Απόκριες στην γενέθλια πόλη του θεού Διόνυσου στην Επτάπυλη τη Θήβα!

Από τα πρώτα χρόνια της δημιουργίας του Ελληνικού Κράτους, γύρω στα 1850, ξεκίνησε στο Βλαχομαχαλά (στη γειτονιά της Μ.Παναγίας) δίπλα από το κέντρο της πόλης να παίρνει σάρκα και οστά ένα έθιμο που έμελλε να γίνει το γεγονός της χρονιάς για την πόλη και όλη την ευρύτερη περιοχή, μέχρι την εισβολή της ξενόφερτης Αποκριάς, Ο ΒΛΑΧΙΚΟΣ ΓΑΜΟΣ...

Γνωρίζουμε από την προφορική παράδοση τους πρώτους «γεροσυμπεθέρους» τον Δελβενακιώτη (Πονηρό) και τον Ρίλλα, όπως μας πληροφορεί ο Αθανάσιος-Χαράλαμπος Λαμπρόπουλος. Αυτοί και άλλοι άγνωστοι σε εμάς άρχισαν να τελούν και να επιτελούν το έθιμο που σιγά σιγά πήρε τη σημερινή του μορφή.. Συνδέει τους Ασπροποταμίτες Βλάχους και τους ντόπιους Θηβαίους της εποχής εκείνης με την ¨Διονυσιακή¨ παράδοση της περιοχής. 

Όπως αναφέρει η dr.Ανδρομάχη Οικονόμου στη μελέτη της για το έθιμο:

Πρόκειται για ένα ανοιξιάτικο ευεργετικό, ευγονικό δρώμενο το οποίο επιτελείται την περίοδο των Απόκρεων και συγκεκριμένα την Κυριακή της Τυρινής και κορυφώνεται την Καθαρή Δευτέρα.

Παρουσιάζεται ως σάτιρα ενός παραδοσιακού γάμου, ως εικονικός ποιμενικός γάμος, ως μια γαμήλια τελετουργία, η οποία συνίσταται από επιμέρους τελετουργικές πράξεις οι οποίες συνδέονται με «τάξη» και κανόνες ακολουθίας μεταξύ τους και στην οποία παλαιότερα συμμετείχαν μόνο άντρες σε όλους τους πρωταγωνιστικούς και δευτερεύοντες ρόλους…..

Το έθιμο- δρώμενο τελείτε σε τρείς κύριες περιόδους.

1η) Τσικνοπέμπτη-Πιάνουνουμε τα προζύμια .Το έθιμο ξεκινάει την Τσικνοπέμπτη με το πιάσιμο των προζυμιών. Οι ¨Βλάχοι¨ φορώντας το φέσι και ένα κόκκινο μαντήλι στον λαιμό, συγκεντρώνονται στην κεντρική πλατεία του Αγ. Ιωάννη του Καλοκτένη, ανάβουν φωτιές, πίνουν υπό τους ήχους της πίπιζας και του νταουλιού και στη συνέχεια, αφού κάνουν μια βόλτα στο κέντρο της πόλης, συγκεντρώνονται σε κέντρα και ταβέρνες, και παλιότερα στα σπίτια, όπου διασκεδάζουν πίνοντας και χορεύοντας έως τις πρωινές ώρες της επομένης.

Ακολουθεί μια εβδομάδα,μέχρι την Κυριακή της Τυρινής που για εμάς τους ¨βλάχους¨έχει έντονη κινητικότητα και πολλές διεργασίες για την προετοιμασία του εθίμου κάτι που μόνον όσοι συμμετέχουμε στο έθιμο μπορούμε να καταλάβουμε και που δεν γίνεται αντιληπτό από τους ¨απ’έξω¨.

2η) Κυριακή της Τυρινής-Μαζεύονται οι παρέες των βλάχων. Την Κυριακή της Τυρινής, νωρίς το απόγευμα ξεκινάει η κάθε παρέα από το σπίτι του Καπετάνιου με τον Πανούση (τουρκαλβανό υπηρέτη) και τη συνοδεία της μουσικής ζυγιάς(πίπιζα-νταούλι), για να συγκεντρώσει τα παλικάρια του περνώντας από κάθε σπίτι όπου τους υποδέχονται με μεζέδες, κρασί, μουσική και χορό. Σμίγουν όλες οι παρέες στην κεντρική πλατεία, η καθεμιά κάτω από το φλάμπουρό της, μέσα σε ένα ηχητικό και χορευτικό πανδαιμόνιο. Αργότερα το βράδυ οι παρέες αποσύρονται στις ταβέρνες της πόλης για ολονύκτιο γλέντι και χορό.

Καθαρά Δευτέρα-Ο γάμος .

Η καθαρή Δευτέρα είναι η κατεξοχήν μέρα τέλεσης του γάμου. Ξεκινάει πολύ πρωί με τον σκάρο, με το άναμα των φωτιών και το ψήσιμο της προπύρας, πάντα με τη συνοδεία μουσικής και χορού.

Στο τέλος του πρωινού ξεκινάνε οι παρέες, χωριστά της νύφης και του γαμπρού, η καθεμιά συνταγμένη κάτω από το φλάμπουρο και υπό τους συνεχείς, οξείς και εκκωφαντικούς ήχους της πίπιζας και του νταουλιού, χοροπηδώντας, φωνάζοντας και κραδαίνοντας το ισχυρό τους σύμβολο, τις γκλίτσες, για τον τόπο συγκέντρωσης όπου θα γίνουν τα προξενιά, το τάξιμο της προίκας και τέλος τ’ αρρεβωνιάσματα. 

Παλαιότερα ήταν η πηγή του Άρεως, και στη συνέχεια το ξωκλήσι της Αγ. Τριάδας, τόποι με νερό, ζωτικής σημασίας αγαθό για την πόλη.

Η πομπή, με ανάμεικτα παραδοσιακά αλλά και νεωτερικά στοιχεία και σύμβολα από το γαμήλιο τελετουργικό, διαγράφοντας στην ουσία μια κυκλική πορεία –γύρω από την πόλη– που συνδέει τόπους ζωτικής σημασίας για την κοινωνία, καταλήγει στην κεντρική πλατεία, από όπου είχε ξεκινήσει για να ολοκληρωθεί με τους καλύτερους οιωνούς το μυστήριο.

Προσκόμματα όμως και μάλιστα σοβαρά εμποδίζουν την ομαλή έκβαση. Το ατίμασμα της νύφης, σε μια αυστηρών αρχών ανδρο-πατρογραμμική κοινωνία, οδηγεί στην εκ νέου διαπραγμάτευση των όρων προικοδότησης της νύφης και στην απαίτηση για πανωπροίκι. Τίποτα πλέον δεν εμποδίζει την τελική, αίσια έκβαση του γεγονότος.

Και ενώ όλα βαίνουν καλώς και μέσα σε ένα γενικό κλίμα ευφορίας και χαράς για την καλοχρονιά και την ευφορία της γης … συμβαίνει το αναπάντεχο: ο γαμπρός (ή κάποιος από τα παλικάρια) πέφτει νεκρός. Ο θάνατος ετούτη την ώρα σημαίνει καταστροφή για όλα. Το γεγονός του θανάτου αντιμετωπίζεται με τη δέουσα σοβαρότητα και τον θρήνο. Φροντίδα για τον νεκρό παλικάρι, αναμμένα κεριά, μοιρολόγια και αλαλαγμοί, κτυπήματα στο πρόσωπο και στο στήθος, αργός και βαρύς κυκλικός χορός γύρω από το λείψανο (ο χορός του πεθαμένου), αλλά και βωμολοχίες ικανές να επιφέρουν το αδύνατο: την ανάσταση. Μαζί και την προσδοκώμενη ανάσταση-αναγέννηση της φύσης, την καρποφορία της γης, τη συνέχιση της ζωής, για να «μην πάει η χρονιά χαμένη», όπως λέει το σχετικό τραγούδι. Η συνέχεια περιλαμβάνει γλέντι και χορό μέχρι την επομένη το πρωί, καθώς ο γάμος ολοκληρώθηκε, παρ’ όλα τα προσκόμματα και τις αναποδιές.

3η) Σάββατο των Αγίων Θεοδώρων

Το έθιμο του Βλάχικου Γάμου ολοκληρώνεται το Σάββατο των Αγ. Θεοδώρων με τα επιστρόφια. Σύμφωνα με την παράδοση, μία βδομάδα μετά τον γάμο, η νύφη επιστρέφει, ως επισκέπτης πλέον, στο σπίτι των γονιών της, σύμφωνα με το γαμήλιο τελετουργικό.

Όλες αυτές τις ημέρες η ευχή που κυριαρχεί είναι ¨και του χρόνου στο μέτρο¨ που σημαίνει ότι ξανασμίξαμε και ευχόμαστε του χρόνου να είμαστε καλά και να μην λείπει κανείς μας….Η συμμετοχή των κατοίκων της Θήβας στην τέλεση του εθίμου και των επισκεπτών που έρχονται στη πόλη μας είναι για εμάς η μεγαλύτερη ανταμοιβή.

Κάπου στα μέσα της δεκαετίας του 1970, 7-8 χρονών παιδάκι, άρχισα να ενθουσιάζομαι με την παρέα του καπετάνιου του Σωτήρη Καραμαγκιώλη που έρχονταν στη γειτονιά να πάρουν τον Παρασκευά Σωτ.Μπούτσικο και ζούσα την προετοιμασία από τις γυναίκες της γειτονιάς για τη στολή του Παρασκευά και του υπαίθριου τραπεζιού που στρώνονταν για την παρέα των ¨βλάχων¨, μερικά χρόνια αργότερα με τη προσοχή του οικογενειακού φίλου Στέλιου Συνοδινού μπήκα και εγώ σε αυτή την παρέα και έχοντας την τύχη να έχω στενό συγγενή τον Αθανάσιο Χαράλαμπο Λαμπρόπουλο απέκτησα έναν μέντορα που με έμαθε πολλά και άγνωστα στους πολλούς στοιχεία για το έθιμο. 

Έμεινα έκπληκτος χρόνια αργότερα όταν μου είπε πολύ νεαρότερος ¨βλάχος¨ο Στέλιος ο Μπεκρής ότι βλέποντας την παρέα μας να έρχεται στη γειτονιά να πάρει εμένα κόλλησε κι αυτός το ίδιο…

μικρόβιο!!!!!

Μέχρι το 2007 δεν υπήρχε συλλογικό όργανο από την μεριά των ¨βλάχων¨ και οι όποιες προσπάθειες γίνονταν από την πλευρά του Δήμου με τη βοήθεια τη δικιά μας. 

Με πρωτοβουλία του καπετάνιου Θανάση Αρκούδη δημιουργήσαμε την Τσικνοπέμπτη του 2007 τον Παραδοσιακό Σύλλογο Βλάχικου Γάμου Θηβαίων στον οποίο είχα την τιμή να εκλεγώ πρώτος πρόεδρος.

Η δημιουργία του Συλλόγου συνέπεσε με την έναρξη της προσπάθειας καταγραφής του Εθίμου από την κα Ανδρομάχη Οικονόμου Δρ Εθνολόγο-Κοιν. Ανθρωπολόγο, Δ/ντρια Ερευνών Κέντρου Ερεύνης Ελληνικής Λαογραφίας (ΚΕΕΛ) της Ακαδημία Αθηνών, με την οποία συνεργαστήκαμε στην έρευνα και κατόπιν στη διοργάνωση το Σεπτέμβριο του 2011 μιας πολύ σπουδαίας ημερίδας τα συμπεράσματα της οποίας εκδόθηκαν το 2020.

Με τη μελέτη της dr,Οικονόμου το έθιμο εντάχθηκε το 2018 στην Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά της Ελλάδας(UNESCO) !

Ελπίζοντας να μη σας κούρασα, εύχομαι σε όλους ΚΑΙ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΣΤΟ ΜΕΤΡΟ να σμίξουμε ελεύθεροι και να γιορτάσουμε στο Βλάχικο Γάμο της Θήβας!!!!

Νεκτάριος Στυλ. Χατζηδούρος
Πρώην πρόεδρος του Παραδοσιακού συλλόγου βλάχικου γάμου Θηβαίων.

www.la-figura.gr