 |
Φωτογραφία: Η Αρπαγή της Περσεφόνης
από το βασιλικό τάφο στη Βεργίνα
|
Την προηγούμενη Κυριακή η στήλη «Ιστορίες αρχαίων» ασχολήθηκε με τα Ελευσίνια Μυστήρια, τις διασημότερες τελετουργίες της αρχαιότητας με αφορμή την περιοδική έκθεση «Ιερά Οδός-Ελευσίνα» που θα παρουσιαστεί στις 15 Δεκεμβρίου στο Μουσείο Ακροπόλεως.
Είχαμε πει ότι θα συνεχίσουμε και σήμερα, από την πέμπτη ημέρα των μυστηρίων, οπότε οι προσκυνητές έφταναν με πομπή μέσω της Ιεράς Οδού στην Ελευσίνα.
Σύμφωνα με την Καλλιόπη Παπαγγελή, που έγραψε τον τόμο «Ελευσίνα»...
στη σειρά «Ο κύκλος των Μουσείων» του Ιδρύματος Ι.Σ. Λάτση, «αντίθετα με τις άλλες γιορτές της Δήμητρας, όπου ελάμβαναν μέρος αποκλειστικά γυναίκες, όπως π.χ. τα Θεσμοφόρια ή τα Αλώα, η συμμετοχή στα Μυστήρια ήταν επιτρεπτή στους πάντες, ανεξαρτήτως φύλου, κοινωνικής θέσης, οικονομικής κατάστασης ή ακόμη και ηλικίας.» Μπορούσαν να μυηθούν ακόμα και παιδιά, όπως και οι δούλοι- εφόσον κάποιος αναλάμβανε το σχετικό χρηματικό κόστος. Διότι τίποτα δεν παρεχόταν δωρεάν! Μεγάλο ιερό, μεγάλες οικονομικές πράξεις….
Κατά την πρώτη ημέρα των εορτασμών, περίπου στα τέλη Αυγούστου, τα «ιερά αντικείμενα», όσα αγάλματα σκεύη κλπ είχαν μεταφερθεί από την Ελευσίνα στο Ελεύσινιο των Αθηνών, έπρεπε να επιστραφούν. Τα επανέφεραν οι «παναγείς ιέρειες» με τη συνοδεία του ιερατείου, της πομπής των εφήβων, που ήταν τιμητική, όπως και τον υποψήφιων προς μύηση και των ήδη μυημένων. Η πομπή ξεκινούσε από το Πομπείον του Κεραμεικού και διέσχιζε την Ιερά Οδό.
Η κα Παπαγγελή σημειώνει πως τα περίπου είκοσι χιλιόμετρα προς την Ελευσίνα θα πρέπει να ήταν ευχάριστα, καθώς ο κόσμος περπατούσε σε καταπράσινα μέρη και κάθε τόσο γίνονταν στάσεις σε σημαντικά μνημεία, που σχετίζονταν με τον εορτασμό. Ανάμεσα στα μνημεία όπου έκαναν στάσεις για ανάπαυση λατρεία και ψυχαγωγία ήταν: ο ναός του Απόλλωνα, κοντά στη σημερινή Μονή Δαφνίου, το ιερό της Αφροδίτης μόλις έφταναν στην έξοδο προς τη θάλασσα, ένα μικρό αγροτικό ιερό από το οποίο σήμερα διακρίνονται οι λαξευμένες κόγχες του αλλά και η λίμνη των Ρειτών, σημερινή Λίμνη Κουμουνδούρου. Αυτά και άλλα εμβληματικά σημεία της διαδρομής θα αναπαρασταθούν με φωτογραφίες και ψηφιακά μέσα στην έκθεση του Μουσείου Ακροπόλεως.
Αφού διέσχιζε το Θριάσιο Πεδίο,η πομπή διασταυρωνόταν με τον ελευσινιακό Κηφισό, ορμητικό χείμαρρο που συχνά πλημμύριζε την περιοχή. Εκεί διεξάγονταν γεφυρισμοί δηλαδή εκτόξευση σατιρικών σχολίων κατά των επικεφαλής της πομπής. Οι απλοί πολίτες όμως το έκαναν περίπου ανώνυμα, καθώς φορούσαν προσωπεία. Από τη γέφυρα αυτή υπάρχουν σήμερα ορατά και σημαντικά στοιχεία, που αποκαλύφθηκαν σε ανασκαφές πριν από μερικά χρόνια.
