Ο καπιταλισμός τρώει τον εαυτό του

Ένας διάσημος γκουρού του μάνατζμεντ προτείνει ριζικές ανατροπές στη φιλοσοφία των επιχειρήσεων και αλλαγές στις σχέσεις της επιχειρηματικής ελίτ με τον κοινωνικό τους περίγυρο. 

O Charles Handy, 81 ετών, θεωρείται ένας από τους κορυφαίους γκουρού του μάνατζμεντ. Ο ίδιος, όμως, χαρακτηρίζει τον εαυτό του «κοινωνικό φιλόσοφο» -και είναι αλήθεια ότι, τα είκοσι τελευταία χρόνια, ασχολείται περισσότερο με την οικολογία και την φιλοσοφία παρά με το μάνατζμεντ...

Μεγαλωμένος σε ιερατικό περιβάλλον στην Ιρλανδία, ο άνθρωπος που έγινε γνωστός με τα βιβλία «Οι Αρχαίοι Θεοί του Μάνατζμεντ» (1978) και «Κατανοώντας τις Οργανώσεις» (1976), στη συνέχεια συνέγραψε άλλα 17 βιβλία, με τελευταία αυτό της αυτοπροσωπογραφίας του, και το «Οι Νέοι Φιλάνθρωποι» (2006). Δεύτερος στη λίστα του 2001 Thinkers-50, πίσω από τον αείμνηστο Πίτερ Ντράκερ, ο Charles Handy σήμερα ασχολείται έντονα με την οικολογία και με τη χρηματοοικονομία.

Στη βάση των θεωριών του για το ασυγκράτητο πέταγμα των ψύλλων, την κατάρρευση των ελεφάντων, τη διαχείριση των χαρτοφυλακίων και τη διατύπωση ενός γραπτού συντάγματος για τις επιχειρήσεις, ο μοναχικός γκουρού, πάντα με την γυναίκα του Ελίζαμπεθ, φιλοσοφεί και θέλει να προβλέπει.

Στο πλαίσιο αυτό, ο Handy καλεί επιχειρηματίες και ηγετικά στελέχη επιχειρήσεων να ξανασκεφθούν το επιχειρείν και να απαλλαγούν από το μόνιμο κυνήγι του χρήματος και της αύξησης των ενεργητικών των επιχειρήσεών τους.

Επίσης, καλεί τους μετόχους να είναι λιγότερο άπληστοι και περισσότερο ηθικοί σε θέματα κοινωνικής συμπεριφοράς.

Προκαλώντας το status quo

Ο Handy εργαζόταν στη Shell μέχρι το 1972, οπότε αποχώρησε για να διδάξει στο London Business School (LBS), στο οποίο διετέλεσε και ο πρώτος διευθυντής του LBS' s Sloan Management Programme.

Από τότε, έχει γράψει πλήθος βιβλίων, τα οποία σημειώνουν μεγάλες πωλήσεις, όπως, μεταξύ άλλων, τα «Understanding Organizations» (1976), «The Age of Unreason» (1989), «The Hungry Spirit» (1998) και, το πιο πρόσφατο, «The Elephant and The Flea» (2002). Από τις γνωστότερες ιδέες του είναι ο «οργανισμός cloverleaf» -ο οποίος αργότερα ονομάστηκε «οργανισμός τριφύλλι»- με μικρό πυρήνα στο κέντρο του συστήματος «φύλλων» που αποτελούνται από εξωτερικούς συνεργάτες, εργολήπτες, συμβούλους και εργαζομένους με σύμβαση ορισμένου χρόνου. Ιδέα επαναστατική για την εποχή της, που αποδείχθηκε μία ακριβής πρόβλεψη του μέλλοντος.

Από τότε, ο Handy προκαλεί το status quo. Για εκείνον, ο καπιταλισμός είναι ένα σύστημα, το καλύτερο που έχουμε εφεύρει ως τώρα, αλλά δεν παύει να είναι απλώς η αρχή.

Αποτελεί μία αφετηρία για αυτό το οποίο πραγματικά έχει σημασία για τους ανθρώπους: τις προσδοκίες τους, τις οικογένειές τους και την αίσθηση της προσωπικής τους αξίας. Το βιβλίο που εξέδωσε το 1998, «Το Διψασμένο Πνεύμα», προειδοποιούσε για τους κινδύνους της κερδοσκοπικής κοινωνίας, την οποία έχουν δημιουργήσει οι εταιρείες και τόνιζε ότι, στις σημερινές συνθήκες, η επιχειρηματική ηθική πρέπει να αποτελεί αφετηρία για το επιχειρείν.

Ο σκοπός της επιχείρησης 

Σε τελευταία συνέντευξή του στους «Financial Times», ο Handy υπογραμμίζει ότι τον απασχολεί το γεγονός πώς ο καπιταλισμός τρώει τον εαυτό του. «Πιστεύω ότι τα χρήματα είναι ένα απαραίτητο στοιχείο στις επιτυχημένες κοινωνίες. Οι περισσότερες οικογένειες που διαλύονται, είναι επειδή τα οικονομικά τους δεν πάνε καλά, παρά επειδή φεύγει η αγάπη. Ποτέ δεν θέλω να φανεί ότι λέω πως τα χρήματα δεν είναι σημαντικά -είναι, όμως, το μέσον για έναν άλλο σκοπό», τονίζει ο διάσημος γκουρού.

«Πιστεύω ότι ο κίνδυνος με τον καπιταλισμό και με τους οργανισμούς και τις επιχειρήσεις είναι ότι τα χρήματα έχουν γίνει αυτοσκοπός. Συναγωνιζόμαστε απλώς για το ποιος θα εξασφαλίσει τα περισσότερα χρήματα, είτε πρόκειται για μία πολυεθνική επιχείρηση είτε για μία βιομηχανία είτε για έναν επιχειρηματία. Θεωρώ ότι αυτό απονεκρώνει το ανθρώπινο πνεύμα. Στον αγώνα αυτόν, δεν μπορείς ποτέ να κερδίσεις. Μπορεί για ένα διάστημα να είσαι ο Bill Gates, αλλά είναι απολύτως σίγουρο ότι θα υπάρξει και άλλος Bill Gates -κι έτσι, αν δεν αρχίσεις να χρησιμοποιείς τα χρήματά σου για κάποιον άλλον σκοπό, όπως φαίνεται να κάνει, -για να είμαστε δίκαιοι- ο ίδιος ο Bill Gates, δεν έχει κανένα νόημα.

»Φυσικά, αν είσαι επιτυχημένος στον επιχειρηματικό τομέα, θα κερδίσεις χρήματα.

Ομως, στη συνέχεια, μπορείς να παραμείνεις ένας επιτυχημένος επιχειρηματίας, μόνον αν συνεχίσεις να κάνεις κάτι το οποίο να είναι χρήσιμο σε περισσότερους ανθρώπους από ό,τι κάνουν άλλες επιχειρήσεις -και χρειάζεσαι χρήματα για να μεγαλώσεις και να το πετύχεις.

Ετσι, νομίζω ότι ο σκοπός της επιχείρησης δεν είναι να βγάλει χρήματα, αλλά να κάνει κάτι που είναι περισσότερο χρήσιμο σε περισσότερους ανθρώπους από οποιονδήποτε άλλον. Ωστόσο, φοβάμαι ότι η πλειονότητα των καπιταλιστών δεν σκέπτεται έτσι.

»Ούτε και η πλειονότητα των μάνατζερ σκέπτεται έτσι. Θέλουν προαγωγή, επειδή μπορούν να βγάλουν περισσότερα χρήματα, για να αποπληρώσουν μία μεγαλύτερη υποθήκη και να έχουν ένα μεγαλύτερο σπίτι -και όχι επειδή θα μπορούν να είναι σε θέση να κάνουν κάτι πιο αξιόλογο με τη ζωή τους. Θεωρώ, όμως, ότι είναι απαραίτητο για ένα μάνατζερ να καλλιεργεί το πνεύμα του και να αποτελεί παράδειγμα προς μίμηση με τη συμπεριφορά του», επισημαίνει ο Charles Handy.

Η θεωρία του «σωστού εγωισμού»

Υπό αυτήν την έννοια, ο Handy πιστεύει ότι οι μάνατζερ πρέπει να φροντίζουν τον εαυτό τους. «Ενα άτομο που δεν τα έχει καλά με τον εαυτό του, δεν είναι χρήσιμο σε κανέναν άλλον. Το ίδιο ισχύει και για τις εταιρείες. Αν δεν είναι υγιείς και ακμαίες, παύουν να έχουν χρησιμότητα. Δεν έχουν αξία για κανέναν άλλον», υπογραμμίζει. Στη βάση αυτής της λογικής, ο Handy αναπτύσσει τη θεωρία του «σωστού εγωισμού». Ο σωστός εγωισμός μπορεί να είναι εξαιρετικά χρήσιμος σε μία εταιρεία, διότι δίνει περιεχόμενο σε αυτά που οι μάνατζερ θέλουν να κάνουν. «Τα ηγετικά στελέχη πρέπει να βλέπουν πολύ μακρύτερα από την απλή κερδοφορία της επιχείρησης. Πρέπει να ρωτούν τι και να προκαλούν και να πράττουν τα σωστά πράγματα», επισημαίνει. Ωστόσο, κατά τον ιδιόμορφο γκουρού, είναι πλέον ζωτική ανάγκη να υπάρξει μέσα στις επιχειρήσεις μία νέα ισορροπία δυνάμεων. «Ο σημερινός συσχετισμός πρέπει να μετατοπιστεί κάπως, από τους μετόχους που χρηματοδοτούν τη δημιουργία πλούτου, προς τους ανθρώπους που πραγματικά δημιουργούν τον πλούτο. Αυτό δεν θα συμβεί επειδή το λέω εγώ, αλλά επειδή οφείλουμε να ανακαλύψουμε νέους τρόπους για να ανταμείψουμε τους ανθρώπους που δημιουργούν τον πλούτο -και αυτό σημαίνει, πιθανόν, να τους δώσουμε αυξανόμενο μερίδιο ιδιοκτησίας. Ενα μέρος θα γίνει μέσω της τοποθέτησης μετοχών της εταιρείας σε ειδικά ταμεία για τους εργαζομένους και άλλες παρόμοιες ενέργειες. Το δικαίωμα αγοράς μετοχών είναι ένας μάλλον ύπουλος τρόπος να πληρώνεις τον κόσμο ανέξοδα. Ομως, πιστεύω όντως ότι, εάν εσύ και η ομάδα σου είστε υπεύθυνοι για τη δημιουργία του πλούτου, τότε θα πρέπει στο μέλλον να έχετε τόσο μερίδιο από την εταιρεία όσο και εκείνοι που τη χρηματοδοτούν. Σταδιακά, η ιδέα της ιδιοκτησίας θα υποχωρήσει. Οι χρηματοδότες δεν θα είναι τόσο ισχυροί και οι εργαζόμενοι θα έχουν αποφασιστικό ρόλο, όπως θα έπρεπε. Αυτό θα ήταν υγιές», τονίζει ο Handy.

Και καταπολέμηση των ανισοτήτων 

Ακόμα, υποστηρίζει ότι ο καπιταλισμός πρέπει να θέσει τον εαυτό του αφενός μεν στην παραγωγή πλούτου, αφετέρου δε στην καταπολέμηση των παγκόσμιων ανισοτήτων. «Είναι ανάγκη να συνειδητοποιήσουν οι υπηρέτες του καπιταλισμού ότι δεν πρέπει να αφήνουν το χρήμα να διαβρώνει αξίες», υπογραμμίζει με έντονη φιλοσοφική διάθεση ο Charles Handy -και, από πολλές πλευρές, κάθε άλλο παρά άδικο έχει. Εξάλλου, τις παραπάνω απόψεις του διατύπωσε σε μια σπάνια δημόσια εμφάνισή του στο Δουβλίνο, στις 28 Ιουνίου, όπου και ανέπτυξε τις θέσεις του για μια «νέα φιλανθρωπία». Κατά το συγγραφέα των «Νέων Φιλάνθρωπων», από κέντρα αναζήτησης και παραγωγής κέρδους, οι επιχειρήσεις πρέπει να εξελιχθούν σε θύλακες συλλογικής αυτοολοκλήρωσης. Υπό αυτή την έννοια, ο Handy πιστεύει ότι παίζουν τεράστιο ρόλο η αντίληψη και η εκτίμηση που έχει ο εργαζόμενος για την επιχείρηση που τον απασχολεί -και όχι το αντίθετο. Επηρεασμένος, προφανώς, από το γεγονός ότι είναι γόνος οικογένειας ιεροδιακόνου, ο Handy έχει σήμερα μία νεοπροτεσταντική -θα λέγαμε- αντίληψη για το επιχειρείν και το φιλανθρωπικό του ρόλο, που ίσως να αποτελεί και καλό κοινωνικό εργαλείο. Σε μεταβαλλόμενες συνθήκες, κάθε πειραματισμός είναι καλός.

ΑΘΑΝ. Χ. ΠΑΠΑΝΔΡΟΠΟΥΛΟΣ

Πηγή: εφημερίδα Ναυτεμπορική της 19/8/2013