Εξόριστος μακριά από κύμβαλα αλαλάζοντα - Χρήσιμο μάθημα πρόσφατης Ιστορίας

Κι αν πεις ότι αυτός εδώ, ο κατσιαπλιάς ή ηλίθιος (σύμφωνα με τον Πάγκαλο) λαός, δεν είχε την ευκαιρία να γνωρίσει και σπουδαίους πολιτικούς θα σε διαψεύσει ακόμη και η πρόσφατη ιστορία στο πρόσωπο του Τζαννή Τζαννετάκη. Η ιστορία μας έδωσε πολλές ευκαιρίες να αποφύγουμε όλα όσα βιώνουμε σήμερα μόνο που παραμείναμε ανεπίδεκτοι μαθήσεως.

Και συνεχίζουμε ακάθεκτοι τσαλαβουτώντας στον βούρκο του λαικισμού και της δημαγωγίας...

Σε μια πρόσφατη μέτρηση της κοινής γνώμης το μεγαλύτερο ποσοστό των οξυδερκών Ελλήνων απεφάνθη ότι προτιμά να γίνει κούρεμα καταθέσεων παρά πλειστηριασμοί κατοικιών των κακοπληρωτών.

Δηλαδή κουρεύοντας τις όποιες καταθέσεις των Ελλήνων να πάρουν δωρεάν σπίτια οι μπαταχτσήδες που έπαιζαν πρέφα στο καφενείο και δεν πλήρωναν ούτε μια δόση του δανείου τους. Την ίδια στιγμή με κάτι τέτοιες έρευνες αισθάνονται κορόιδα και χιλιάδες συμπολίτες μας οι οποίοι με θυσίες μιας ζωής έσπευσαν να αποπληρώσουν τα δάνειά τους.

Σ΄αυτό τον λαό είναι λογικό να ευδοκιμούν οι “Αντώνοι Ρέμοι” της πολιτικής: O Aνδρέας Παπανδρέου, ο Γιώργος Παπανδρέου, ο Αλέξης Τσίπρας. Οσο πιο λαικιστής και δημαγωγός τόσο πιο δημοφιλής. Ακόμη κι αν δεν έχεις τίποτε να δώσεις πέρα από ψεύδη και υποσχέσεις αρκούν για να γίνεις πρωθυπουργός της Κολομβίας της Ευρώπης. Ακόμη κι αν είσαι άφωνος σαν τον Ρέμο και τον Πλούταρχο μπορείς να βγάλεις εκατομμύρια και να γίνεις είδωλο στη χώρα που εξακολουθούν να έχουν πέραση οι χάντρες και τα καθρεφτάκια.

Βασίλης Μπόνιος

Ανάμεσα σε κύμβαλα αλαλάζοντα της μεταπολιτευτικής Ελλάδας μια “ιδιότυπη περίπτωση”.

Τέτοια ήταν ο Τζαννής Τζαννετάκης. Με αφορμή το βιβλίο Από τη συνειδητότητα στη δράση (εκδόσεις Πόλις) που κυκλοφόρησε τον Νοέμβριο και έχοντας ανάγκη για οξυγόνο αναδημοσιεύουμε τα άρθρα των Γ.Κ. Καρατζά, Ελένης Μπίστικα και Μαργαρίτας Πουρνάρα που γράφτηκαν για τον Τζαννή και την Μαρία Τζαννετάκη.

Πολλές φορές-γράφει στο Πρώτο Θέμα ο Γ. Κ. Καρατζάς– η βιογραφία ενός ανδρός συμπληρώνεται από την μνήμη ενός φωτογραφικού φακού. Μια διαπίστωση που κολλάει γάντι στο δύσκολο και απαιτητικό εγχείρημα του ακαδημαϊκού και επί σειρά ετών διευθυντή του Μουσείου Μπενάκη Αγγελου Δεληβορριά και του ιστορικού, καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών Ευάνθη Χατζηβασιλείου να ανάλαβουν να φέρουν εις πέρας την βιογραφία του Τζαννή Τζαννετάκη έχοντας την ευθύνη της επιστημονικής επιμέλειας.

