H Τριάδα της Ψυχοπαθητικότητας: Σκληρότητα απέναντι στα ζώα, Πυρομανία και νυκτερινή ενούρηση

Ο δειλός είναι ανίκανος να εκδηλώσει αγάπη, γιατί η αγάπη είναι προνόμιο των γενναίων

Ετοιμασθείτε για ένα από τα πιο συναρπαστικά κείμενα που έχετε διαβάσει στη ζωή σας.

Πρόκειται για τη συνέντευξη του  του Ψυχιάτρου και Διδάκτορος του Παν/μίου Αθηνών, Χρίστου Χ. Λιάπη MD, MSc, PhD στην Εφημερίδα «ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ» και στον δημοσιογράφο κ. Δημήτρη Χατζηευθυμίου.

Οι ερωτήσεις στις οποίες απαντά ο κ. Λιάπης είναι με αφορμή μια φωτογραφία η οποία είχε κάνει πρόσφατα τον γύρο του Διαδικτύου και των διεθνών ΜΜΕ, απαθανατίζοντας ένα φιλί τουριστών πίσω από ένα σκοτωμένο, σε «σικέ» σαφάρι, λιοντάρι...

Χρίστος Λιάπης – Το τρόπαιο της ντροπής!

ΜΙΑ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ – ΓΡΟΘΙΑ ΣΤΟ ΣΤΟΜΑΧΙ ΚΑΙ ΧΙΛΙΕΣ ΛΕΞΕΙΣ ΓΙΑ ΝΑ ΤΗΝ ΕΡΜΗΝΕΥΣΟΥΜΕ

Συνέντευξη του Ψυχιάτρου και Διδάκτορος του Παν/μίου Αθηνών, Χρίστου Χ. Λιάπη MD, MSc, PhD στην Εφημερίδα «ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ» και στον δημοσιογράφο Δημήτρη Χατζηευθυμίου.

Στα μέσα του περασμένου Ιούλη, μια αποτρόπαιη φωτογραφία κυκλοφόρησε στο διαδίκτυο. Ένα ζευγάρι Καναδών ανταλλάσσουν ένα παθιασμένο φιλί, μετά το επιτυχές σαφάρι τους, με φόντο το θύμα τους: έναν μεγαλοπρεπή λέοντα.

Το ακόμη χειρότερο: Ο «βασιλιάς» ήταν εκ γενετής ένας «δούλος» εταιρείας, που έχει κάνει επιχείρηση την εκτροφή τέτοιων ζώων –φυσικά- σε αιχμαλωσία, μέχρις ότου θα έρθει η εποχή και έναντι αδράς αμοιβής κάποιων πλουσίων που θα παίξουν τον ρόλο του θηράματος στο κυνήγι!

Μια φωτογραφία, κανονική γροθιά στο στομάχι…

Με πολλή οργή και μερικές ερωτήσεις την έστειλα στον ψυχίατρο Χρίστο Λιάπη, Διδάκτορα στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Ερμηνεία, όπως θα δείτε υπάρχει, δικαιολογία όμως καμία.

Ανήκουμε στο είδος που είναι ικανό για το χειρότερο!

*Ο Χρίστος Λιάπης, πέραν της επιστημονικής, διαθέτει και εμπειρία από τη συμμετοχή του στις δραστηριότητες των «Γιατρών του Κόσμου» στην Αφρική.

Ιδού το πρώτο του σχόλιο βλέποντας τη φωτογραφία;

– «Ο δειλός είναι ανίκανος να εκδηλώσει αγάπη, γιατί η αγάπη είναι προνόμιο των γενναίων», όπως ανέφερε ο Mahatma Gandhi, αυτός ο μεγάλος ηγέτης και διανοητής που θεμελίωσε με το παράδειγμά του τη βιοθεωρία της «ριζοσπαστικής ενσυναίσθησης».

Συνέντευξη του Ψυχιάτρου και Διδάκτορος του Παν/μίου Αθηνών, Χρίστου Χ. Λιάπη MD, MSc, PhD στην Εφημερίδα «ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ» και στον δημοσιογράφο Δημήτρη Χατζηευθυμίου.

Μόνο γενναίοι, λοιπόν, δεν μπορούν να χαρακτηριστούν οι «εραστές» της επίμαχης φωτογραφίας. Γι’ αυτό και δεν τόλμησαν να κυνηγήσουν τον βασιλιά των ζώων, στην άγρια εκδοχή του και μόνοι τους, αλλά σε μια αιχμαλωτισμένη εκδοχή «λιονταριού – ιχθυοτροφείου», με τη βοήθεια μιας εταιρείας φτιαχτών «σαφάρι». Ούτε, φυσικά, αυτό το φιλί μπορεί να χαρακτηριστεί ως εκδήλωση αγάπης, αλλά ως ναρκισσιστικό παραπλήρωμα μιας αποτρόπαιης εικόνας ενός άνανδρα δολοφονημένου αιχμάλωτου «βασιλιά». Πρόκειται για τον βασιλιά που κρύβουμε και πρέπει να τιμούμε όλοι μέσα μας, ως αρχέτυπο του σεβασμού στη μεγαλοπρέπεια κάθε βιολογικής ύπαρξης και ως κάλεσμα αρμονικής συνυπάρξεώς μας, τόσο με τη φύση, όσο και με τον «ενάντιο» και συχνά θηριώδη εαυτό μας. Γιατί, ο αληθινός έρωτας μπορεί να εμπεριέχει την αρχετυπική έννοια του κυνηγιού και του «λαβώματος», αλλά το θύμα του βρίσκεται πάντοτε εντός μας, όχι σε φτιαχτές φωτογραφίες και στημένα κυνήγια, όπου αντί για την παρθένα Θεά του κυνηγιού, τους κυνηγούς βοηθούν οργανωμένες εταιρείες εκτροφής και θήρευσης αιλουροειδών. Για αυτό, η συγκεκριμένη φωτογραφία αποπνέει μια μίζερη και «κιτς» τραγικότητα. Γιατί, τουλάχιστον, ο αρχαίος τραγικός κύκλος της Ιφιγένειας και του Ορέστη άνοιξε επειδή ο Αγαμέμνονας είχε σκοτώσει το ιερό ελάφι της Αρτέμιδος, σε κανονικό κυνήγι και όχι σε κάποιο φτιαχτό «σαφάρι».

Στη μελέτη «Διαβάζοντας το τρόπαιο», εξερευνώντας την επίδειξη νεκρών θηραμάτων στα κυνηγητικά περιοδικά, οι κοινωνιολόγοι Amy Fitzgerald και Linda Kalof αναλύουν 792 από τους ειρωνικά λεγόμενους «ηρωικούς – (φωτο)πυροβολισμούς» / «hero shots» (πρόκειται για αγγλικό λογοπαίγνιο, καθώς το shot συναναφέρεται ως πυροβολισμός και ως φωτογραφική λήψη). Είναι φωτογραφίες οι οποίες ελήφθησαν από κυνηγούς (ή «κυνηγούς», αν προτιμάτε), δίπλα στη σκοτωμένη λεία τους. Στην πλειονότητα αυτών των φωτογραφιών, οι κυνηγοί τοποθετούν τους εαυτούς τους σε θέση ανωτερότητας και επικυριαρχίας σε σχέση με το θήραμα, εκφράζοντας την επιθυμία αποτύπωσης της «δύναμής» τους, ως κυρίαρχης φιγούρας στη φωτογραφία.

Αυτή η απουσία ενσυναίσθησης (δηλαδή της ψυχολογικής ικανότητας κάποιου να μπαίνει στη θέση ενός άλλου ανθρώπου ή ζωντανού οργανισμού, κατανοώντας τα συναισθήματα ή τον πόνο που του προκαλεί) συνδέεται με συγκεκριμένες ψυχοπαθητικές διαταραχές, ενώ πολλές θεωρίες αλλά και ερευνητικά δεδομένα υποστηρίζουν πως η βία εναντίον ζώων αποτελεί προπομπό της εκδήλωσης ανάλογων βίαιων συμπεριφορών κατά ανθρώπων.

