Η απατηλή γοητεία του δωρεάν

Το πρόγραμμα για την άμεση αντιμετώπιση της ανθρωπιστικής κρίσης […] περιλαμβάνει

Δωρεάν ρεύμα και κουπόνια σίτισης για τουλάχιστον, 300.000 νοικοκυριά
A. Τσίπρας, 3.01.2015

[αυτό που θέλουν οι Έλληνες] δεν είναι λεφτά, δεν είναι δουλειές, είναι αξιοπρέπεια!
Γ. Βαρουφάκης, Bloomberg, 26.02.2015

Το ευκολότερο πράγμα που μπορούσαν να κάνουν οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες για να κερδίσουν την εύνοια του πλήθους, ήταν να προσφέρουν δωρεάν άρτο και θεάματα. 

Εκστασιαζόταν ο όχλος, έσβηναν οι επαναστατικές σκέψεις...

-- λίγοι θυμόντουσαν ότι τα δώρα που μοιράζει ο αυτοκράτορας δεν βγήκαν από την προσωπική του τσέπη, αλλά από τον μόχθο εκατομμυρίων ανθρώπων, τον οποίο έκλεβε χωρίς πολλές περιστροφές. 

Ευτυχώς οι πολιτείες μας έχουν προχωρήσει πολύ από τότε, οι πολίτες έχουν αυξημένη προστασία απέναντι στην αυθαιρεσία του κράτους (χάρη και στην ΕΕ!) και αυξημένη μόρφωση για να καταλαβαίνουν ότι δεν υπάρχει ενέργεια εκ του μηδενός, όλα κάπως πληρώνονται. 

Φαίνεται όμως να έχει παραμείνει η εντύπωση σε κάποιους πολίτες ότι οι «παροχές» που μοιράζει ένας ηγέτης είναι από την δική του τσέπη. Και η ύψιστη μορφή παροχών, στον στίβο του λαϊκισμού, είναι αυτές που παρέχονται εντελώς δωρεάν.

Η νέα κυβέρνηση έχει υποσχεθεί μια νέα σειρά δωρεάν παροχών, και οι πολίτες φαίνεται να τις καλοδέχονται σε μεγάλο βαθμό. Δεν είναι περίεργο -- όπως ξέρουμε από δεκαετίες οικονομικής έρευνας, σε κάθε χώρα και κάθε αγορά, το δωρεάν έχει μια ιδιαίτερη γοητεία και ξεγελάει ακόμα και έξυπνους ανθρώπους. (Γνωρίζουμε π.χ. ότι άνθρωποι προτιμούν πωλητές που αποστέλλουν το προϊόν «δωρεάν», ακόμα και αν η τελική τιμή είναι υψηλότερη από έναν άλλο πωλητή που ζητάει κάποια έξοδα μεταφοράς.)

Ποιο θα είναι όμως το πραγματικό κόστος των «δωρεάν» παροχών;

Ας δούμε το «εισιτήριο» των 5 ευρώ για νοσοκομεία και Κέντρα Υγείας του ΕΣΥ.

Ίσως κάποιοι δυσκολεύονται να το πληρώσουν.* 

Η λογική απάντηση, είναι να ελαφρύνεις το κόστος για εκείνα τα συγκεκριμένα άτομα που δεν μπορούν να πληρώσουν το τίμημα, όπως προέβλεπε ήδη σχετικός νόμος.** 

Η απάντηση α λα παλαιολιθική ελληνική αριστερά όμως είναι η απόλυτη ισοπέδωση, στο όνομα της ευαισθησίας: αφού μερικοί δεν μπορούν να πληρώσουν, δεν θα πληρώνει κανείς!

Το κόστος του δωρεάν, είναι βέβαια κατ’αρχάς η συμφόρηση στην παροχή του αγαθού, όπως παραστατικά εξήγησε ο ΑΑ, γιατρός στην Καβάλα:

“Αυτό που δεν σκεφτόμαστε είναι ότι καταργώντας το 5ευρω θα γεμίσουν τα Κέντρα Υγείας (και μέχρι ενός σημείου και τα Νοσοκομεία) με παππούδες και γιαγιάδες που έρχονται να μετρήσουν την πίεση έτσι για προληπτικούς λόγους... με αποτέλεσμα να παίρνουν πολύτιμο χρόνο από αυτούς που πραγματικά έχουν ανάγκη να επισκεφτούν τον Ιατρό. Έτσι ήταν τότε που όλα ήταν τζάμπα και έτσι φυσικά θα ξαναγίνει.”

Όταν κάτι είναι δωρεάν, υπάρχει σπατάλη. Το ξέρουμε, είναι μέρος της ανθρώπινης φύσης. Το δωρεάν φαγητό καταλήγει παράλογα συχνά στα σκουπίδια, οι δωρεάν υπηρεσίες καταλήγουν πάντα σε ουρές.

Η σπατάλη που συνοδεύει το δωρεάν, όμως, οδηγεί συχνότατα και σε βαθιά αδικία. Όλοι μας πληρώνουμε το δωρεάν μέσα από τους φόρους μας, μόνο κάποιοι όμως το καταναλώνουν. Και κάποιοι ασυνείδητοι το καταναλώνουν σε υπερβολικό βαθμό. Σε μια χώρα με έλλειψη κοινωνικής συνείδησης, δεν είναι σπάνιο να βλέπεις νομοταγείς αλλά χαμηλού εισοδήματος άνθρωποι να πληρώνουν για να υπερκαταναλώνει ένας πλούσιος φοροφυγάς.

Υπάρχουν άλλες περιπτώσεις, δήθεν δωρεάν κατανάλωσης που κοστίζει πολύ; Πληθώρα.

Η αποκομιδή των σκουπιδιών πάσχει βαθιά από την κατάρα του δωρεάν, μια και κανείς πολίτης δεν πληρώνει με βάση τον όγκο των σκουπιδιών του. Πληρώνουμε κάποια γενικά δημοτικά τέλη, και μετά, τα σκουπίδια μας, όπου και να τα ρίξουμε, όσα και να είναι, συλλέγονται δωρεάν. Το αποτέλεσμα, βουνά σκουπιδιών, πλήρης αποτυχία επί δεκαετίες να διαχειριστούμε τα απορρίματα του πολιτισμού μας (ή της έλλειψης του), πρόστιμα από την ΕΕ. Έμμεσο αποτέλεσμα και οι συγκρούσεις, όπως στην Κερατέα, μια και δεν υπάρχουν επαρκείς πόροι να αποζημιώσουμε όσους δέχονται τα βουνά σκουπιδιών στην γειτονιά τους.

Το κλασικότερο παράδειγμα του προβλήματος, είναι αυτό που προκαλεί τις μεγαλύτερες εντάσεις, που επιβίωσε κρίση, μνημόνια και τριμερείς, και αν λυθεί, μάλλον θα λυθεί τελευταίο: η Ανώτατη Εκπαίδευση. Πληρώνουν φόρο μικροβιοτέχνες στον Έβρο, για να σπουδάζουν παιδιά πλούσιων επαγγελματιών Αθηνάιων, Νομική και Ιατρική δίπλα στο σπίτι τους. Και αυτό τολμάμε να αποκαλούμε Δωρεάν Παιδεία.

Δωρεάν πτυχία για όλους (μελετήσουν ή οχι), δωρεάν βιβλία για όλους (ασχέτως ποιός τα διαβάζει, ποιός τα καίει), δωρεάν επίσκεψη σε νοσοκομείο (ασχέτως αν είσαι συνταξιούχος ή ο κακομαθημένος γιος ενός εφοπλιστή), δωρεάν ρεύμα (λες και αυτό που χρειάζεται ο άνεργος είναι να δουλεύει το κλιματιστικό όλη μέρα, όχι να ζει σε μια μη χρεοκοπημένη χώρα που να έχει θέσεις εργασίας, και σοβαρά επιδόματα ανεργίας).

Ευαισθησία το λένε μερικοί. Επιφανειακό και ισοπεδωτικό λαϊκισμό βλέπει ο αντικειμενικός παρατηρητής όμως, καταστροφικό για την κοινωνία, την δημόσια τσέπη, τα συστήματα Υγείας και Παιδείας. Στον βαθμό που θέλουμε «κοινωνική δικαιοσύνη» αλλά δεν έχουμε άπειρους πόρους, αναζητούμε τους πραγματικά αδικημένους και ενισχύουμε απευθείας το εισόδημα τους, το δυνατόν περισσότερο (βλ. και ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα), ώστε να αγοράζουν αυτά που ξέρουν οι ίδιοι ότι πραγματικά χρειάζονται, αντί να μοιράζουμε άρτο και θεάματα αδιακρίτως, δεξιά και αριστερά.

Απλό είναι: αν πραγματικά μας ένοιαζαν οι αδύναμοι, θα παρείχαμε σε αυτούς διευκολύνσεις, και οι μεσοαστοί θα πλήρωναν όσο καταναλώνουν. Αλλά τότε ποιός θα μας ψήφιζε, σωστά;

*Σε επίσκεψη μου σε Νοσοκομείο για μη επείγον ζήτημα, όχι μόνο δεν μου ζήτησαν τα 5 ευρώ αλλά ουτε καν στοιχεια της ασφαλισης μου, παρ’όλο που ειναι αγγλική και ευχαρίστως θα την χρέωναν. Τους εξηγούσα που εργάζομαι και δεν το καταγράφανε καν. Οι ιδιοι γιατροί που κουτσομπολευανε μετα για το καταραμένο το κρατος που τους κόβει μισθους και δεν έχει λεφτά για γάζες.

**Υπήρχε ήδη εγκύκλιος του υπουργείου, για επείγοντα περιστατικά, κάτοχους βιβλιαρίων πρόνοιας ή πιστοποιητικών κοινωνικής προστασίας, χρόνια πάσχοντες, πολιτικούς πρόσφυγες και αιτούμενους άσυλο αλλοδαπούς.

Του Σωτήρη Γεωργανά

Ο κ. Γεωργανάς είναι Αν. Καθηγητής Οικονομικών/City University Λονδίνου.

Πηγή:www.capital.gr