Νύχτα πια, οι προσκυνητές έφταναν στο Ιερό της Ελευσίνας, όπου τους γινόταν λαμπρή υποδοχή. Από εκεί και πέρα, όλες οι τελετές διαδραματίζονταν σε περιφραγμένους ή κλειστούς χώρους και δεν έχουμε λεπτομέρειες. «Ο πυρήνας των Ελευσίνιων Μυστηρίων μας διαφεύγει» υπογραμμίζει η κα Παπαγγελή. «Το βαθύτερο περιεχόμενο της μυήσεως δεν θα διευκρινιστεί ποτέ πλήρως. Ισως γιατί ήταν περισσότερο ένα βίωμα πέρα από κάθε δυνατότητα ρητής περιγραφής. Οπωσδήποτε η μύηση ήταν μια έντονη πνευματική εμπειρία που πλούτιζε τον ψυχικό κόσμο του μύστη στην παρούσα ζωή και του έδινε ελπίδες για τη μετά θάνατον τύχη του.»
Ακόμα και όταν η λατρεία του Δωδεκάθεου φθίνει, και περνάμε πλέον στον χριστιανισμό, και τότε κανείς δεν αποκαλύπτει το παραμικρό από τα «άρρητα». Ισως διότι, εξηγεί η Καλλιόπη Παπαγγελή, «η μύηση σφράγιζε ανεξίτηλα τον ψυχισμό του μύστη για ολόκληρη τη ζωή του».
Ο χώρος της μύησης στην Ελευσίνα, το Τελεστήριο, είχε τετράγωνο σχήμα (54χ54) με ολόγυρα κλιμακωτά καθίσματα χωρητικότητας 3000 θέσεων, ενώ δεν είχε καθόλου παράθυρα. Ο εσωτερικός του χώρος ήταν διάσπαρτος από έξι επάλληλες σειρές επτά κιόνων η κάθε μια (6χ7=42 κίονες). Σήμερα από αυτό το επιβλητικό μνημείο, όπως και από ολόκληρο το ιερό της Ελευσίνας, ελάχιστα σώζονται. Μερικές βάσεις κιόνων και κάποιες σειρές καθισμάτων λαξευμένες στον βράχο. Το μνημείο δεν είναι καν αναγνώσιμο, και θα γίνουν ειδικές εργασίες ανάδειξης και αναστήλωσης ώστε να πάψει να αποτελεί διάδρομο προς τα εσώτερα του αρχαιολογικού χώρου, όπως τώρα.
Στο κέντρο υπήρχε ένα ορθογώνιο κτίσμα, το άδυτο (η ανάκτορο),όπου φυλάγονταν η ιερά κύστη με τα ιερά αντικείμενα των μυστηρίων. Προς βορρά βρισκόταν το Πλουτώνιο, το ιερό του Πλούτωνος, κτισμένο δίπλα σε μια φυσική σπηλιά. Ήταν ένας μυστικός χώρος που συμβολικά θεωρείτο ότι, αποτελούσε ένα πέρασμα, το οποίο συνέδεε τον κόσμο των νεκρών με αυτόν των ζωντανών.
Τα Ελευσίνια Μυστήρια επιβίωσαν για μεγάλο χρονικό διάστημα. Το 170, οι Σαρμάτες κατέστρεψαν το Ναό της Δήμητρας, ο οποίος όμως ανοικοδομήθηκε από το Μάρκο Αυρήλιο, που μυήθηκε κι ο ίδιος στα Μυστήρια. Ο τελευταίος ρωμαίος αυτοκράτορας που μυήθηκε σε αυτά ήταν ο Ιουλιανός. Καταργήθηκαν επί Θεοδοσίου του Α΄ οπότε και ο αρχαίος κόσμος πέρασε περίοδο καταστροφών. Η μεγαλύτερη καταστροφή ήρθε το 396 μ.Χ. οπότε ο βασιλιάς των Γότθων Αλάριχος πυρπόλησε το ιερό, και έσφαξε όλο το ιερατείο, συμπεριλαμβανομένου του Ιεροφάντη. Στρατιές μοναχών Αρειανών, που τον ακολουθούσαν, ολοκλήρωσαν την ολοκληρωτική καταστροφή. Λεπτομέρεια, που δεν γνωρίζουμε αν έχει ιστορική βάση: χρησμός έλεγε πως το ιερό θα καταστραφεί όταν ο Ιεροφάντης δεν θα ανήκει στους Ευμολπίδες (αρχαία φυλή της Ελευσίνας, που διατηρούσε το δικαίωμα επί αιώνες). Οντως, ο τελευταίος Ιεροφάντης ήταν από τις Θεσπιές… Τελευταίος νόμιμος ιεροφάντης των Μυστηρίων φαίνεται από τις πηγές να είναι ο Ευμολπίδης Νεστόριος, ο οποίος «ανήγγειλε την αρχή της μεγάλης πνευματικής νύχτας για την ανθρωπότητα».
