Έτσι θα είναι η Ευρώπη και η Ένωση μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία

Η Ευρώπη βρίσκεται σε σημείο καμπής μετά τις σοβαρές και αλλεπάλληλες κρίσεις 

– χρηματοπιστωτική, προσφυγική, πανδημία και τώρα πόλεμο

Ο Εμανουέλ Μακρόν οραματίζεται μια νέα Ευρώπη από την πρώτη στιγμή που βρέθηκε στο Μέγαρο των Ηλυσίων, το 2017. Έχει μιλήσει δε επανειλημμένως για τη «στρατηγική αυτονομία» της και έχει προσπαθήσει με κάθε τρόπο να πείσει για την αξία του σχεδίου του όλους τους υπόλοιπους.

Πρώτους από όλους δε τους Γερμανούς, από τη στάση των οποίων... εξαρτώνται τα πάντα. Εκείνοι, όμως, συνήθως περιορίζονται στο να χαρακτηρίζουν ενδιαφέρουσες τις προτάσεις του και να του… χτυπούν την πλάτη, παρακινώντας τον να συνεχίσει την καλή προσπάθεια. Κάτι ανάλογο έκανε αυτή την εβδομάδα και ο Όλαφ Σολτς, τον οποίος επισκέφθηκε στο Βερολίνο ο Μακρόν, μετά την ομιλία του στην ολομέλεια της Ευρωβουλής στο Στρασβούργο, όπου παρουσίασε την αναθεωρημένη του πρόταση.

Η αλήθεια είναι πως ότι και αν πει ο Μακρόν, όποια σχέδια και αν καταστρώσει με τους επιτελείς του, αυτή που αποφασίζει για το τι θα γίνει, ακόμη και για την ίδια, εξακολουθεί να μην είναι η Ευρώπη. Ουδείς μπορεί να αμφισβητήσει, άλλωστε, ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία, όπως και η πανδημία την προηγούμενη διετία, κυριολεκτικά έφεραν τα πάνω-κάτω, δημιούργησαν νέα δεδομένα και έκαναν τους πάντες να αναθεωρήσουν τις απόψεις και τη στάση τους.

Ήδη, πάντως, με βάση τις συγκλονιστικές (και μόνο εν μέρει απρόσμενες) ανατροπές που έχουν σημειωθεί το τελευταίο διάστημα, μπορούμε με σχετική βεβαιότητα να περιγράψουμε ποια από τα στοιχεία που σφραγίζουν σήμερα την Ευρώπη θα ενισχυθούν και ποια θα αποδυναμωθούν, έως και σε βαθμό εξαφάνισης. Το σίγουρο είναι ότι δεν μπορεί να συνεχίσει πλέον έτσι και η ώρα των μεγάλων αποφάσεων και αλλαγών έχει έρθει.

Περισσότερο ΝΑΤΟ και ΗΠΑ

Η επικείμενη και σχεδόν βέβαιη ένταξη της Φινλανδίας και της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ και μάλιστα με διαδικασίες fast track (παρά τη διαφωνία του Ταγίπ Ερντογάν), καθιστά το Βορειοατλαντικό Σύμφωνο αδιαμφισβήτητο κυρίαρχο στην Ευρώπη, τουλάχιστον όσον αφορά τα ζητήματα της ασφάλειάς της. Και μαζί του, βεβαίως, τις ΗΠΑ οι οποίες έχουν τον πρώτο και τον πιο αποφασιστικό λόγο στη Συμμαχία.

Με τον τρόπο αυτό, η Γερμανία, η Γαλλία, η Ιταλία και οι υπόλοιποι εταίροι της ΕΕ επιβεβαιώνουν με τον πιο επίσημο τρόπο αυτό που όλοι γνωρίζαμε ήδη: Ότι χωρίς τους Αμερικανούς δεν έχουν καμία απολύτως δυνατότητα να επιβάλουν και να προασπίσουν τα γεωπολιτικά συμφέροντά τους. Κι αυτό είναι κάτι που όχι απλώς δεν θα αλλάξει σύντομα, αλλά θα παγιωθεί για τις επόμενες δεκαετίες, όσα κεφάλαια και αν διαθέσουν οι «27» για να ενισχύσουν τις ένοπλες δυνάμεις τους.

Όσο για τον Τζο Μπάιντεν, μπορεί να υπερηφανεύεται ότι έθεσε οριστικά τέλος στις φιλοδοξίες και τις αυταπάτες των συμμάχων της χώρας του, αποκαθιστώντας την… τάξη η οποία είχε αρχίσει να διασαλεύεται. 