* Κάτι ανάλογο (όχι βεβαίως του ιδίου μεγέθους) συνέβη πρόσφατα στη Χαλκίδα, όπου μια ομάδα νεαρών κυνηγούσε μια ζαργάνα, η οποία εξόκειλε στα ρηχά μιας παραλίας. Πώς δικαιολογούνται –αν δικαιολογούνται- τέτοιες συμπεριφορές;

– Η σκληρότητα απέναντι στα ζώα αποτελεί ένα από τα συστατικά της διαγνωστικής «Τριάδας του Macdonald», γνωστής και ως «Τριάδας της Ψυχοπαθητικότητας», μαζί με την πυρομανία και τη νυκτερινή ενούρηση. Η παρουσία στοιχείων αντικοινωνικής-ψυχοπαθητικής διαταραχής της προσωπικότητας κατά τα παιδικά χρόνια (και φυσικά στοιχείων που περιλαμβάνονται στην εν λόγω διαγνωστική τριάδα) αποτελεί προπομπό εμφάνισης ανάλογης διαταραχής και κατά την ενήλικο ζωή. Κατανοούμε, λοιπόν, την αναγκαιότητα της έγκαιρης επισήμανσης της «παιδικής» σκληρότητας απέναντι στα ζώα, ώστε να υπάρξει γρήγορη διάγνωση ενδεχόμενης (πρώιμης) διαταραχής προσωπικότητας και σχετική θεραπευτική / προληπτική παρέμβαση.

Η απουσία επαρκούς συναισθηματικής αντίδρασης στα εξωτερικά ερεθίσματα, προκαλεί σε αρκετούς ανθρώπους τη ροπή στην αναζήτηση ισχυρότερων ερεθισμάτων, σκεπτόμενοι μόνον τη δική τους προσωπική ευχαρίστηση, μέσα από την πολλαπλασιαστική ντοπαμινεργική και αδρενεργική διέγερση που συχνά επιδιώκεται με την ανάληψη ακραίων ή/και εγκληματικών συμπεριφορών. Τέτοιες συμπεριφορές αποσκοπούν στην έκκριση περισσότερης αδρεναλίνης και ντοπαμίνης, από άτομα στα οποία οι συνηθισμένες καθημερινές εμπειρίες αδυνατούν να προσφέρουν το φυσιολογικά αναμενόμενο αίσθημα ευχαρίστησης.

Για παράδειγμα, το να βλέπεις ένα άλλο πλάσμα να πεθαίνει ή να κυνηγιέται ανηλεώς αποτελεί εμπειρία επιδιωκόμενη από ανθρώπους, οι οποίοι είναι λιγότερο ενσυναισθητικά ικανοί να κατανοούν το πότε οι άλλοι υποφέρουν.

Ο καθηγητής μου στο Πανεπιστήμιο του Tufts, Nassir Ghaemi, ανέλυσε τον προαναφερθέντα όρο της «ριζοσπαστικής ενσυναίσθησης» («radical empathy») στο Βιβλίο του «First Rate Madness», μαζί με τον «Αντίστροφο νόμο της λογικής» («The inverse Law of Sanity»). Από τον αντίστροφο, λοιπόν, αυτό, νόμο της λογικής, ας περάσουμε, για να απαντήσω ολοκληρωμένα στο ερώτημά σας, στη «Μάσκα της Λογικής», όπως τιτλοδότησε ο ψυχίατροςH.M. Cleckley το βιβλίο του, στο οποίο σημειώνει πως η ύπαρξη αμοραλιστικών συναισθηματικών ανταποκρίσεων αποτελεί το πιο σημαντικό ψυχοπαθητικό χαρακτηριστικό.