Η Γη-Μήτηρ (από όπου προέρχεται και το όνομα Δήμητρα) έκρυψε στοργικά στην αγκαλιά της τα ερείπια, που αποκαλύφθηκαν στην εποχή μας χάρη στους πάντοτε ακούραστους αρχαιολόγους.
Αγγελική Κώττη
στη σειρά «Ο κύκλος των Μουσείων» του Ιδρύματος Ι.Σ. Λάτση, «αντίθετα με τις άλλες γιορτές της Δήμητρας, όπου ελάμβαναν μέρος αποκλειστικά γυναίκες, όπως π.χ. τα Θεσμοφόρια ή τα Αλώα, η συμμετοχή στα Μυστήρια ήταν επιτρεπτή στους πάντες, ανεξαρτήτως φύλου, κοινωνικής θέσης, οικονομικής κατάστασης ή ακόμη και ηλικίας.» Μπορούσαν να μυηθούν ακόμα και παιδιά, όπως και οι δούλοι- εφόσον κάποιος αναλάμβανε το σχετικό χρηματικό κόστος. Διότι τίποτα δεν παρεχόταν δωρεάν! Μεγάλο ιερό, μεγάλες οικονομικές πράξεις….
Κατά την πρώτη ημέρα των εορτασμών, περίπου στα τέλη Αυγούστου, τα «ιερά αντικείμενα», όσα αγάλματα σκεύη κλπ είχαν μεταφερθεί από την Ελευσίνα στο Ελεύσινιο των Αθηνών, έπρεπε να επιστραφούν. Τα επανέφεραν οι «παναγείς ιέρειες» με τη συνοδεία του ιερατείου, της πομπής των εφήβων, που ήταν τιμητική, όπως και τον υποψήφιων προς μύηση και των ήδη μυημένων. Η πομπή ξεκινούσε από το Πομπείον του Κεραμεικού και διέσχιζε την Ιερά Οδό.
Η κα Παπαγγελή σημειώνει πως τα περίπου είκοσι χιλιόμετρα προς την Ελευσίνα θα πρέπει να ήταν ευχάριστα, καθώς ο κόσμος περπατούσε σε καταπράσινα μέρη και κάθε τόσο γίνονταν στάσεις σε σημαντικά μνημεία, που σχετίζονταν με τον εορτασμό. Ανάμεσα στα μνημεία όπου έκαναν στάσεις για ανάπαυση λατρεία και ψυχαγωγία ήταν: ο ναός του Απόλλωνα, κοντά στη σημερινή Μονή Δαφνίου, το ιερό της Αφροδίτης μόλις έφταναν στην έξοδο προς τη θάλασσα, ένα μικρό αγροτικό ιερό από το οποίο σήμερα διακρίνονται οι λαξευμένες κόγχες του αλλά και η λίμνη των Ρειτών, σημερινή Λίμνη Κουμουνδούρου. Αυτά και άλλα εμβληματικά σημεία της διαδρομής θα αναπαρασταθούν με φωτογραφίες και ψηφιακά μέσα στην έκθεση του Μουσείου Ακροπόλεως.
Αφού διέσχιζε το Θριάσιο Πεδίο,η πομπή διασταυρωνόταν με τον ελευσινιακό Κηφισό, ορμητικό χείμαρρο που συχνά πλημμύριζε την περιοχή. Εκεί διεξάγονταν γεφυρισμοί δηλαδή εκτόξευση σατιρικών σχολίων κατά των επικεφαλής της πομπής. Οι απλοί πολίτες όμως το έκαναν περίπου ανώνυμα, καθώς φορούσαν προσωπεία. Από τη γέφυρα αυτή υπάρχουν σήμερα ορατά και σημαντικά στοιχεία, που αποκαλύφθηκαν σε ανασκαφές πριν από μερικά χρόνια.
Νύχτα πια, οι προσκυνητές έφταναν στο Ιερό της Ελευσίνας, όπου τους γινόταν λαμπρή υποδοχή. Από εκεί και πέρα, όλες οι τελετές διαδραματίζονταν σε περιφραγμένους ή κλειστούς χώρους και δεν έχουμε λεπτομέρειες. «Ο πυρήνας των Ελευσίνιων Μυστηρίων μας διαφεύγει» υπογραμμίζει η κα Παπαγγελή. «Το βαθύτερο περιεχόμενο της μυήσεως δεν θα διευκρινιστεί ποτέ πλήρως. Ισως γιατί ήταν περισσότερο ένα βίωμα πέρα από κάθε δυνατότητα ρητής περιγραφής. Οπωσδήποτε η μύηση ήταν μια έντονη πνευματική εμπειρία που πλούτιζε τον ψυχικό κόσμο του μύστη στην παρούσα ζωή και του έδινε ελπίδες για τη μετά θάνατον τύχη του.»