Και αυτό γιατί πρέπει να δεις τον Τζαννετάκη με γένια την εποχή που ήταν ύπαρχος (φωτογραφία στο καρέ των αξιωματικών) στο υποβρύχιο «Ποσειδών» ή αργότερα, πλωτάρχης πλέον με την επίσημη στολή να παραλαμβάνει στις ΗΠΑ το υποβρύχιο «Τρίαινα». Δύο – τρείς σελίδες παρακάτω θα δείς τον Τζαννετάκη να αποχαιρετά φίλους φεύγοντας για την εξορία ή συντροφιά με άλλους συνεξόριστους στα Κύθηρα. Και μετά, με τον Καραμανλή, πολύ αργότερα με τον Μητσοτάκη και τον Κύρκο. Μια διαδρομή μέσα από φωτογραφίες που «δένει» με το αναλυτικό χρονολόγιο.

Στο πρόλογο της έκδοσης τα εξηγούν όπως πρέπει τοποθετώντας τα πράγματα στη σειρά.
Γράφουν στην εισαγωγή του πρόσφατα εκδοθέντος συλλογικού τόμου Τζαννής Τζαννετάκης, Από τη συνειδητότητα στη δράση (εκδόσεις Πόλις): «Ο Τζαννετάκης ήταν μια ιδιότυπη περίπτωση. Από την αρχή έως το τέλος της πολιτικής του δράσης παρέμεινε ενταγμένος αλλά και σε σημαντικό βαθμό αυτόνομος μέσα στον πολιτικό του χώρο. Μολονότι ανέλαβε το αξίωμα του πρωθυπουργού και του αντιπροέδρου της κυβέρνησης, αφήνοντας ευκρινές το αποτύπωμά του στην εξέλιξη της ελληνικής πολιτικής σε πολλά επίπεδα, δεν υπήρξε αρχηγός ενός κόμματος, μικρού ή μεγάλου, ορισμένος στη δημόσια συνείδηση ως ένας από τους ηγέτες που καθορίζουν αποφασιστικά την πορεία της χώρας. Αν και μέλος μιας οικογένειας με αξιομνημόνευτη παράδοση και έντονη συμμετοχή στην ελληνική ιστορία, υπήρξε άνθρωπος χαμηλών τόνων και ιδιαίτερης σεμνότητας, χωρίς να επιζητήσει την επικοινωνιακή ανάδειξη, η οποία θα τον καθιστούσε “σύμβολο” και ως εκ τούτου ελκυστικό αντικείμενο μελέτης.

Επιπλέον, ο Τζαννετάκης ήταν παράλληλα ένας άνθρωπος του πνεύματος και του πολιτισμού, ο οποίος ασχολήθηκε με δύσκολα ζητήματα πριν ακόμη από την είσοδό του στην πολιτική, κινητοποιημένος από μια θεμελιώδη ανάγκη της συνέπειας μεταξύ της πνευματικής αναζήτησης και της πράξης, επιζητώντας πάντοτε την προβολή του πολιτιστικού προσώπου της Ελλάδας με συνειδητότητα, με σεμνότητα και ηρεμία, με τρόπο φυσικό, αβίαστο και γι’ αυτό πειστικό. Με έναν τρόπο, τελικά, που προσεκτικά και συστηματικά αποφεύγει τους παροξυσμούς που απαξιώνουν την πνευματική παράδοση του τόπου. Από πολλές απόψεις, επομένως, επρόκειτο για μια ιδιάζουσα περίπτωση και ως τέτοια μελετάται στο ανά χείρας έργο. Έχουμε επίγνωση ότι αποτιμούμε την εξαίρεση, όχι τον κανόνα, αλλά ταυτόχρονα είμαστε πεπεισμένοι ότι αυτή η δημιουργικότητα, η αυτοσυνειδησία, δεν αφορά μόνον τον Τζαννή Τζαννετάκη, γιατί, μέσω αυτού, εκπροσωπεί πολλούς ανθρώπους αυτής της χώρας».

Η Ελένη Μπίστικα στην Καθημερινή για την Μαρία Τζαννετάκη

Με την αγαπημένη σύζυγό του Μαρία στη Νέα Υόρκη το 1958

Στο Ναυτικό Νοσοκομείο, όπου είχε πάει για εξετάσεις, ύστερα από οικογενειακό ταξίδι στη Σικελία, με τους δικούς της κοντά της, η καρδιά της Μαρίας Τζαννετάκη, ξαφνικά, σταμάτησε. Τίποτε δεν προδίκαζε το τέλος, στο νοσοκομείο τη φρόντιζαν κι η ίδια είχε σταθεί γενναία και είχε ξεπεράσει δοκιμασίες υγείας που φέρνει ο χρόνος. Ηταν γεμάτη ζωή, κάθε καινούργια μέρα τη χαιρόταν κι ήταν και τα βαφτίσια στην Πάρο του Τζαννή, ενός έτους, του εγγονού της από τον Πέτρο και τη Μαρίνα Τζαννετάκη, που της είχε δώσει μεγάλη χαρά. Καμάρωνε τον λεβέντη σύζυγό της, τον δημοκράτη κι αγωνιστή αξιωματικό του Πολεμικού Ναυτικού που φυλακίστηκε και εξορίστηκε επί χούντας.

Τότε ήταν που η Μαρία άφησε την επιτυχημένη καριέρα της ως αρχαιολόγου στη γερμανική Αρχαιολογική Σχολή κι έμεινε κοντά στα παιδιά της, συντροφεύοντας με την ωραία και αρχοντική παρουσία της τον Τζαννή στη νέα του πολιτική καριέρα μετά τη μεταπολίτευση. O αείμνηστος Κωνσταντίνος Καραμανλής τον έκανε Γενικό Γραμματέα του EOT, το 1977 εκλέγεται βουλευτής A΄ Αθηνών, μετά υπουργός και το 1989 πρωθυπουργός στην κυβέρνηση Συνεργασίας και αντιπρόεδρος και υπουργός Τουρισμού τον Απρίλιο του 1990. Τα παιδιά μεγάλωσαν, σπούδασαν, ο Πέτρος οικονομολόγος, με διευθυντική θέση, η Τόνια, λέκτωρ Νομικής στην Εγκληματολογία, παντρεύτηκαν, έκαναν παιδιά, η Τόνια την Αλεξάνδρα, ο Πέτρος τη Μαρία, την Αμαλία και τον Τζαννή. «H μητέρα μου έμεινε ώς το τέλος γεμάτη κέφι και αισιοδοξία.

H όρεξή της για ζωή μας κατέπλησσε. Είχε μεγάλη αγάπη για τον πατέρα», είπε η αγαπημένη της Τόνια, χθες, όταν πληροφορηθήκαμε την οδυνηρή είδηση του αποχαιρετισμού. «Πενήντα και πλέον χρόνια γάμου τους έκαναν αχώριστους και ήταν τόσο ταιριασμένοι με τα κοινά τους ενδιαφέροντα. Εμείς θα τη θυμόμαστε σαν μια αφοσιωμένη μητέρα για γιαγιά και σαν γυναίκα που κέρδισε και διατήρησε την ευτυχία της με σύνεση, αγάπη και, πάντα, με θετική στάση απέναντι στη ζωή». Ετσι θα την κρατήσουμε στη μνήμη μας, συν το ότι ήταν καλή φίλη και αναγνώστρια της «K». H πολιτική στο πλευρό του Τζαννή την ανέβασε σε υψηλά αξιώματα, το σπίτι της, με τις γαρδένιες, στην οδό Πεύκων στο Κεφαλάρι ήταν ανοιχτό για φίλους κι αντηχούσε με τις φωνές των εγγονιών.

Κόρη του Αντωνίου Ραγκούση από την Πάρο, Συμβούλου Επικρατείας και για ένα διάστημα, επί πρωθυπουργίας Γεωργίου A. Παπανδρέου, δήμαρχος Αθηναίων. O Γεώργιος Παπανδρέου, που διατηρούσε στην Πανεπιστημίου γραφείο ως δικηγόρος μαζί με τον Τζαννή, βάφτισε τη Μαρία και την πάντρεψε με τον Τζαννή στο βυζαντινό εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου στον Κοκκιναρά. H κηδεία της θα γίνει σήμερα Παρασκευή, στις 15.00 από τον Ιερό Ναό Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, στο Κεφαλάρι, Κηφισιά. Στον πρόεδρο κ. Τζαννή Τζαννετάκη, στα παιδιά της Πέτρο και Μαρίνα, Τόνια και Γιάννη, στα εγγόνια Μαρία, Αλεξάνδρα, Αμαλία και Τζαννή – ειλικρινή συλλυπητήρια. Το ωραίο πορτρέτο της Μαρίας Τζαννετάκη στο «Σημειωματάριο» τονίζει την απώλεια μιας Αθηναίας με μεγάλη καρδιά, μιας γυναίκας που εργάστηκε ως αρχαιολόγος, έκανε οικογένεια, τη χάρηκε, τα πρόλαβε όλα, και πριν κουραστεί έφυγε ήρεμα.

Χρήσιμο μάθημα πρόσφατης Ιστορίας

Της Μαργαρίτας Πουρνάρα_ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Μία από τις μεγαλύτερες αρετές του Αγγελου Δεληβορριά είναι αυτό το σαράκι της μνήμης που τον κατατρώει. Σε μια χώρα επιλήσμονα, με θεσμούς που γυρίζουν την πλάτη σε όποιον ή ό,τι ευεργέτησε τον τόπο κατά το παρελθόν, εκείνος θυμάται. Και όχι μόνον αυτό, επιμένει να θυμίζει και σε όλους εμάς τους υπόλοιπους. Από τη θέση του διευθυντή του Μουσείου Μπενάκη λ.χ. είχε τιμήσει μία σειρά από πολιτιστικά ιδρύματα, όπως η Πινακοθήκη Αβέρωφ, για την προσφορά τους. Και τώρα που δεν βρίσκεται πλέον στο τιμόνι της Κουμπάρη, εξακολουθεί να θεωρεί τη συλλογική μνήμη, προσωπική υποχρέωση.

Το πιο πρόσφατο παράδειγμα είναι ένα εξαιρετικό βιβλίο των εκδόσεων Πόλις για τον Τζαννή Τζαννετάκη με τίτλο «Από τη συνειδητότητα στη δράση», το οποίο μόλις κυκλοφόρησε. Για τη γέννηση αλλά και για την υλοποίηση του εγχειρήματος, ο Δεληβορριάς είχε καίριο ρόλο. Και έπραξε άριστα. Δεν θα υπήρχε καλύτερη συγκυρία, να στρέψουμε το βλέμμα σε αυτόν τον πολιτικό που ξεχώρισε για τη σεμνότητα, τον έμπρακτο πατριωτισμό, την αποτελεσματικότητά του, την αγάπη του για τα γράμματα, που τον οδήγησε να μεταφράσει μάλιστα στον καιρό της εξορίας του, τη «Μάνη» του Πάτρικ Λι Φέρμορ. Αν στις ημέρες μας η πολιτική έχει απαξιωθεί τόσο που έχουμε χάσει την πίστη μας στο τι θα μπορούσε να προσφέρει ένας πεφωτισμένος άνθρωπος σε θέση ηγεσίας, το βιβλίο αυτό μας δίνει την απάντηση.

 Δεν είναι μια κλασική βιογραφία. Πρόκειται για ένα corpus κειμένων από διαφορετικούς ανθρώπους, οι οποίοι εστιάζουν στις πολλές χαρισματικές πλευρές του Τζαννετάκη, φωτίζοντας ταυτόχρονα το φόντο: τη Μάνη από την οποία καταγόταν ο πολιτικός, το βασιλικό/πολεμικό ναυτικό την περίοδο που υπηρέτησε, τα ταραγμένα χρόνια της δικτατορίας όταν ήταν εξόριστος στα Κύθηρα, τα πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσης όταν είχε επιτελική θέση στον ΕΟΤ, την εξέλιξη της Ν.Δ. με την οποία πολιτεύτηκε, την ακόμα πιο δύσκολη εποχή όταν ορκίστηκε υπουργός της κυβέρνησης το 1989, τον μετασχηματισμό της Ελλάδος με τα μεγάλα έργα που σχεδιάστηκαν τη δεκαετία του 1990.

Ετσι, λοιπόν, διαβάζοντας το βιβλίο αυτό, δεν πλοηγείται ο αναγνώστης μόνον στον βίο του Τζαννετάκη αλλά αντιλαμβάνεται τα διακυβεύματα κάθε εποχής. Εκτός από τον Αγγελο Δεληβορριά, σπουδαία ήταν η συμβολή του Ευάνθη Χατζηβασιλείου με τον οποίο μοιράστηκε την επιστημονική επιμέλεια, αλλά και των υπολοίπων που επωμίστηκαν τη συγγραφή των κειμένων: τη Μάρω Καρδαμίτση – Αδάμη, τον καθηγητή της Νομικής Σχολής Ιωάννη Γιαννίδη, τον διευθύνοντα σύμβουλο της Infrastructure Finance Κώστα Νικολόπουλο, τον καλό συνάδελφο δημοσιογράφο Αντώνη Παπαγιαννίδη, τον αρχιτέκτονα – πολεοδόμο και εθνολόγο Γιάννη Σαΐτα, τον υπεύθυνο των Ιστορικών Αρχείων του Μουσείου Μπενάκη Τάσο Σακελλαρόπουλο και τον Χρήστο Χρηστίδη, νεαρό ιστορικό.

Η έκδοση, πάντως, επιτυγχάνει και κάτι ακόμα: ταιριάζει στην ιδιαίτερη προσωπικότητα και στη λεβεντιά του Μανιάτη πολιτικού με την ιστορική οικογενειακή παράδοση του χρέους για τον τόπο.

ΤΖΑΝΝΗΣ ΤΖΑΝΝΕΤΑΚΗΣ
1927-2010:Από τη συνειδητότητα στη δράση
Eπιστημονική επιμέλεια: Αγγελος Δεληβορριάς, Ευάνθης Χατζηβασιλείου
εκδ. Πόλις, σελ. 235

Ο Τζαννετάκης, ως στέλεχος ενός μεγάλου πολιτικού χώρου, πιστώνεται με μεγάλες τομές στην πολιτική κουλτούρα της χώρας, σε κρίσιμα πεδία του δημόσιου λόγου και της διακυβέρνησης. Η συνολική αναμόρφωση του ελληνικού τουρισμού στη δεκαετία του 1970 –εποχή της ανόδου, διεθνώς, της μεταβιομηχανικής κοινωνίας, άρα και σημαντικών μεταλλαγών στις απαιτήσεις της διεθνούς αγοράς– άνοιξε νέους δρόμους και κατευθύνσεις στον κρίσιμο αυτό τομέα της οικονομίας, καθώς και στην προσαρμογή του στις επιταγές της τότε ακριβώς ραγδαία αναδυόμενης περιβαλλοντικής ατζέντας. Αντίστοιχα χαρακτηριστικά είχε η δράση του ως υπουργού Δημοσίων Eργων το 1980-81, εποχή μεγάλων δυσκολιών, οικονομικών για τη χώρα και πολιτικών για την παράταξή του. Καίριας σημασίας ήταν η παρέμβασή του ως υποψηφίου δημάρχου Αθηναίων το 1982: προβολή μιας σύγχρονης φιλελεύθερης στοχοθεσίας για την αυτοδιοίκηση, αλλά και –ίσως πιο σημαντικό– μιας νέας κουλτούρας στην πολιτική αντιπαράθεση, στοιχείο που τον αναδείκνυε σε εμβληματική προσωπικότητα για τις δυνάμεις που επιζητούσαν τη δυτική κανονικότητα.

 Η εργασία υποβάθρου έως το 1989, η πρωθυπουργία του επικεφαλής μιας κυβέρνησης που προωθούσε την εθνική συμφιλίωση μεταξύ Δεξιάς και Αριστεράς (και επιστέγασε την προσπάθειά της με το σχετικό κομβικής σημασίας νομοθέτημα), ο συντονισμός των εκλογικών εκστρατειών της Ν.Δ. και ο ηγετικός του ρόλος στον πολιτισμό και τα μεγάλα έργα το 1990-93 καταδεικνύουν επίσης τους σημαντικούς ρόλους που έπαιξε στην προβολή της φιλελεύθερης ατζέντας, με έναν τρόπο ήρεμο, απαλλαγμένο από υστερίες και πάντοτε χαμηλών τόνων: ο Τζαννετάκης ήταν ο άνθρωπος που έδειχνε στην πράξη ότι όλα τούτα μπορούσαν να γίνουν. Πολλά έγιναν, συμπεριλαμβανομένων των γεφυριών της Αρτας της σύγχρονης Ελλάδας: μετρό Αθηνών, λεωφόρος Σταυρού-Ελευσίνας, αεροδρόμιο Σπάτων, μεταφορά του Ιπποδρόμου, αναμόρφωση των δεδομένων της κυκλοφορίας στην Αθήνα. Eργα υποδομής, αυτονόητα για τον εκσυγχρονισμό, που είχαν αρχίσει να σχεδιάζονται στη δεκαετία του 1950, σταμάτησαν στα χρόνια 1963-74, ξαναδρομολογήθηκαν το 1974-81, ξανασταμάτησαν στη δεκαετία του 1980 και τελικά πραγματοποιήθηκαν μετά την επαναφορά και τον προγραμματισμό τους από την κυβέρνηση Μητσοτάκη. Μερικές φορές, ο Σίσυφος, επιδεικνύοντας μουλαρίσιο πείσμα, έφτανε με την πέτρα του στην κορυφή…

Πολύ συχνά, όμως, δεν έφτανε… Πιο συχνά από τις φορές που έφτανε… Και εδώ βρισκόταν το πιο επώδυνο στοιχείο της δράσης του Τζαννετάκη, όχι μόνον ως προσώπου, αλλά –και τούτο είναι το πιο σημαντικό– ως ενδεικτικού εκφραστή ενός ολόκληρου κόσμου. Η παρέμβασή του για το ήπιο κλίμα (όπως και του Ράλλη) έκανε μεγάλη εντύπωση το 1982 (και ας μη λησμονείται ότι ο ίδιος ο Τζαννετάκης συντόνισε σειρά εκλογικών εκστρατειών του κόμματός του), αλλά –ας είμαστε ρεαλιστές και ακριβείς– δεν έλαβε ποτέ μια οριστική επιδοκιμασία από το πολιτικό σύστημα και από το ίδιο το κοινό. Ο ήρεμος και ουσιαστικός διάλογος ουσίας δεν καθιερώθηκε ποτέ πλήρως σε μια χώρα που μιλούσε τόσο πολύ για την πολιτική (με ψευδοηθικούς όρους και γενικολογίες) και τόσο λίγο για την οικονομία και τα συγκεκριμένα ζητήματα, κάτι που πληρώνουμε ακόμη και σήμερα. Διότι ο Τζαννετάκης προέβαλλε την ανάγκη του διαλόγου, του σεβασμού του περιβάλλοντος, της ήρεμης αντιπαράθεσης, του επαγγελματισμού, της αποτελεσματικότητας, της σύνδεσης της Διοίκησης με τα πορίσματα της επιστημονικής έρευνας, της αξιοπιστίας του κράτους – στοιχεία που παραπέμπουν σε θεμελιώδη χαρακτηριστικά αυτού που ονομάζεται χρηστή διακυβέρνηση των ανεπτυγμένων κοινωνιών. Αλλά συνήθως επικρατούσαν οι υστερίες, οι κατηγορίες περί προδοσίας, η «ελευθερία» της αφισοκόλλησης, η προχειρότητα (ιδίως συνδυαζόμενη με άλογες παροχές), οι υπεραπλουστεύσεις του αντιδεξιού συνδρόμου οι οποίες βασίζονταν σε μια αξιωματική διάκριση «καλών» και «κακών» με όρους που αγνοούσαν την ουσία […]