Στοιχεία όπως η ανικανότητα για αγάπη και η έλλειψη τρυφερών αντιδράσεων συναντούνται πάντα σε περιγραφές και ορισμούς της ψυχοπαθητικής-αντικοινωνικής διαταραχής της προσωπικότητας. Αυτή η διαταραχή χαρακτηρίζεται από ένα επαναλαμβανόμενο και επίμονο μοτίβο συμπεριφοράς, στο πλαίσιο του οποίου το άτομο παραβιάζει τα βασικά δικαιώματα των άλλων ανθρώπων ή σημαντικές κοινωνικές νόρμες. Θα πρέπει, όμως, να σημειώσουμε πως οι αναφορές αυτές σε ψυχοπαθητικά χαρακτηριστικά, αφορούν συγκεκριμένα παραδείγματα κυνηγετικού βασανισμού θηραμάτων, όπως είχαμε στις περιπτώσεις που μου θέσατε και δεν συμπεριλαμβάνουν όλο το φάσμα των κυνηγετικών ή αλιευτικών δραστηριοτήτων, που στην πλειονότητά τους συνδυάζουν τη φυσιολατρία με τον σεβασμό στο περιβάλλον, στην τροφική αλυσίδα και στους νόμους της «φυσικής επιλογής». Όταν, όμως, υπό οποιοδήποτε πλαίσιο εκτρέφονται άγρια ζώα, με σκοπό τη μετατροπή τους σε εύκολα θηράματα, τότε μιλάμε για στρέβλωση των νόμων της εξέλιξης των ειδών, πέρα από τα ηθικά διλήμματα που συναναφύονται.

* Στην περίπτωση του λιονταριού, δεν είναι μια αυθόρμητη πράξη, αλλά μια συνειδητή διαδικασία, στην οποία, πέρα από τους δύο τουρίστες εμπλέκονται ιδιωτικοί και δημόσιοι φορείς. Πώς θα εξηγούσατε όλη αυτή τη βαναυσότητα;

– Αν κοιτάξουμε προσεκτικότερα τη φωτογραφία, θα δούμε πως το αδικοσκοτωμένο αιλουροειδές είναι αυτό που «κλέβει» την παράσταση από το βλέμμα του παρατηρητή, παρά το αιμοσταγώς ιστριονικό φιλί των, τουριστικού υποβάθρου, «κυνηγών» που περιπτύσσονται ερωτικώς και σαλιγκαροειδώς πίσω του.

Σε μια άλλη μετα-ανάγνωση της φωτογραφίας, αν δεν ξέραμε την ιστορία δειλίας που κρύβεται από πίσω της, θα μπορούσαμε να πούμε -με αρκετή δόση ρομαντισμού είναι η αλήθεια- πως το λιοντάρι φαίνεται σαν να κοιμάται, εξημερωμένο από τη δύναμη της αγάπης των δύο «ερωτευμένων». Όμως το ναρκισσιστικό αγκάθι της εσωτερικής κενότητας και της φθονερής αδυναμίας για άντληση χαράς από τα απλά και ουσιαστικά που χαρακτηρίζουν την καθημερινή «ευτυχία των άλλων», δείχνει να έχει διαπεράσει βαθιά το ψυχολογικό δέρμα των δύο «εραστών του κυνηγιού», οι οποίοι φαίνεται πως επιδίδονται σ’ αυτό το ανάνδρως πολυδάπανο «σπορ», με τη συνεργασία των σχετικών εταιρειών και κρατικών φορέων, για έναν και μόνο λόγο. Γιατί τα ελλείμματα προσωπικότητας πληρώνονται. Και στις χώρες της Υποσαχάριας Αφρικής μπορείς να πληρώσεις για ό,τι θέλεις. Όμως, όσο οι αρένες της δυτικότροπης πολιτισμικής μας εκδραμάτισης παραμένουν γεμάτες από τη θηριωδία των εσωτερικών μας ελλειμμάτων, κανένας Ανδροκλής δεν θα βρεθεί -όπως στο γνωστό παραμύθι- για να βγάλει το αγκάθι της διαρκούς αναζήτησης νέων, επιφανειακών εμπειριών από το πόδι του αιλουροειδούς νάρκισσου που κρύβεται μέσα μας, εξημερώνοντάς τον.

Γιατί, στο ίδιο πλέγμα διαταραχών προσωπικότητας, με την Αντικοινωνική /Ψυχοπαθητική Διαταραχή, που αναφέρθηκε παραπάνω, ανήκει και η Ναρκισσιστική Διαταραχή, η οποία συνυφαίνεται με μια μεγεθυμένη υπερεκτίμηση της προσωπικής αξίας, σε συνδυασμώ με την υπερβολική ανάγκη για τον θαυμασμό των άλλων. Υπό το πρίσμα αυτό, δεν μπορούμε να μην αναγνωρίσουμε, έναν δείκτη επιδειξιομανίας στην προβολή τροπαίων αυθόρμητου, προμελετημένου ή «σικέ» (όπως στην περίπτωση του λιονταριού της φωτογραφίας) κυνηγιού.

Σύμφωνα, μάλιστα, με τη μελέτη του Phillip S. Kavanagh, «Η σκοτεινή τριάδα και η σκληρότητα απέναντι στα ζώα: Σκοτεινές προσωπικότητες, σκοτεινές στάσεις και σκοτεινές συμπεριφορές», όσο περισσότερα από τα κριτήρια της εν λόγω τριάδας πληρούνται κατά την παιδική ηλικία, τόσο υψηλότερη είναι η πιθανότητα εκδήλωσης σκληρότητας και αρνητικής συμπεριφοράς απέναντι στα ζώα αλλά και απέναντι στους ανθρώπους και κατά την ενήλικη ζωή, εντός ενός ψυχοπαθητικού πλαισίου προσωπικότητας.

Βλέπουμε, λοιπόν, πως η κακομεταχείριση των ζώων αποτελεί διαγνωστικό κριτήριο για την αντικοινωνική – ψυχοπαθητική διαταραχή της προσωπικότητας, η οποία περιλαμβάνει επίσης, την απουσία ηθικής και ενσυναίσθησης για όσους ζωντανούς οργανισμούς υποφέρουν, κάτι που οδηγεί σε εγωιστικές και ναρκισσιστικές συμπεριφορές, όπως αυτές της φωτογραφίας. Τόσο η ηθική, όσο και η ενσυναίσθηση σχετίζονται με την έννοια του «εγώ», δεδομένου πως αμφότερες προϋποθέτουν ανάλυση του διαχωρισμού ανάμεσα στο προσωπικό «εγώ» και στο «εγώ» των άλλων ανθρώπων. Κατανοούμε, λοιπόν, γιατί ο ψυχολόγος Martin Hoffman, υποστηρίζει πως «οι ρίζες της ηθικής βρίσκονται στην ενσυναίσθηση».

* Εχετε συμμετάσχει στις δραστηριότητες των «Γιατρών του Κόσμου» στην Τανζανία. Με βάση αυτήν την εμπειρία σας, ποια είναι η θέση σας γι’ αυτού του τύπου τα στημένα «σαφάρι» στην Αφρική;

-Το έχω γράψει και κατά το παρελθόν, πως βλέποντας την ανεπανάληπτη φυσική ομορφιά της Αφρικανικής Ηπείρου, μένοντας σε σκηνές, στις πλαγιές του όρους Μορογκόρο ή στις όχθες του ποταμού Κιλομπέρο, κατανοείς πως η οικολογία και η φυσιολατρία δεν πρέπει να αποτελούν απλά «εκδρομικά» στοιχεία της ζωής μας, αλλά βασικά συστατικά μιας ολοκληρωμένης, ενσυναισθητικής βιοθεωρίας, όπου η αγάπη προς τη φύση συνιστά έκφραση σεβασμού προς τους βιολογικούς νόμους που διέπουν το θαύμα της ζωής και εφαλτήριο για μια ακόμη πιο ολοκληρωμένη θεώρηση της Υγείας, ψυχικής και σωματικής, την οποία αναγνωρίζουμε όχι μόνον ως απουσία ασθένειας, αλλά και ως αρμονία του ανθρώπου με το περιβάλλον του. Και όλα αυτά, ενώ ταυτόχρονα προσφέρεις εθελοντικά υπηρεσίες υγείας στους πάσχοντες, με πενιχρά μέσα και υποδομές. Γι’ αυτό θα πρέπει στο σημείο αυτό να υπογραμμίσουμε την αναγκαιότητα για μια ισόρροπη ανάπτυξη και της Αφρικανικής Ηπείρου, ώστε να πάψει τα αποτελεί χώρο νεοαποικιοκρατικής εκμετάλλευσης ή κάλυψης των οικονομικών και ψυχολογικών ελλειμμάτων του ναρκισσιστικά αναδιπλωμένου στον εαυτό του, δυτικού μας πολιτισμού.

Βλέποντας τους δύο τουρίστες να φιλιούνται, με το σκοτωμένο αιλουροειδές σε πρώτο πλάνο, ως νεκρό οικόσημο μίας κενής περιεχομένου ερωτικής περιπτύξεως, η οποία αν δεν ήταν κενή, δεν θα είχε την ανάγκη ενός σκηνοθετημένα αιματηρού «σαφάρι» για να πλαισιωθεί, μου ήρθε στο μυαλό ένα απόσπασμα από τον «Γατόπαρδο» του Λα Μπεντούζα: «…δεν θα θελήσουν ποτέ να βελτιωθούν για τον εξής απλό λόγο: πιστεύουν ότι είναι τέλειοι. Η ματαιοδοξία τους είναι πιο ισχυρή από την εξαθλίωσή τους….»

Το μυθιστόρημα αυτό, παραμένει πάντοτε επίκαιρο, μιλώντας για έναν κόσμο που βιώνει καθημερινά μια βασανιστική ηθικοκοινωνική κατάρρευση, με την οικογένεια του Πρίγκιπα ντι Σαλίνα να παρακμάζει, έχουσα ως οικόσημο έναν Γατόπαρδο. Και αφού, η ουσία των ερωτημάτων σας σχετίζεται με το «σικέ» κυνήγι, ως ένδειξη ηθικού αποπροσανατολισμού και αμοραλισμού της, υποφέρουσας από βαθιά κρίση, δυτικής κοινωνίας, επιτρέψτε μου να σημειώσω πως το κυνηγόσκυλο του Πρίγκηπα Σαλίνα, τον Μπεντικό, τον κρατήσανε -στο εν λόγω βιβλίο- βαλσαμωμένον οι ανύπανδρες κόρες του, μέσα στο παρεκκλήσι με τα ψεύτικα οστά «Αγίων», μέχρι που τελικά πετάχθηκε….

* Τελικά, τι είδους όντα είμαστε; Ικανοί για την ομορφότερη και ταυτόχρονα για την απεχθέστερη πράξη;

– Οσο και αν κινδυνεύουμε να ενδώσουμε -ανθρώπινα- στον πειρασμό τού να ενδύσουμε, ως άλλοι Ηρακλείς του εσωτερικού ναρκισσιστικού μας θυρεού, το βαθύτερό μας κενό, με τη λεοντή των κάθε είδους «στημένων» ή δικαιοκατεκτημένων τροπαίων ή επιτεύξεών μας, δεν πρέπει να ξεχνούμε πως στο τέλος του μύθου, αντί του τροπαίου-δέρματος του λέοντος της Νεμέας, που αθλοφόρα σκότωσε ο Ηρακλής, είδαμε τον ήρωα να φορά τον δηλητηριασμένο μανδύα της Δηιάνειρας, η οποία υποπτεύθηκε πως ο ήρωας την απατούσε. Όσο, όμως και αν επιδεικνύουμε ματαιόδοξα τις νικημένες λεοντές της Νεμέας, λίγο ψηλότερα, στη Βοιωτική πεδιάδα, ένας άλλος Λέων, πέτρινος αυτός, θα στέκει απρόσβλητος στα κυνηγετικά βέλη του άνανδρου και ιοβόλου ναρκισσισμού μας, φυλάγοντας ακοίμητα, στη Χαιρώνεια, αυτούς που έπεσαν γενναία σε μια πραγματική μάχη και όχι σε «σικέ» κυνήγια και δείχνοντάς μας, σε πείσμα του ανόητου φιλιού -πίσω από το νεκρό λιοντάρι- και σε πείσμα όλων των ανόητων-θηρευτικών φιλιών που μείνανε ως φωτογραφικό φόντο, πίσω από αδικοσκοτωμένους έρωτες, την αλήθεια της φράσης, με την οποία ξεκίνησε αυτή η τόσο εύστοχη στις ερωτήσεις της συνέντευξη, πως: «η αγάπη είναι προνόμιο των γενναίων».