Ακόμα και όταν η λατρεία του Δωδεκάθεου φθίνει, και περνάμε πλέον στον χριστιανισμό, και τότε κανείς δεν αποκαλύπτει το παραμικρό από τα «άρρητα». Ισως διότι, εξηγεί η Καλλιόπη Παπαγγελή, «η μύηση σφράγιζε ανεξίτηλα τον ψυχισμό του μύστη για ολόκληρη τη ζωή του».
Ο χώρος της μύησης στην Ελευσίνα, το Τελεστήριο, είχε τετράγωνο σχήμα (54χ54) με ολόγυρα κλιμακωτά καθίσματα χωρητικότητας 3000 θέσεων, ενώ δεν είχε καθόλου παράθυρα. Ο εσωτερικός του χώρος ήταν διάσπαρτος από έξι επάλληλες σειρές επτά κιόνων η κάθε μια (6χ7=42 κίονες). Σήμερα από αυτό το επιβλητικό μνημείο, όπως και από ολόκληρο το ιερό της Ελευσίνας, ελάχιστα σώζονται. Μερικές βάσεις κιόνων και κάποιες σειρές καθισμάτων λαξευμένες στον βράχο. Το μνημείο δεν είναι καν αναγνώσιμο, και θα γίνουν ειδικές εργασίες ανάδειξης και αναστήλωσης ώστε να πάψει να αποτελεί διάδρομο προς τα εσώτερα του αρχαιολογικού χώρου, όπως τώρα.
Στο κέντρο υπήρχε ένα ορθογώνιο κτίσμα, το άδυτο (η ανάκτορο),όπου φυλάγονταν η ιερά κύστη με τα ιερά αντικείμενα των μυστηρίων. Προς βορρά βρισκόταν το Πλουτώνιο, το ιερό του Πλούτωνος, κτισμένο δίπλα σε μια φυσική σπηλιά. Ήταν ένας μυστικός χώρος που συμβολικά θεωρείτο ότι, αποτελούσε ένα πέρασμα, το οποίο συνέδεε τον κόσμο των νεκρών με αυτόν των ζωντανών.
Τα Ελευσίνια Μυστήρια επιβίωσαν για μεγάλο χρονικό διάστημα. Το 170, οι Σαρμάτες κατέστρεψαν το Ναό της Δήμητρας, ο οποίος όμως ανοικοδομήθηκε από το Μάρκο Αυρήλιο, που μυήθηκε κι ο ίδιος στα Μυστήρια. Ο τελευταίος ρωμαίος αυτοκράτορας που μυήθηκε σε αυτά ήταν ο Ιουλιανός. Καταργήθηκαν επί Θεοδοσίου του Α΄ οπότε και ο αρχαίος κόσμος πέρασε περίοδο καταστροφών. Η μεγαλύτερη καταστροφή ήρθε το 396 μ.Χ. οπότε ο βασιλιάς των Γότθων Αλάριχος πυρπόλησε το ιερό, και έσφαξε όλο το ιερατείο, συμπεριλαμβανομένου του Ιεροφάντη. Στρατιές μοναχών Αρειανών, που τον ακολουθούσαν, ολοκλήρωσαν την ολοκληρωτική καταστροφή. Λεπτομέρεια, που δεν γνωρίζουμε αν έχει ιστορική βάση: χρησμός έλεγε πως το ιερό θα καταστραφεί όταν ο Ιεροφάντης δεν θα ανήκει στους Ευμολπίδες (αρχαία φυλή της Ελευσίνας, που διατηρούσε το δικαίωμα επί αιώνες). Οντως, ο τελευταίος Ιεροφάντης ήταν από τις Θεσπιές… Τελευταίος νόμιμος ιεροφάντης των Μυστηρίων φαίνεται από τις πηγές να είναι ο Ευμολπίδης Νεστόριος, ο οποίος «ανήγγειλε την αρχή της μεγάλης πνευματικής νύχτας για την ανθρωπότητα».
Η Γη-Μήτηρ (από όπου προέρχεται και το όνομα Δήμητρα) έκρυψε στοργικά στην αγκαλιά της τα ερείπια, που αποκαλύφθηκαν στην εποχή μας χάρη στους πάντοτε ακούραστους αρχαιολόγους.
Αγγελική Κώττη
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου