Παρασκευή 29 Απριλίου 2016

Ω γλυκύ μου έαρ, γλυκύτατόν μου Τέκνον, πού έδυ σου το κάλλος;




Μια σπουδαία εικόνα, μεγάλης έμπνευσης και θείου ταλέντου, που προσφέρει τεράστια συγκίνηση είναι η εικόνα με τίτλο «Άκρα Ταπείνωσις» από την Ιερά Μονή Ιβήρων του Αγίου Όρους. 
Με την εικόνα αυτή, υπό τον τίτλο, τότε, “Pietà” έκλεινε η μοναδική έκθεση με τους Θησαυρούς του Αγίου Όρους που είχε γίνει το 1997 στη Θεσσαλονίκη, στο πλαίσιο του θεσμού της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης. Έκτοτε, η θαυμάσια αυτή εικόνα του 16ου αιώνα, έργο της Κρητικής Σχολής και ίσως του ίδιου του Θεοφάνη του Κρητός, δεν έχει ξαναβγεί από το Άγιον Όρος.

Η Άκρα Ταπείνωσις είναι μια εικόνα που συνδυάζει την Σταύρωση, τον Θάνατο και τον Ενταφιασμό του Χριστού (και η συγκεκριμένη, αλλά και γενικώς οι εικόνες αυτού του θέματος). Παρουσιάζει σε προτομή τον Χριστό νεκρό, γυμνό, σε όρθια στάση, μέσα σε σαρκοφάγο-τάφο που κρύβει το σώμα του από τη μέση και κάτω. Σπάνια εικονίζεται ολόσωμος.

Τα χέρια του, αδύναμα, σταυρώνονται μπροστά στην κοιλιά ή πέφτουν ελεύθερα προς τα κάτω, και πάνω τους φέρουν τις πληγές από τα καρφιά. Τα μάτια μένουν κλειστά. Το κεφάλι γέρνει ελαφρά προς τα δεξιά και τα μαλλιά, ξέπλεκα, πέφτουν πάνω στους ώμους. Διακρίνεται και η πληγή από τη λόγχη στη δεξιά πλευρά, από την οποία τρέχει ακόμη αίμα και νερό.

Παρά την παραδοξότητα της όρθιας στάσης ο θάνατος του Χριστού είναι πασίδηλος. Πίσω του όρθιος ο Σταυρός με την επιγραφή Ο ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΗΣ ΔΟΞΗΣ (ή ΟΒCΛΤΔΞ, σύμφωνα με τη βυζαντινή συντομογραφία). Σε κάποιες παραστάσεις προστίθενται δεξιά και αριστερά του Σταυρού τα όργανα του Πάθους, δηλαδή η λόγχη, το καλάμι με το σφουγγάρι του όξους και της χολής και τα καρφιά. Σε άλλες δε μεταγενέστερες, υπάρχει και ο ακάνθινος στέφανος στο κεφάλι του Χριστού (μάλλον κατά δυτική επίδραση). Ο τύπος όπου ο Χριστός παραμένει μόνος, είναι ο απλούστερος και αρχαιότερος. Μεταγενέστερα εμφανίστηκαν και οι σύνθετοι. Όπως ο τύπος όπου εικονίζονται δεξιά και αριστερά του Κυρίου η Θεοτόκος και ο Ιωάννης, κι ο άλλος χωρίς τον αγαπημένο μαθητή. Σ’ αυτόν τον τύπο η Θεοτόκος θλιμμένη, αλλά με συγκρατημένη οδύνη και βουβό πόνο, εναγκαλίζεται το νεκρό γιο της, συνθέτοντας έτσι ένα στιγμιότυπο που μας θυμίζει τον εικονογραφικό τύπο του Επιταφίου Θρήνου και του Ενταφιασμού.

Έχει προηγηθεί Δράμα, Πάθος. Υπάρχουν όμως και κάποια στοιχεία που ξεφεύγουν από το συμβολισμό του Πάθους, δηλώνουν τη νίκη κατά του θανάτου και μάς εισάγουν στην προαναγγελία της Ανάστασης. Αυτά είναι ο Σταυρός και η επιγραφή του Ο ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΗΣ ΔΟΞΗΣ, η φωτεινότητα του σώματος και ο χρυσός κάμπος. Το χρυσό φόντο, όπου υπάρχει (στις φορητές εικόνες ή στις ψηφιδωτές παραστάσεις), είναι σύμβολο του φωτός και του πνευματικού και υπερφυσικού στοιχείου.

Απεικονίσεις με το Χριστό νεκρό δεν απαντώνται στους πρώτους αιώνες. Η εμφάνισή τους αρχίζει από τον 6ο αιώνα, μέχρι τον 9ο ο Χριστός έχει τα μάτια ανοιχτά και μόνον από τον 11ο αιώνα τα έχει κλείσει- πιθανή υπόμνηση ότι έχει και θνητή φύση. Αργά επομένως εμφανίζεται και η Άκρα Ταπείνωση, που τη συναντούμε περί τα μέσα του 12ου αιώνα. Η συγκεκριμένη, φυλάσσεται στην Ιερά Μονή Ιβήρων, δημιουργήθηκε τον 16ο αιώνα και αποτελεί έργο Κρητικής Σχολής. Έχει προταθεί, μετά από μελέτη των χαρακτηριστικών του Χριστού και της Παναγίας, καθώς και άλλων τεχνοτροπικών στοιχείων, η πιθανότητα να αποτελεί έργο του ίδιου του πολύ μεγάλου αγιογράφου που άκουγε στο όνομα Θεοφάνης ο Κρης. Η παραμονή του στο Όρος συμπίπτει με τα χρόνια δημιουργίας της.

Αντιγόνη Καρατάσου
liberal.gr

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου