδητά ως μια βασική αισθητική
κατηγορία, γιατί όλες οι άλλες κατηγορίες είναι επουσιώδες σε σχέση με
τη χαρά. Όλα αυτά έχουν σχέση με το ένστικτο της αυτοκτονίας που έχει ο
άνθρωπος μέσα του. Όταν ο άνθρωπος κρύβει αυτό το ένστικτο βαθιά μέσα
του, το ξεπερνάει με την ανάγκη να δημιουργεί κάτι εντελώς αντίθετο από
την αυτοκτονία. Και πρόκειται για την ενέργεια και τον κόπο να βγει από
μέσα κάτι μεγάλο, που ο τελικός σκοπός του θα είναι να παράγει χαρά.
Όταν είδα προχθές πως οι άνθρωποι, ενθουσιασμένοι και εμπνευσμένοι μετά
τη ταινία που είδαν (σ.σ. μιλά για την δημοσιογραφική πρεμιέρα της
ταινίας του, που έγινε στις 25 Σεπτεμβρίου, στον κινηματογράφο του
«χωριού» του), έκαναν βόλτα μέσα στο χωριό μου, αισθάνθηκα μια ισορροπία
κι ένιωσα πως η δική μου αποστολή τελείωσε. Δεν το έκανα για τη δόξα,
επειδή άρχισα να γυρίζω ταινίες ενώ ήμουν ακόμη στο γυμνάσιο και αυτό
για να ξεπεράσω την ντροπή και όχι να γίνω γνωστός. Για αυτό το λόγο
ίσως ήμουν και τόσο ευτυχισμένος, όταν οι ταινίες μου πήραν τα πρώτα
βραβεία και εξαιτίας αυτών των βραβείων έγιναν μέρος του παγκόσμιου
κινηματογραφικού ρεπερτορίου. Πρέπει να πω, δυστυχώς, ότι είμαι ο ένας
από τους δύο ζωντανούς Σλάβους σκηνοθέτες –κάτι το δυσανάλογο σε σχέση
με 300 εκατομμύρια Σλάβους– που έχουν κοινό σε όλο τον κόσμο. Ο άλλος
είναι ο Ρώσος Νικήτα Μιχάλκοφ.
Κάπου διάβασα ότι τον εαυτό σας
τον εντάσσετε στους «παγκόσμιους συνωμότες δημιουργούς ενάντια στην
αποικιοποίηση του Χόλιγουντ». Είναι ο Χόλιγουντ πραγματικά ένα πλανητικό
ταμ-ταμ, ένα «Δούρειος Ίππος» που κατάφερε να αιχμαλωτίσει την φαντασία
μας και να σχηματίσει τους ήρωές μας και τους εφιάλτες μας; Πώς
μπορούμε να αυτοπροστατευτούμε;
Το Χόλιγουντ των δεκαετιών του 1930 και
του 1940 ήταν και το δικό μου πρότυπο, όταν στην ιστορία τέχνης κατείχε
σημαντική θέση, επειδή εξιδανίκευε τη ζωή και μέσα σ’ αυτήν την
εξιδανίκευση έκανε ταυτόχρονα και την προπαγάνδα του αμερικάνικου life
style και του «Αμερικανικού Ονείρου». Το Χόλιγουντ μέσα από τον Κάπρα,
τον Λούμπιτς και τους περισσότερους Ευρωπαίους σκηνοθέτες που κατέφυγαν
εκεί, ήταν ο άξονας αναφοράς. Όμως παράλληλα με το Χόλιγουντ μεγάλωνε
στην Αμερική και αυτό που λέγεται b-movies, που εγώ δεν αγαπούσα ποτέ
ιδιαίτερα, αλλά που είχε σημαντική θέση τον παγκόσμιο κινηματογράφο.
Ταυτόχρονα όμως εμφανίστηκαν και οι καλλιτεχνικές ταινίες, που
επικράτησαν μέχρι και το τέλος της δεκαετίας του 1970. Στην ουσία μέχρι
που ήρθε ο Ρέιγκαν. Εδώ υπάρχει ένας παραλληλισμός και είναι φοβερός: Η
εμφάνιση του Ρέιγκαν έφερε στην Αμερική εκείνο που ονόμαζαν «Black Movie
of the East Coast» και τις ταινίες, όπως ήταν ο Ταξιτζής κλπ.
Τότε εμφανίζονται ο Σπίλμπεργκ και ο Λούκας κι έχουμε μια έκρηξη από
κάτι καινούργιο, που λέγεται ταινία επιστημονικής φαντασίας.
Πρόκειται για ταινίες που μεταφέρουν
εντελώς το κέντρο βάρους από το κοινωνικο-ψυχολογικό-ιστορικό-πολιτικό
πεδίο, σε μια ελεύθερη προβολή του σύμπαντος και της τεχνολογίας της
πτήσης, αλλά όχι της πτήσης μέσα από την προοπτική του Μαρκ Σαγκάλ, αλλά
από την προοπτική του Boeing ή του Air Bus. Κι έτσι ξαφνικά έχουμε
κάποιους «θωρακισμένους» τύπους να πλακώνονται στο ξύλο, αντικαθιστώντας
απόλυτα το ενδιαφέρον του ανθρώπου για τον δικό του φυσικό κόσμο με
κάτι το τερατώδες φανταστικό. Και από τότε μέχρι σήμερα το Χόλιγουντ δεν
παρουσιάζεται πλέον, όπως έκανε στον 20ο αιώνα, ως τόπος της
εξιδανίκευσης, στον οποίο εγώ δεν σταμάτησα ποτέ να ανήκω. Το Χόλιγουντ
κάνει πλέον τα πάντα με μαθηματική ακρίβεια: το ρεπερτόριό του δεν
σχεδιάζεται σύμφωνα με το δημιουργικό όραμα του κόσμου, αρά από την
ανθρώπινη προοπτική, αλλά σε σχέση με το κέρδος και το μάρκετινγκ.
Τι μπορούμε να κάνουμε για να αντισταθούμε σ’ αυτή την πολυεπίπεδη επέλαση του μαρκετίστικου Χόλιγουντ;
Δυστυχώς εμείς δεν μπορούμε να κάνουμε
τίποτε, επειδή η αρχή της παρουσίασης μιας Χολιγουντιανής ταινίας
βρίσκεται μέσα σε μια κεντρική ιδέα, που ενώνει τον Μπέκετ με την
τηλεόραση και την θρησκευτική λειτουργία: στον αριθμό των επαναλήψεων!
Ας θυμηθούμε πως όταν δημιουργήθηκε η εκκλησία ορίστηκε ως καθήκον του
πιστού να προσεύχεται τουλάχιστον τρεις φορές την ημέρα. Άρα ο άνθρωπος
είναι μαθημένος να επαναλαμβάνει. Ο Σάμιουελ Μπέκετ δημιούργησε ολόκληρη
ποιητική πάνω στον νόμο της assonance (στην ομοιοφωνία ή συνήχηση). Η
σύγχρονη ιδέα της προώθησης προϊόντων έχει να κάνει με εκατομμύρια
επαναλήψεις οπότε, όταν το σύστημα για το οποίο μιλάμε ενισχύεται, ο
δημιουργός μένει μόνος.
Ευτυχώς τίποτα σε αυτόν τον κόσμο δεν
είναι απόλυτο, εκτός από τον θάνατο, κι έτσι τυχαίνει και έχουμε στην
Φινλανδία τον Καουριζμάκη, στην Ισπανία τον Αλμοντοβάρ, στην Αμερική τον
Τζάρμους και όλους εκείνους δημιουργούς των ταινιών που κατά τη γνώμη
μου θα φύγουν από αυτό τον κόσμο περισσότερο σαν το Μπουνιούελ, ο οποίος
στα εβδομήντα του ακόμη ήταν πνευματικά νέος κι έφτιαχνε καταπληκτικές
ταινίες, και όχι σαν αυτούς που στα πενήντα τους πνίγονται ήδη στη δόξα
και στο χρήμα και χάνουν εκείνο που λέγεται αγάπη για μυθοπλασία και
φαντασία, που είναι και η κεντρική ιδέα του κινηματογράφου. Τον πόλεμο
με το Χόλιγουντ δεν μπορούμε να τον κερδίσουμε, αλλά μπορούμε
τουλάχιστον να κρατήσουμε το επίπεδο… Αλλά πολύ φιλοσοφώ εγώ! Ξέρετε
εκείνοι τα βλέπουν τα πράγματα πολύ απλά: μέσα από την ιδέα της αγοράς,
πόσο τοις εκατό μερίδιο της αγοράς καταλαμβάνει μια ταινία. Αυτό είναι
όλο…
Μετά τη πτώση του τείχους του Βερολίνου η πιο συχνή λέξη που ακούγεται στις πρώην κομουνιστικές χώρες είναι η λέξη δημοκρατία. Αλήθεια, το δικό σας «χωριό» θα έχει δημοκρατικό πολιτικό σύστημα;
Αν πούμε ότι το πρόβλημα με τη δημοκρατία
υπάρχει ακόμη από τον Σωκράτη, που την υποστήριζε, και ήταν θύμα της,
δεν θα πούμε κάτι το καινούργιο. Άρα, αν πω εγώ ότι η δημοκρατία δεν
είναι κανένα ιδανικό πολιτικό σύστημα, δεν θα είμαι ούτε ο πρώτος, ούτε ο
τελευταίος. Το πρόβλημα είναι που η σύγχρονη παγκόσμια εξουσία τη
χρησιμοποιεί σαν δικαιολογία για κάθε είδος βανδαλισμό. Η «δημοκρατία»
σήμερα γίνεται ένα πλανητικό πολιτικό σύστημα, που είναι εντελώς αδύναμο
μπροστά στην ιδεολογικοποιημένη τεχνολογία. Στο δικό μου «χωριό»
σκοπεύω να φτιάξω έναν εναλλακτικό κόσμο, έναν μικρόκοσμο όπου τα
πράγματα θα είναι τοποθετημένα σε άλλες βάσεις. Αυτό το «χωριό» λοιπόν
θα πρέπει να ολοκληρώσει μια ιδέα για μια μεσαιωνική πόλη στην οποία οι
πολίτες δεν εκλέγουν τον δήμαρχο, αλλά ο δήμαρχος εκλέγει τους πολίτες!
Πρόκειται για μια ιδέα που με κάποιο τρόπο θα διορθώσει την φθαρμένη
έννοια της ελευθερίας…
Διάβασα κάπου μια δήλωση σας,
όπου λέτε πως οι σύγχρονοι καθηγητές κινηματογράφου ουσιαστικά κρύβουν
την γνώση από τους ίδιους τους μαθητές τους.
Είναι δύσκολο να μεταδώσει κανείς τη
γνώση, ειδικά σ’ αυτό το χώρο. Είναι δύσκολο από μια ταινία να κάνει
κανείς ένα σύστημα με βάση το οποίο θα μπορεί να μεταδώσει τη γνώση για
το πώς γίνεται μια ταινία, μιας και ό,τι ορίζεται θεωρητικά εφαρμόζεται
στην πράξη πολύ δύσκολα. Άλλωστε η οπτική του ανθρώπινου ματιού και η
αντικειμενικότητα είναι δύο εντελώς διαφορετικά πράματα. Είναι γνωστό
πως κάθε κινηματογραφικός φακός μικραίνει την οπτική του κόσμου, την
καθιστά αποσπασματική και περιορισμένη. Δεν είναι μόνο θέμα αισθητικής.
Μπορεί κανείς να έχει αποκτήσει την καλύτερη μόρφωση, να είναι ο πιο
καλλιεργημένος φοιτητής της σκηνοθεσίας, αλλά το θέμα είναι κατά πόσο
μπορεί όλα αυτά να τα εφαρμόσει στο χώρο. Δεν γίνεται εύκολα.