Λιγότερη Ρωσία

«Wandel durch Handel» (αλλαγή μέσω του εμπορίου). Αυτό ήταν το σύνθημα που κυριάρχησε στις σχέσεις της Γερμανίας – και, τελικά, ολόκληρης της Ευρώπης με τη Ρωσία τις τρεις δεκαετίες που ακολούθησαν την κατάρρευση της ΕΣΣΔ και του «υπαρκτού σοσιαλισμού».

Έτσι, ακόμη και μετά την ανάληψη της εξουσίας από τον Βλαντιμίρ Πούτιν, το 2000, οι εμπορικές-οικονομικές σχέσεις ανάμεσα στις δύο πλευρές γνώρισαν ιδιαίτερη άνθιση. Όχι μόνο στον τομέα της ενέργειας, όπου η Gazprom και η Rosneft έγιναν οι μακράν σημαντικότεροι προμηθευτές φυσικού αερίου και πετρελαίου της ΕΕ, αλλά και αλλού: Στις τράπεζες, τις αυτοκινητοβιομηχανίες, τα αγροτικά προϊόντα και τον μηχανολογικό εξοπλισμό.

Όλα αυτά, όμως, δείχνουν να λαμβάνουν οριστικά τέλος μετά την εισβολή στην Ουκρανία. ΕΕ και Ρωσία θα είναι, πλέον, δύο «ξένοι», με τους δεσμούς τους να διαρρηγνύονται ο ένας μετά τον άλλο, τους αγωγούς να κλείνουν, τις επιχειρήσεις να «σπάνε» τις κοινοπραξίες τους και τις δύο πλευρές να αδιαφορούν και για το κόστος που αυτό συνεπάγεται, καθώς η πολιτική έχει αποκτήσει σαφές προβάδισμα έναντι της οικονομίας. 

Περισσότερες «ταχύτητες»

Είναι γνωστό πως εδώ και χρόνια και σε πολύ σημαντικά θέματα, από το προσφυγικό μέχρι το εμπάργκο στη Ρωσία και από την πανδημία μέχρι τα ζητήματα της φορολόγησης και της τραπεζικής ένωσης, οι «27» έχουν αποδείξει ότι είναι η ΕΕ είναι ένα… αργοκίνητο καράβι. Ακόμη και όταν καταφέρουν να κάνουν κάποια βήματα, συνήθως έχει περάσει πολύς χρόνος και το τελικό αποτέλεσμα είναι κατώτερο των προσδοκιών και των προτεραιοτήτων που οι ίδιοι έχουν θέσει.

Φαίνεται, λοιπόν, πως η περίφημη θεωρία της «ΕΕ των πολλών ταχυτήτων» ήρθε η ώρα να γίνει πράξη. Πρακτικά, το σχέδιο που μοιάζει να επικρατεί είναι η διαδικασία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης να εξελιχθεί τα επόμενα χρόνια μέσα από «συμμαχίες των προθύμων», που θα συμφωνούν σε συγκεκριμένα ζητήματα και θα προχωρούν.

Η πρόταση του Μακρόν για τη δημιουργία ενός νέου μορφώματος, το οποίο ο ίδιος ονόμασε «Ευρωπαϊκή Πολιτική Ένωση», στην οποία μάλιστα θα χωρά και η Ουκρανία και το Ηνωμένο Βασίλειο και τα κράτη των Δυτικών Βαλκανίων – ενδεχομένως και η Τουρκία – είναι αποκαλυπτική της κατεύθυνσης που υιοθετείται από αρκετούς, έστω κι αν δύσκολα θα γίνει δεκτή. 

Λιγότερη ομοφωνία

Η κατάργηση της αρχής της ομοφωνίας και του δικαιώματος βέτο σε όλες τις αποφάσεις που λαμβάνει η ΕΕ (πλην, ενδεχομένως, της ένταξης νέων μελών) συζητείται εδώ και αρκετό καιρό, χωρίς μέχρι σήμερα να έχει πάρει σάρκα και οστά. Κι αυτό, παρά τις αλλαγές που έχουν γίνει και έχουν καθιερώσει τις αρχές της ενισχυμένης πλειοψηφίας και της αναστέλλουσας μειοψηφίας σε συγκεκριμένα ζητήματα.

Η υπόθεση των κυρώσεων κατά της Ρωσίας, όμως, που εδώ και δύο εβδομάδες σφραγίζονται από την άρνηση της Ουγγαρίας να δεχθεί εμπάργκο στο πετρέλαιο, μοιάζουν να «ξεχειλίζουν το ποτήρι». Έτσι, οι ισχυροί της ΕΕ, που διαμηνύουν ότι έχουν κουραστεί με τις απαιτήσεις που προβάλλουν διάφοροι εταίροι και έχουν αγανακτήσει με το δικαίωμά τους να μπλοκάρουν αποφάσεις, μοιάζουν έτοιμοι να κόψουν τον Γόρδιο Δεσμό – και μαζί, τον… βήχα των μικρότερων κρατών.

Για να καταστεί αυτό εφικτό, βεβαίως, πρέπει να αλλάξουν οι Συνθήκες της ΕΕ, κάτι που δεν θα είναι ούτε απλό ούτε εύκολο. Διότι μπορεί Μακρόν και Ντράγκι να έχουν σηκώσει ήδη τη «σημαία» και ο Σολτς να συμφωνεί επί της αρχής, η επιστολή όμως 13 εταίρων που διαφωνούν με την αναθεώρηση μαρτυρά ότι η σύγκρουση θα είναι σκληρή. 

Περισσότερη Ακροδεξιά

Όλα τα παραπάνω μοιάζουν να αποτελούν κυριολεκτικά βούτυρο στο ψωμί της ευρωπαϊκής Ακροδεξιάς και των εθνικιστών. Όλων αυτών, δηλαδή, που θα έχουν ακόμη περισσότερα επιχειρήματα για να ισχυριστούν ότι με την αλλαγή των Συνθηκών και την κατάργηση του βέτο, υπονομεύεται η αρχή της εθνικής κυριαρχίας και τα κράτη θα υποτάσσονται πιο εύκολα στις Βρυξέλλες και το εκάστοτε διευθυντήριο.

Έτσι, η ήδη ισχυρή Ακροδεξιά της Ευρώπης θα καταφέρει, πιθανότατα, να ενισχυθεί ακόμη περισσότερο τα επόμενα χρόνια, τόσο στην Ευρωβουλή (οι επόμενες εκλογές είναι το 2024) όσο και σε εθνικό επίπεδο. Η πολιτική παρακαταθήκη που άφησε η Μαρίν Λεπέν με το 41,5% που συγκέντρωσε στον δεύτερο γύρο των προεδρικών εκλογών της Γαλλίας ίσως οδηγήσει σε αυτό που πολλοί μέχρι πρόσφατα θεωρούσαν αδιανόητο.

Λιγότερη δημοκρατία

Πώς προδιαγράφεται η εικόνα, λοιπόν; Μια ΕΕ με λιγότερα δικαιώματα για τις μικρότερες χώρες, οι οποίες πλέον θα είναι αναγκασμένες να συγκροτούν συμμαχίες ή να προσχωρούν σε ήδη υπάρχοντα μπλοκ για να στηρίξουν τις θέσεις και τα συμφέροντά τους. Εθνικά κοινοβούλια και Ευρωβουλή με περισσότερη Ακροδεξιά και αντίδραση. Οικονομία και ενημέρωση που θα σφραγίζονται από τις καταστάσεις έκτακτης ανάγκης και τα «πολεμικά μέτρα».

Όλα αυτά – και πολλά ακόμη – προδιαγράφουν ένα μέλλον με πιο αδύναμη δημοκρατία και συρρικνωμένες ελευθερίες για τους Ευρωπαίους πολίτες, οι οποίοι έτσι κι αλλιώς απουσίασαν εκκωφαντικά από τη συζήτηση που διεξήχθη (τυπικά) στο πλαίσιο της Διάσκεψης για το Μέλλον της Ευρώπης. Αναρωτώμενοι, προφανώς, «quo vadis?», χωρίς να μπορούν να το απαντήσουν. 

Περισσότερη ακρίβεια

Η αλήθεια, βεβαίως, είναι ότι πολλά από τα παραπάνω μοιάζουν αρκετά απόμακρα για τους πολίτες, που αγωνιούν κυρίως για την καθημερινότητά τους. Εκεί όπου κυριαρχεί η ακρίβεια που πλήττει τα ευρωπαϊκά νοικοκυριά, στην ενέργεια, τα είδη διατροφής κα άλλα προϊόντα και υπηρεσίες. Κι αυτό δεν είναι πιθανό να αποδειχθεί παροδικό φαινόμενο.

Το αντίθετο, μάλιστα. Όπως έχει δείξει και η εμπειρία, το κόστος της ζωής θα συνεχίσει να αυξάνεται (πολύ ταχύτερα από τους μισθούς…), κάνοντας ολοένα περισσότερους να νιώθουν ότι «περισσεύει πολύς μήνας μετά το τέλος του μισθού και της σύνταξης». Η ακρίβεια, λοιπόν, πρόκειται να μετατραπεί σε συστατικό στοιχείο της καθημερινής ζωής των πολλών τα επόμενα χρόνια, με ό,τι αυτό συνεπάγεται.

Και μην ξεχνάμε, παράλληλα με όλα τα παραπάνω: Ο πόλεμος στην Ουκρανία μπορεί να συνεχιστεί επί μακρόν και μόλις τελειώσει (ή και νωρίτερα)να τον διαδεχθούν άλλοι, ψυχροί και θερμοί.

Γιώργος Παυλόπουλος