Ποδόσφαιρο και φιλοσοφία

Γκοοοοολ! 

Παραδεισένια ευχαρίστηση ή κολασμένος πόνος, ανάλογα με το ποια ομάδα πέτυχε τέρμα: εμείς ή εκείνοι. Πώς μπορεί η τροχιά μιας μπάλας να προκαλεί τόσο πόνο ή ευχαρίστηση;

Κάθισα για βδομάδες μπροστά στην τηλεόρασή μου, παρακολουθώντας το Παγκόσμιο Κύπελλο. Η γυναίκα μου με απειλεί με διαζύγιο και άλλα πειθαρχικά μέτρα.  

Ποια είναι η πηγή τούτης της έλξης, τούτης της μαγείας;

Ο κόσμος του παιχνιδιού είναι ο μόνιμός μας Κήπος της Εδέμ. Ανά πάσα στιγμή μπορούμε να μεταβούμε από τον πραγματικό κόσμο στην ελευθερία, την αθωότητα, και την ευχαρίστηση του παιχνιδιού. Ποδόσφαιρο και Κήπος της Εδέμ; Τι έχει να κάνει το ένα με το άλλο;

Και τα δύο σκιαγραφούν μια ιερή σφαίρα ελευθερίας και τάξης, αθωότητας, πνευματικότητας και δικαιοσύνης σε σχέση με τον καθημερινό μας κόσμο του χάους, των δεσμών, της αδικίας και της ενοχής. Η σκακιέρα, το γήπεδο του τένις, το ποδοσφαιρικό γήπεδο: Μέσα στα όριά τους αισθανόμαστε ελεύθεροι, γιατί εδώ εμείς είμαστε αυτοί που φτιάχνουν τους κανόνες και δεν υποκείμεθα στους σκληρούς νόμους του έξω κόσμου. Αισθανόμαστε επίσης αθώοι, γιατί ο κόσμος του παιχνιδιού είναι και ένας κόσμος αθωότητας: ένας Κήπος της Εδέμ πριν την Πτώση. Εδώ μπορούμε να είμαστε ατομιστές σαν παιδιά, μπορούμε να ικανοποιήσουμε τη δίψα μας για επιτυχία, δύναμη και κυριαρχία – και όλα αυτά χωρίς ενοχές.

Στον κόσμο του παιχνιδιού η ελευθερία δημιουργείται, παραδόξως, από τους περιορισμούς. 

Στο ποδόσφαιρο, ο βασικός κανόνας είναι απλός: Η μπάλα πρέπει να μετακινηθεί από το κεντρικό σημείο μέσα σε ένα από τα τέρματα. Αν η μπάλα κυλούσε από το κεντρικό σημείο κατευθείαν μέσα σε ένα τέρμα, η πορεία της θα ήταν, ή θα έμοιαζε να είναι, αυστηρά καθορισμένη, και το όλο πράγμα θα γινόταν βαρετό. Για να δημιουργηθεί η ελευθερία, οι κανόνες θέτουν εμπόδια στην πορεία της μπάλας και περιπλέκουν την κίνησή της.

Πρώτον, δύο ομάδες έντεκα παικτών τοποθετούνται στο γήπεδο με αποστολή να βάλουν την μπάλα μέσα στο τέρμα. Δεύτερον, η εντολή τους είναι να βάλουν την μπάλα στο αντίπαλο τέρμα. Με είκοσι δύο παίκτες που διαθέτουν τη δική τους θέληση και δεξιότητα, με διάφορες κινήσεις αντιπαλότητας και συνεργασίας, ο αριθμός των πιθανών συνδυασμών αυξάνεται σχεδόν στο άπειρο. Μετά από αυτό, μόνο ένας επιπρόσθετος παράγοντας χρειάζεται για τη δημιουργία ενός πραγματικού κόσμου ευτυχών εκπλήξεων, ελευθερίας και ευχαρίστησης: η μπάλα.

Οι μπάλες είναι από τις πιο σημαντικές «γεννήτριες ελευθερίας» στη ζωή μας. Μια μπάλα ενσαρκώνει την ευτυχία. Μπορεί να αναπηδήσει προς κάθε κατεύθυνση. Μοιάζει να έχει τη δική της θέληση. Είναι ένα αντικείμενο αλλά, παρ’ όλα αυτά, φαίνεται να είναι ελεύθερο. Εισάγοντας τον παράγοντα της τύχης και του απρόβλεπτου στο παιχνίδι, η μπάλα μετατρέπει μια σκληρή και αληθινή ανθρώπινη μάχη σε αποθέωση της πνευματικότητας και της ελευθερίας.

Με τις γοργές της κινήσεις, η τύχη και οι άνθρωποι θα αλληλεπιδράσουν, θα χορέψουν, και θα κάνουν τούμπες μαζί. 

Η μπάλα αστράφτει μπρος πίσω με χαρούμενη ανευθυνότητα –μεταξύ της ανθρώπινης θέλησης και της τύχης, της ελευθερίας και του περιορισμού, της επιτυχίας και της αποτυχίας, της ελπίδας και της απώλειας της ελπίδας– για να αναπηδήσει ξανά μέσα στον κόσμο της ελπίδας την επόμενη στιγμή. Έχει το δικό της σύμπαν. Κινείται στη σφαίρα του ιερού.

Όμως αυτό το ιερό δεν υφίσταται χωρίς το κοσμικό. Το ποδοσφαιρικό γήπεδο διαχωρίζεται από τον περιβάλλοντα κόσμο και αντιπαρατίθεται σε αυτόν. Η εμπειρία και η ιερή τελετή παραμένουν ανολοκλήρωτες αν η ένταση μεταξύ του αγωνιστικού χώρου και της εξέδρας λείπει. Ο καθαρός, σμαραγδένιος αγωνιστικός χώρος και η ελευθερία του παιχνιδιού πρέπει να αντιπαρατεθούν με τον αλαλάζοντα όχλο στο σκοτάδι των κερκίδων, που καίει κόκκινους δαυλούς και ταρακουνιέται μεταξύ εκστατικής χαράς και κολασμένης δυστυχίας.

Στην καθημερινή ζωή μας, η λογική και τα πάθη αναμειγνύονται. Το ποδόσφαιρο (όπως και κάποια άλλα αθλήματα) διαχωρίζει –και φέρνει αντιμέτωπους– αυτούς τους δύο κόσμους. Όλα τα πάθη, τα συναισθήματα και τα ένστικτα σπρώχνονται προς την πλευρά των θεατών. Φρενιάζουν και αγαπούν, χοροπηδούν και εκρήγνυνται, και τελικά φτάνουν στην κάθαρση (αν η ομάδα τους νικήσει) ή κατεβαίνουν στην κόλαση (αν η ομάδα τους χάσει). Την ίδια ώρα παρακολουθούν, αντιλαμβάνονται και βιώνουν την ελευθερία της απολλώνειας ή πλατωνικής πνευματικότητας του παιχνιδιού που εξελίσσεται στον αγωνιστικό χώρο.

Ναι, οι παίκτες κινούνται σε έναν κόσμο πνευματικότητας. Δρουν σύμφωνα με ξεκάθαρους, ιερούς κανόνες. Ενώ παίζουν, υποτίθεται ότι δρουν σαν λογικά όντα που αφήνουν πίσω τους τα καθημερινά πάθη και αισθήματα, τις προσωπικές τους ελπίδες ή φόβους. Εισέρχονται στον κόσμο της πλήρους ηθικότητας και δικαιοσύνης. Ο κόσμος του παίκτη είναι κόσμος δικαιοσύνης και πλήρους ουδετερότητας, μιας πλήρους ισότητας και ευκαιρίας, που δεν επιτυγχάνεται στην καθημερινή ζωή μας. Ακόμα και τα πλεονεκτήματα που προσφέρει η κατεύθυνση του αέρα εξισορροπούνται. Οι δύο ομάδες αλλάζουν πλευρές στο ημίχρονο. Πότε και πού εμείς, οι προνομιούχοι και μη προνομιούχοι, αλλάζουμε πλευρές στον πραγματικό κόσμο;

Οι παίκτες, επίσης, δεν πρέπει να παραβιάζουν τους κανόνες. Αν το κάνουν τιμωρούνται, και αν το επαναλάβουν αποκλείονται από το παιχνίδι. Αποβάλλονται από τον κόσμο της πνευματικότητας και τους βλέπουμε να εξαφανίζονται στον ψυχρό Άδη των αποδυτηρίων.

Η πραγματική έκπτωση από τον Παράδεισο έρχεται μόνο αν η ιερότητα του παιχνιδιού βεβηλωθεί, αν η μαγεία χαθεί: Με τους παίκτες να εγκαταλείπουν τους αγγελικούς ρόλους τους και να αρχίζουν καβγά στο γήπεδο, με έναν κλέφτη διαιτητή, με τον κόσμο να συνειδητοποιεί ότι ένα παιχνίδι είναι στημένο, με τους θεατές να εισβάλλουν στον αγωνιστικό χώρο. Τέτοια γεγονότα προκαλούν ζημιά διαρκείας στον κόσμο και στην κοινότητα. Είναι πικρό ξάφνιασμα να συνειδητοποιείς την ευθραυστότητα του κόσμου της ελευθερίας, της πνευματικότητας και της αξιοπρέπειας, και να ξυπνάς ξανά (όπως θα γίνει μόλις τελειώσει το Παγκόσμιο Κύπελλο) στον λιγότερο φιλόξενο καθημερινό κόσμο μας.
________________________________

του ΕΛΕΜΕΡ ΧΑΝΚΙΣ* Τεύχος Νο 18
* Elemer Hankiss, «Football and Philosophy», www.project-syndicate.org, Ιούνιος 2002. Μετάφραση: Νίκος Παπαπολύζος.

http://www.monthlyreview.gr/antilogos/greek/periodiko/arxeio/article_fullstory_html?obj_path=docrep/docs/arthra/MR18_hankiss_FS/gr/html/index

——-

by Αντικλείδι , http://www.antikleidi.wordpress.com