Αυτό είναι κάτι που μπορούμε να
συμπεριλάβουμε στην ποιητική του κινηματογράφου. Γιατί μια ταινία, όταν
είναι τέχνη είναι ποίηση…
Ακριβώς. Είναι κάτι που πρέπει να το έχει
ο άνθρωπος, σαν την ανάγκη του να αρέσει στους άλλους. Κι εγώ λέω όχι
μόνο πρέπει να αρέσει στους άλλους, αλλά πρέπει και σ’ αυτό το συλλογικό
ασυνείδητο να προβάλει την κοινή ανάγκη για κάποιο θετικό ερέθισμα και
κάθαρση. Η κάθαρση σήμερα είναι χαρακτηριστικό των κλαμπ, όπου όλα είναι
βιομηχανοποιημένα. Η βιομηχανία των χαπιών Έκσταση και η βιομηχανία των
D Js είναι σε άμεση σχέση μεταξύ τους. Εκεί όπου η λέξη «cool», που
είναι σίγουρα η πιο άσχημη λέξη της αγγλικής γλώσσας, χρησιμοποιείται
για να σπρώχνει αυτήν την βιομηχανία, ενώ καταπιέζει το συναίσθημα, που
είναι το πιο σημαντικό ανθρώπινο χαρακτηριστικό. Για αυτό και το
Χόλιγουντ χάνεται μέσα στον περίφημο κύκλο πόλεμος- κέρδος- κεφάλαιο,
που είναι η μεγαλύτερη κινητήρα δύναμη του κόσμου. Αν τυχόν καταφέρναμε
σε κάποια στιγμή να βγάλουμε την ιδέα του κεφαλαίου έξω από αυτόν το
κλειστό κύκλο, θα κατάρρεε ουσιαστικά ολόκληρο παγκόσμιο σύστημα!
Που βρίσκονται οι ρίζες όλης αυτής της ιστορίας;
Κατά τη δική μου βαθιά πεποίθηση όλα
αποφασίστηκαν, όταν μεταξύ των ιδεών του Σεν Σιμόν και των ιδεών των
σοσιαλιστών, επιλέξαμε αυτό το μακιαβελιστικό concept, που έχει για
στόχο του το όφελος, το συμφέρον… Εμείς, λοιπόν, ανάμεσα στην ομορφιά
και στο συμφέρον, επιλέγουμε πάντα το δεύτερο και με αυτό τον τρόπο
ουσιαστικά εγκαταλείφθηκαν τα αρχαία ιδανικά πάνω στα οποία υποτίθεται
αναπαύεται η Ευρώπη.
Οι ταινίες, εκτός από τέχνη,
είναι και ένα δυνατό όπλο, ένα ΜΜΕ που διαμορφώνει το συλλογικό
ασυνείδητο. Λαμβάνοντας υπ΄ όψιν ότι είσαι σκηνοθέτης, την κάθε ταινία
του οποίου ανυπομονούν να δουν ίσως κι εκατομμύρια θεατές ανά τον κόσμο,
δεν σε κάνει να αισθάνεσαι ευθύνη;
Ναι, αισθάνομαι. Αν το δούμε ψυχιατρικά η
ευθύνη είναι η πιο δύσκολη και η πιο πολύπλοκη περίπτωση. Αυτή κάνει
τον άνθρωπο θλιμμένο, όταν δεν καταφέρνει να φέρει εις πέρας τα πράγματα
που θέλει. Όταν δεν μπορεί να αντέξει έρχεται η κατάρρευση. Τα λέω αυτά
γιατί πολλές φορές στην διάρκεια των γυρισμάτων μιας ταινίας πέφτω σε
κατάθλιψη, επειδή οι εντάσεις που εγώ πρέπει να τις αντέξω και οι
ψυχικές αντιστάσεις που πρέπει να κυριαρχήσω, είναι τεράστιες και
δύσκολες. Ειδικά όταν ο άνθρωπος κάνει αυτό που έκανα εγώ με την
μουσική, γυρίζει το μισό κόσμο και μετά φτάνει στη Χιλή και βλέπει πόσο
τους επηρέασε η ταινία Underground, καταλαβαίνει ότι η επόμενη ταινία που θα κάνει, αν δεν είναι βγαλμένη από τα εσώψυχά του, δεν θα «μιλήσει» στον κόσμο…
Είναι γνωστό ότι, μεταξύ άλλων,
παίζεις και κιθάρα στο ροκ συγκρότημα No Smoking Band. Πριν δύο χρόνια
μάλιστα κάνατε ένα τουρνέ στην Ελλάδα. Δεν υπήρχε και πολύ διαφήμιση, κι
έτσι περάσατε κάπως απαρατήρητα…
Δυστυχώς, η μοναδική χώρα που δεν
περάσαμε καλά ήταν η Ελλάδα. Και θα σας πω που είναι το μυστικό: Στην
Ελλάδα –το ίδιο επαναλαμβάνεται πλέον και στη Σερβία– υπάρχουν δύο
κυρίαρχα είδη μουσικής: το μπουζούκι και το αμερικάνικο αυτοκρατορικό
concept μουσικής. Και αυτός είναι ο λόγος που εμείς εκεί περάσαμε χάλια.
Η δεύτερη χώρα που περάσαμε χάλια ήταν η Σερβία. Επειδή η Σερβία είναι
στο δρόμο να γίνει σαν τη Ελλάδα, όπου θα κυριαρχήσει το ίδιο μοντέλο.
Στην Ελλάδα ποιος κυβερνάει; Εκτός από τα μασονικά κέντρα της
Θεσσαλονίκης και της Αθήνας, στην Ελλάδα κυβερνούν οι πέντε οικογένειες,
έτσι δεν είναι; Μερικές ισχυρές οικογένειες έχουν τα δύο τρίτα της
Ελλάδας στα χέρια τους. Αυτές είναι και ο καλύτερος εγγυητής ότι θα
επικρατήσει αυτό το αγγλοσαξονικό concept που είναι και το κυρίαρχο στον
κόσμο. Το ίδιο μοντέλο επαναλαμβάνεται τώρα και στη Σερβία. Έχουμε τις
οικογένειες Κάριτς, Μπάμπιτς, Μίσκοβιτς… Και όσον αφορά το πολιτισμό θα
έχουμε ελληνική συνταγή: μπουζούκι και Μαντόνα!
Στην Ελλάδα θα πρέπει να μείνεις
τουλάχιστον δυο μήνες για να ακούσεις π.χ. ένα καλό γαλλικό συγκρότημα.
Στη Γαλλία είναι φυσιολογικό να ακούς World Music, τα πάντα από όλο τον
κόσμο. Στη Σερβία δημιουργήθηκε στην περίοδο του πολέμου το
«τούρμποφολκ», που είναι κάτι το αντίστοιχο με την λαϊκή και ποπ
ελληνική μουσική. Κι αυτές οι δύο μικρές χώρες, που τσαμπουκαλεύονται με
αυτήν την ιδέα της ελευθερίας, στην ουσία γίνονται οι μεγαλύτεροι
αιχμάλωτοι αυτής της ιδέας. Στην Ελλάδα μπορείς να βρεις φίλους που
έγιναν κομμουνιστές ή αναρχικοί από αντίδραση, και όχι από ιδεολογία.
Από τη μια είναι φυλακισμένοι στην ξενοφοβία τους, ενώ από την άλλη τους
επιβάλλεται να έχουν μεγαλύτερη ανοχή, γιατί τους αρέσει να έχουν στις
πόλεις τους τα shopping centers, και να αγοράζουν το τελευταίο CD της
Μαντόνας. Αυτό ακριβώς περιμένει και τη Σερβία. Φαίνεται ήδη στο σέρβικο
«κίτρινο τύπο», όπου ανακατεύονται κουτσομπολιά για τον πιο γκόμενο
έχει τώρα η Γιέλενα Καρλέουσα (σ.σ. Σερβίδα σταρ), ο γυμνός κώλος ενός
μοντέλου, με τις φωτογραφίες των 300 σκοτωμένων παιδιών στο Μπεσλάν της
Οσετίας!
Στις πρώην ανατολικές χώρες, όπως η
Ουγγαρία, το 95 % των ΜΜΕ είναι στα χέρια των πολυεθνικών εταιριών, όπως
η Wats. Μ’ αυτόν τον τρόπο όμως περιθωριοποιείται η εθνική αλήθεια. Αν
πούμε ότι το έθνος ως κατηγοριοποίηση δεν χρειάζεται να υπάρχει πια, εγώ
θα συμφωνούσα, αλλά δυστυχώς πρέπει να υπάρχει κάποιος
αυτοπροσδιορισμός. Δεν μπορεί ένας άνθρωπος στη Ρουάντα να ταυτιστεί με
αμερικάνικο όνειρο! Μπορεί να έχει μια συμπάθεια προς αυτό αλλά όχι και
να ταυτιστεί! Αυτό θα τον κατέστρεφε!
Εμείς οι Βαλκάνιοι χαρακτηρίζουμε
συνήθως τα Βαλκάνια ως μια στοιχειωμένη περιοχή κατοικημένη από
καταραμένους ανθρώπους. Όμως, αν κάτι είναι κατάρα για τον απλό άνθρωπο,
για έναν καλλιτέχνη είναι καθαρή ευλογία. Άλλωστε και εσείς πήγατε στη
«Γη της Επαγγελίας», αλλά δεν μείνατε εκεί, γυρίσατε στα καταραμένα
Βαλκάνια. Γιατί;
Καμία απόφασή μου δεν ήταν αποτέλεσμα
κάποιου σχεδίου. Αυτά τα πράγματα σε μένα συμβαίνουν σχεδόν τυχαία. Αλλά
όλο το πράγμα σχετίζεται με το ερώτημα: τι πραγματικά θέλει κανείς, να
τελειώσει κάπου στην Καλιφόρνια μόνος, χωρίς πραγματικούς φίλους, ή… Με
το Χόλιγουντ τα πράγματα είναι ως εξής: πηγαίνεις εκεί, πίνεις έναν
καφέ, πας στους φίλους-γνωστούς στην πισίνα τους, κάνεις μια βουτιά,
κολυμπάς, κάνεις άλλη μια βουτιά και είσαι ήδη 75 χρονών! Πρόκειται για
μια ζωή στην οποία δεν συμβαίνει τίποτα. Και το ερώτημα είναι πως, αν
επιβιώσεις και φτάσεις στα εβδομήντα, να κάνεις ταινίες που είναι
νεανικές;, πώς να μείνεις νέος στις σκέψεις σου; πώς να πηδήξεις πάνω
από την θλίψη αυτής της βουτιάς στη πισίνα;… Και όταν γίνεις είκοσι
χρόνια μεγαλύτερος να έχεις την αίσθηση ότι έζησες πραγματικά… Εδώ στη
Σερβία μέσα σε πέντε μέρες συμβαίνουν τόσα πολλά, που μπορούν να σου
αντικαταστήσουν τρία χρόνια ζωής στην Ελβετία!
Ποια είναι τα σημαντικότερα όπλα
με τα οποία πρέπει ο άνθρωπος να είναι οπλισμένος στη ζωή του
προκειμένου να κάνει τα όνειρά του πραγματικότητα;
Πρέπει να είναι επίμονος μέχρι και
ξεροκέφαλος και να πιστεύει. Αλλά και εδώ έχουμε πρόβλημα. Από το 18
αιώνα, από την μεταρρύθμιση της εκκλησίας μέχρι σήμερα υπάρχει κάτι που
οι προτεστάντες έχουν εφαρμόσει πετυχημένα, αντίθετα με τους καθολικούς.
Οι προτεστάντες απομυθοποίησαν τον κόσμο και βούτηξαν βαθιά στην
επιστήμη. Έπειτα κυβέρνησαν τον κόσμο, κι έτσι κατάφερε ο
προτεσταντισμός να μεταφέρει στον κόσμο αυτήν την ιδέα της
επιστημονικοκρατούμενης εξουσίας κι αυτό ισχύει σήμερα. Έτσι είναι
δύσκολο σήμερα να δει κανείς τον κόσμο έξω από ένα αυστηρά επιστημονικό
πλαίσιο. Δύσκολα θα αλλάξει αυτή η κατεύθυνση, αλλά μπορεί λιγάκι να
διορθωθεί.
Αν κάτι αξίζει στην δημοκρατία είναι το
δικαίωμα των ανθρώπων να επιλέγουν πώς να ζουν και όχι στη δυνατότητα να
πετύχουν οικονομικά… Μ’ αυτήν την έννοια και η παγκοσμιοποίηση πρέπει
να διορθωθεί, με βοήθεια κάποιας ιδέας για μια εναλλακτική ανθρώπινη
ζωή. Γιατί από την Ρώμη ως σήμερα υπάρχει η ιδέα της κατάκτησης του
κόσμου, και αυτή η νέα αυτοκρατορία τον κατέκτησε ήδη. Η Αμερική νίκησε
τη Σοβιετική αυτοκρατορία επειδή στη Ρωσία ανέπτυσσαν μόνο την βαριά
βιομηχανία, ενώ στην Αμερική και την βαριά και την ελαφριά αλλά και το
Χόλιγουντ.
Η συνέχεια της εξέλιξης του καπιταλισμού
απαιτεί την κατάργηση του κράτους, την μετατροπή της Ευρώπης σε
περιφέρειες, το μετασχηματισμό του πλανήτη σε ζώνες συμφέροντος, και
στην κορυφή αυτής της πυραμίδας να μην κάθεται ο πρόεδρος της Αμερικής
αλλά μια δυο πολυεθνικές εταιρίες! Τα πράγματα είναι σίγουρα σκοτεινά,
αλλά εγώ πιστεύω ότι ο κάθε μονόλιθος, όσο και μεγάλος να είναι, θα έχει
κάπου την δική του «Αχίλλειο πτέρνα».
Πάντα επιστρέφω στον Καρλ Γιουνγκ, που
μισούσε τον προτεστάντη πατέρα του, επειδή πίστευε ότι οι προτεστάντες
φταίνε για την καταστροφή της ιδέας για την μυστική, συμβολική πλευρά
της ανθρώπινης ζωής. Κι εγώ πιστεύω πως η ζωή είναι ένα θαύμα, όπως
δείχνω και με την ταινία μου, και έχει μια πλευρά του που είναι εντελώς
μυστική, άγνωστη και ανεξερεύνητη, και αυτοί θα ήθελαν κάπως να μας
στερήσουν και από αυτό το μυστικό. Ε, δεν γίνεται!
Όμως η ιδέα της παγκοσμιοποίησης
δημιουργήθηκε υποτίθεται από μια πολύ προοδευτική ομάδα ανθρώπων.
Αλήθεια, δεν θεωρείς το Ίντερνετ ως κάτι το απίστευτο;
Ναι, αλλά το Ίντερνετ ήταν προϊόν της CIA
και της ανάγκης να νικήσουν τους Ρώσους στο χώρο των μυστικών
υπηρεσιών. Έχει και κάτι το κακό: είναι ένα ιδανικό μέσο για τον έλεγχο
δύο δισεκατομμυρίων ανθρώπων στον κόσμο. Με το Ίντερνετ γίνεται καλύτερα
ο έλεγχος από τον Μεγάλο Αδελφό. Γενικώς η πρόοδος έχει τα καλά και τα
κακά της. Η παγκοσμιοποίηση είναι μια αναπόφευκτη διαδικασία και είναι
μέσα στην ανθρώπινη φύση, στη φύση της προόδου. Επειδή ο άνθρωπος είναι
ένα από τα όντα που δεν μπορεί να σταματήσει σε τίποτα. Υπάρχει όμως και
η κρυφή ατζέντα της παγκοσμιοποίησης… Δεν είμαι κατά της
παγκοσμιοποίησης, είμαι ενάντια στον τρόπο με τον οποίο αυτός ο
καινούργιος κόσμος κόβεται και ράβεται, που αυτή η παγκοσμιοποίηση
υπηρετεί την ιδέα των πολυεθνικών εταιριών, σύμφωνα με την οποία ο
καταναλωτής δεν πρέπει να ρωτάει, γιατί αυτό δεν τους πολυαρέσει, αλλά
να υπηρετεί και να καταναλώνει!
Γιατί η ποσότητα της αγάπης που
υπάρχει στο κόσμο είναι αντιστρόφως ανάλογη με την οικονομική ευημερία
στην εποχή της παγκοσμιοποίησης και της υπερκατανάλωσης;
Όλα ξεκινούν από την εξαφάνιση της
ουτοπικής εικόνας του κόσμου, επειδή η ουτοπική εικόνα του κόσμου
βασίζεται στην αγάπη και είναι κάτι που δεν πραγματοποιήθηκε αλλά μπορεί
να πραγματοποιηθεί.
Υπάρχουν πολλές ουτοπικές εικόνες του κόσμου. Εσύ ποια έχεις στο νου σου;
Μα, εκείνη που είχαν οι δυστυχείς
κομουνιστές! Αν κοιτάξεις την ιδέα της Γαλλικής Επανάστασης αυτή η ιδέα
απλά δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ. Πραγματοποιήθηκε μόνο για την
καταναλωτική μεσαία τάξη στις πρώην αποικιακές κοινωνίες. Και αυτοί
αποτελούν μονάχα ένα μικρό ποσοστό των κατοίκων στον πλανήτη μας. Άρα το
ζήτημα της ισότητας εφαρμόζεται μόνο σε εκείνους που κατακλέψανε
παλιότερα τον υπόλοιπο κόσμο.
Για να το πούμε διαφορετικά: η Δίκη της
Νυρεμβέργης κράτησε έντεκα μήνες, ο Γκέρινγκ «έφαγε» δέκα χρόνια, και
σύμφωνα με όλες τις προσδοκίες ο Μιλόσεβιτς θα «φάει» ισόβια! Κι εμείς
ξέρουμε πως οι Ναζί σκότωσαν τουλάχιστον 6.000.000 Εβραίους κι
εκατομμύρια άλλους, ενώ σ’ αυτόν το «δικό μας» πόλεμο συνολικά
σκοτώθηκαν και από τις τρεις πλευρές 200.000 άνθρωποι. Αυτές οι
δυσαναλογίες τι σημαίνουν; Η δικαιοσύνη δεν είναι παρά ένα παιχνίδι στα
χέρια των ισχυρών.
Ποια είναι η γνώμη σας για την αντισερβική συνομωσία;
Δεν πρόκειται για αντισερβική συνομωσία,
αλλά για ζώνες ενδιαφέροντος. Η Σερβία είναι σαν ένα σπίτι κτισμένο στη
διασταύρωση κι έτσι οι Σέρβοι έμαθαν να επαναστατούν και να πολεμούν.
Όποιος περνούσε από αυτό το δρόμο έριχνε κάτω αυτό το σπίτι. Παρ’ όλα
αυτά θεωρώ ότι δεν έχουμε στοιχεία με τα οποία μπορούμε να αποδείξουμε
πως πρόκειται για αντισερβική συνομωσία. Υπάρχει αυτή η γεωγραφική θέση
ανάμεσα στη Δύση και στην Ανατολή. Στη σερβική ιστορία υπάρχει ένα
σημείο αμφισβήτησης κι αυτό είναι η Εξέγερση της Ερζεγοβίνης (1876) κατά
της Αυστροουγγαρίας. Είναι μια εξέγερση που την ενθάρρυναν οι Ρώσοι και
έχει σχέση με την ιδέα του Πανσλαβισμού. Από την άλλη υπάρχει η Δύση,
που με τη βοήθεια των αγγλικών μυστικών υπηρεσιών, δεν επέτρεπε την ιδέα
του πανσλαβισμού να απλωθεί. Εδώ και 150 χρόνια λοιπόν η Δύση κτυπά
έναν μικρό λαό προκειμένου να ακυρώσει τον πανσλαβισμό.
Κάποιοι κατηγορούσαν τους Σέρβους
και τον Μιλόσεβιτς, πως ήθελαν να δημιουργήσουν τη Μεγάλη Σερβία. Εμείς
όμως ξέρουμε πως ο Μιλόσεβιτς εργάζονταν κατά των σερβικών συμφερόντων!
Εκείνος που φοβάται τη Μεγάλη Σερβία
φοβάται ουσιαστικά την ιδέα, που το CNN επαναλάμβανε τουλάχιστον 50
φορές όταν ξεκίνησε ο πόλεμος: Οι Σέρβοι είναι παραδοσιακοί φίλοι των
Ρώσων! Η ιδέα της Μεγάλης Σερβίας είναι φουσκωμένη και ανύπαρκτη. Αλώστε
δεν μπορείς να κάνεις μεγάλο κράτος με οκτώ εκατομμύρια κατοίκους.
Μπορείς να κάνεις «Μεγάλο Μπρονξ» ή «Μεγάλο Νιου Τζέρσι» με αυτό το
νούμερο, αλλά όχι μεγάλο κράτος. Όλο το βρόμικο παιχνίδι στην ουσία
παίχτηκε από τις μυστικές υπηρεσίες της Δύσης, που πιστεύουν ότι το
σέρβικο εκρηκτικό πνεύμα είναι επικίνδυνο. Πάντα έτσι ήταν, αλλά το
κύριο θέμα δεν είναι η Μεγάλη Σερβία αλλά η Μεγάλη Ρωσία. Ο στόχος ήταν η
Ρωσία.
Ποιος είναι αυτός που κάνει τα θύματα θύτες και γιατί;
Είναι μια κατάσταση στην οποία ένας
ολόκληρος λαός καταδικάζεται για διάπραξη γενοκτονίας, και οι Σέρβοι σε
κάποιες περιοχές όντως το έκαναν. Καταδικάζονται λοιπόν οι Σέρβοι για
γενοκτονία, και ταυτόχρονα στην περιοχή για την οποία καταδικάζονται δεν
υπάρχουν πλέον, έχουν εκτοπιστεί. Αυτό δεν έχει ιστορικό προηγούμενο.
Οι Σέρβοι έκαναν «εθνική κάθαρση» κατά των Αλβανών στο Κόσοβο, που είναι
η πολιτιστική τους και ιστορική κοιτίδα, και τώρα πια δεν υπάρχουν
εκεί, ενώ οι Αλβανοί είναι 2.000.000! Οι Σέρβοι έκαναν «εθνική κάθαρση»
στην Κροατία, στη Κράινα, όπου οι Κροάτες στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο έκαναν
πογκρόμ και σκότωσαν 700.000 Σέρβους μόνο στο στρατόπεδο του
Γιάσενοβατς και τώρα πια δεν υπάρχουν εκεί. Όταν τους οι Κροάτες τον
Αύγουστο του 1995 εκδίωξαν με την βοήθεια του ΝΑΤΟ 250.000 Σέρβους, οι
δημοσιογράφοι έλειπαν διακοπές! Έμειναν μόνο οι Σέρβοι στη Βοσνία, αλλά
δεν ξέρουμε για πόσο ακόμη… Η εθνική κάθαρση του Σεράγεβο τελείωσε ως
εξής: από τους 150.000 Σέρβους της πόλης έμειναν 15.000. Αλλά εγώ δεν τα
λέω ως κάποιος που υπερασπίζει τους Σέρβους, αλλά ως κάποιος που
προσπαθεί να αποκαταστήσει μια πλευρά της αλήθειας που δεν υπάρχει.
Γνωρίζω πως οι Σέρβοι έκαναν εγκλήματα και υπάρχουν αποδείξεις, αλλά όχι
έτσι όπως παρουσιάζονται από την επίσημη ιδεολογία της Δύσης.
Θέλω να σας ρωτήσω για έναν ακόμη
πρώην φίλο σας από το Σεράγεβο. Στην Ελλάδα τα ονόματα σας ακόμη και
σήμερα αναφέρονται μαζί, όπως συνήθως κάνουμε με τα παντρεμένα ζευγάρια,
αλλά ξέρω πως η συνεργασία σας και η φιλία σας τελείωσε… Μάλιστα στο
Ίντερνετ διάβασα μια δήλωση που μου έκανε μεγάλη εντύπωση: «Ο
Μπρέγκοβιτς είναι ένας τυπικός μοντέρνος άνθρωπος που είναι ικανός να
σας κλέψει το πορτοφόλι σας και έπειτα με τα λεφτά σας να σας βγάλει για
δείπνο!». Μπορείτε να μου το σχολιάσετε;
Ο Μπρέγκοβιτς έχει ένα σύμπλεγμα που
έχουν τα παιδιά των αξιωματικών από την πρώην Γιουγκοσλαβία. Αν
ασχοληθείς λίγο με τη δική τους ψυχολογική δομή θα βρεις εκεί την
εκδίκηση στον πατέρα, η οποία εκδηλώνεται ως χαλαρή και φαινομενικά «ροκ
‘ν ρολ», ενώ ουσιαστικά είναι ακραία αγενής όχι μόνο προς τον μπαμπά
αλλά προς όλους γύρω του. Εγώ δεν έχω κανένα πρόβλημα με τον
Μπρέγκοβιτς. Αυτό που υπάρχει είναι μια έλλειψη στη δική του αγωγή, που
έχουν αυτά τα παιδιά των αξιωματικών του Τίτο…
Γιατί αν εσύ κάνεις μουσική για τις
ταινίες και η ταινία είναι διαφήμιση μεγάλων εταιριών, όπως είναι η MGM,
η Universal, η Warner, θα έπρεπε να έχεις την υποχρέωση να αναφέρεις
τις πηγές σου. Αν έκανες λοιπόν τη μουσική για ταινία τότε, όταν
ανοίγεις την Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης στη Θεσσαλονίκη το 1997,
πρέπει να γράψεις από πού προέρχεται. Όμως αυτός, σαν μια πραγματική
«αξιωματική πουτάνα», τα έκλεψε όλα. Αυτός αμέλησε εντελώς το γεγονός
ότι αυτή δεν είναι η μουσική που τη σύνθεσε ο ίδιος και μετά έγιναν οι
ταινίες μου, αλλά το αντίστροφο. Να μην μιλήσω τώρα πως αυτή η μουσική
δεν έχει καμία σχέση μαζί του, γιατί όλες αυτές οι μουσικές παίζονται
στα Βαλκάνια τα τελευταία 100 χρόνια… Αν δεν ήταν οι ταινίες μου αυτός
ποτέ στην Ελλάδα δεν θα ήταν γνωστός όσο είναι σήμερα.
Ας αλλάξουμε λίγο κλίμα. Εκτός από σκηνοθέτης και μουσικός είσαι και ηθοποιός. Στην ταινία του Νιλ Τζόρνταν Ο Καλός Κλέφτης παίζεις
έναν Ρώσο μουσικό, τον Βλαντίμιρ, και στη σκηνή με τον Νικ Νόλτε θα
έλεγα ότι είσαι καλύτερος… (χαμογελάει θα έλεγα ικανοποιημένος). Είσαι
ηθοποιός;
Όχι ότι είμαι ηθοποιός, απλά μετά από
είκοσι χρόνια παρατήρησης και διόρθωσης των άλλων ανθρώπων που έπαιζαν
στις ταινίες μου, ήθελα να δοκιμάσω… Πρόκειται καθαρά για περιέργεια.
Ξέρεις τι παθαίνουν εκείνοι που κάνουν αυτές τις ταινίες; Τους λείπουν
καινούργια πρόσωπα που ταυτόχρονα να είναι οι άνθρωποι που να μην έχουν
το φόβο από την κάμερα και να βγάλουν ένα άλλο είδος των συναισθημάτων
αυθεντικών, που εγώ ακόμη μπορώ και έχω…
Έπειτα ήθελα να δοκιμάσω αυτά που ζητάω
από τους ηθοποιούς να κάνουν, να κρατήσουν το χέρι κάπως ή να εκφράσουν
κάποιο συγκεκριμένο συναίσθημα, κατά πόσο μπορώ ο ίδιος να τα καταφέρω.
Είμαι ευτυχισμένος που συνάντησα τον Νικ Νόλτ που είναι ένας μεγάλος
«μάγκας» και κάναμε πολύ καλή παρέα. Έτσι σ’ αυτές τις ταινίες το πιο
πολύτιμο πράγμα είναι που συνάντησα κάποιους σημαντικούς ανθρώπους που
δεν τους ήξερα πριν, όπως είναι ο Νιλ Τζόρνταν, ένας πολύ ενεργητικός
Ιρλανδός …
Θέλω να σου κάνω μια ερώτηση, που σχετίζεται με το κυρίως θέμα του περιοδικού Ζενίθ. Είσαι υπέρ ή κατά της νομιμοποίησης της κάνναβης;
Εγώ θα την νομιμοποιούσα μόνο επειδή λένε
ότι είναι καλό για τους ρευματισμούς! (Χαμογελάει με νόημα). Και θα την
νομιποποιήσουν, όταν εξαντληθούν όλα τα κίνητρα για το αντίθετο. Εδώ
παίζει μεγάλο ρόλο η εκκλησία. Όταν βομβάρδισαν το Βελιγράδι και ο Πάπας
παρακάλεσε να μην βομβαρδίσουν στο Πάσχα, ο Κλίντον δεν υπάκουσε.
Χαμένη ιδέα, χαμένη ουτοπική εικόνα αλλά θα έχει ως αποτέλεσμα όχι μόνο
να νομιμοποιηθεί η κάνναβη αλλά και η ηρωίνη σε μικρές δόσεις. Όλα θα τα
κάνουν για να βοηθήσουν την ιδέα του κέρδους να αντικαταστήσει την ιδέα
του θεού… Μόνο για να πάρουν τα λεφτά!
Στη Γαλλία ψηφίστηκε πρόσφατα ο
νόμος που απαγορεύει την μαντίλα στα σχολεία. Η Ευρώπη πάσχει από
ισλαμοφοβία. Ποια είναι η γνώμη σου για αυτό;
Νομίζω ότι η ιδέα του κοσμικού σχολείου
εφευρέθηκε στη Γαλλία. Επειδή τυχαίνει να είμαι φίλος με τον Γάλλο πρώην
υπουργό εξωτερικών και νυν εσωτερικών θυμάμαι πως μου είπε ότι δεν
απαγορεύεται μόνο να φορούν οι μουσουλμάνες τη μαντίλα, αλλά και οι
Εβραίοι το καπέλο τους, και οι χριστιανοί να μη φοράνε προκλητικά το
σταυρό και γενικώς όλα τα θρησκευτικά σύμβολα που θα μπορούσαν να
προκαλέσουν τον αλλόθρησκο. Άρα απαγορεύονται όλα τα θρησκεύτηκα σύμβολα
που θα ενθάρρυναν τη διαφορετικότητα και συνεπώς την έχθρα ανάμεσα
στους νέους. Σίγουρα εξαιτίας του αυξανόμενου αριθμού των μουσουλμάνων
αυτό θα είναι ένα σημείο της σύγκρουσης, αλλά για αυτό υποτίθεται
υπάρχουν οι πολιτικοί, για να βρίσκουν λύσεις σε τέτοια προβλήματα…
Εσύ είσαι άθεος;
Δεν είμαι άθεος. Είμαι θρήσκος, αλλά δεν
είμαι «θρησκευτικά οργανωμένος», όπως θα το έλεγαν οι κομουνιστές. Όμως
έχω την τάση προς την ορθοδοξία, που είναι, κατά τη γνώμη μου, η πιο
όμορφη θρησκεία, επειδή είναι αυθεντική και μυστικιστική. Δυστυχώς όμως
δεν εφαρμόζεται στο κοσμικό επίπεδο…
Πιστεύεις στη σύμπτωση; Πως
αισθάνεσαι όταν τα πράγματα της ζωής παίρνουν μια σειρά από μόνα τους
και εσύ άθελά σου σαν να παίζεις σε μια ταινία που δεν την σκηνοθέτησες;
Αποφεύγω τις συμπτώσεις. Προσπαθώ να πάω
κόντρα σε εκείνη τη μαρξιστική φράση: «η σύμπτωση είναι μια
αντικειμενική εξωτερίκευση της ανάγκης». Ως μαθητής του Γιουνγκ, για
μένα το μυστικιστικό κομμάτι της ζωής μου είναι πολύ σημαντικό. Άλλωστε
πιστεύω σε θαύματα! Ο Γιουνγκ καλύτερα απ΄ όλους όρισε πόσο στην
πραγματικότητα αυτός ο μοντέρνος κόσμος υποτιμά το ασυνείδητο, και στη
συνέχεια το συλλογικό ασυνείδητο. Υπάρχουν πράγματα και γεγονότα που
μπορείς να τα περιγράψεις, να τα εκφράσεις, αλλά υπάρχουν και οι έννοιες
που είναι πάνω από αυτό. Αυτή είναι η ιδέα του υπερβατικού στη θρησκεία
και στη φιλοσοφία. Υπάρχουν πράγματα, καταστάσεις συναισθήματα που
μπορείς να τα ορίσεις, να τα ονομάσεις, αλλά ο συμβολισμός τους σου
ζητάει κάποια συμπληρωματική γνώση και αυτή είναι η ιστορία για την
αλυσίδα των γεγονότων που το ένα προκαλεί το άλλο και αυτά μεταξύ τους
φαινομενικά έχουν μια ορθολογική σχέση, ενώ ουσιαστικά η σχέση τους
υπάρχει σε ένα άλλο ασυνείδητο συλλογικό επίπεδο…
Ποιον εκτιμάς ιδιαίτερα από τους σύγχρονους στοχαστές;
Τον Νόαμ Τσόμσκι. Είναι ο μοναδικός που ορίζει τη σύγχρονη ιστορία
με μια απίστευτη ακρίβεια. Αλλά είναι επίσης απίστευτα ακριβής και ο
τρόπος με τον οποίον γίνεται η δική του περιθωριοποίηση. Πρόκειται πάλι
για την αγγλοσαξονική επιδεξιότητα. Κάποτε δίδασκε στο πανεπιστήμιο της
Μασαχουσέτης, στο Γέιλ, ενώ τώρα πολύ λίγο. Ευτυχώς γράφει και αφήνει
πίσω του μεγάλο έργο. Αυτός ακόμη και τον Χέγκελ κατηγορεί για ρατσισμό,
επειδή στην περιβόητη του Φαινομενολογία του Πνεύματος, ο Χέγκελ λέει πως οι Σλάβοι δεν θα μπορούσαν να κάνουν ποτέ αυτά που έκαναν οι Γερμανοί!
Για τον γνωστό Έλληνα σκηνοθέτη Θόδωρο Αγγελόπουλο τι γνώμη έχεις;
Ο Αγγελόπουλος; Αυτός γάβγιζε εναντίον
μου στις αμερικάνικες εφημερίδες, αλλά αυτά είναι τα κόμπλεξ των
ανθρώπων αυτού του τύπου. Στο μεταξύ αυτός είναι ένας πολύ ενδιαφέρον
δημιουργός με ένα παράξενο προφίλ… Αυτός για τον εαυτό του μιλάει στο
τρίτο πρόσωπο: Λέει «αυτός» εννοώντας τον Αγγελόπουλο, αλλά δεν μπορείς
να τον παρεξηγήσεις γιατί έκανε το Τοπίο στην Ομίχλη, έκανε
ταινίες μέσα από τις οποίες εγώ ανακάλυπτα τα μακρά κάδρα, τις
ατμόσφαιρες κλπ. Το γεγονός ότι αυτός μιλάει εναντίον μου είναι λιγότερο
σημαντικό. Και όπως θα έλεγε ένας δημιουργός από τον οποίον ο
Μπρέγκοβιτς έκλεψε τους στοίχους «Όλα αυτά, αγαπημένη μου, θα σκεπαστούν
κάποτε από χιόνια και καλάμια»…
Υπάρχει κάποιος ζωντανός Έλληνας που τον αγαπάς ιδιαίτερα;
Υπάρχει. Πρόκειται για τον άνθρωπο που με
βοηθάει τα καλοκαίρια με το σκάφος μου. Λέγεται Θόδωρος Μπούκας και
είναι εντελώς άγνωστος!
Σημαδεμένος από το Σεράγεβο
Ο Εμίρ Κουστουρίτσα γεννήθηκε στις 24
Νοεμβρίου 1954 στο Σεράγεβο της Βοσνίας. Σπούδασε σκηνοθεσία στην Πράγα,
όταν οι γονείς του αποφάσισαν να τον στείλουν να σπουδάσει κάπου μακριά
από την πόλη του. Για τον εαυτό κάποτε δήλωσε: «Είμαι ένας παγανιστής
Σλάβος κι αυτό φαίνεται από όλες τις αντιφάσεις μου, από τις προσπάθειες
μου να δω τον κόσμο ασπρόμαυρο, από το χιούμορ μου, από τις δικές μου
απότομες αλλαγές διάθεσης, αλλά και από την δική μου αντίληψη της
ιστορίας». Πιστεύει ότι το γεγονός που γεννήθηκε στο Σαράγιεβο είναι το
πιο σημαντικό για την εξέλιξη της προσωπικής του ιστορίας. Το μαρτυρικό
Σαράγιεβο ήταν όντως μια μοναδική πόλη η οποία, όπως είπε κάποτε και ο
Γιουγκοσλάβος νομπελίστας λογοτεχνίας Ίβο Άντριτς «σε ένα τόσο
περιορισμένο χώρο ενώνει τέσσερις ναούς: την καθολική εκκλησία, την
ορθόδοξη εκκλησία, την συναγωγή και το τζαμί. Έτσι ένα άτομο που θα
βρισκόταν τα μεσάνυχτα στο Μπας Τσαρσί του Σεράγεβο, θα μπορούσε να
ακούσει τους ψαλμούς και των τεσσάρων θρησκειών»!
Φιλμογραφία:
Σκηνοθεσία
1981 Θυμάσαι τη Ντόλι Μπέλ;
1985 Ο Μπαμπάς Λείπει Ταξίδι για Δουλειές
1989 Ο Καιρός των Τσιγγάνων
1993 Arizona Dream
1995 Underground (Χρυσός φοίνικας των Κανών)
1998 Μαύρη Γάτα- Άσπρος Γάτος
2001 Σούπερ 8 Ιστορίες
2004 Η Ζωή Είναι Ένα Θαύμα (Σενάριο του Έμιρ Κούστουριτσα και Ράνκο Μπόζιτς)
Ηθοποιία
2001 The Window of St Pierre (La Veuve de Saint Pirre)
2003 The Good Thief
by Αντικλείδι , http://antikleidi.wordpress.com
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου