Θα επαναστατήσουν οι πίθηκοι;

Στις 4 Αυγούστου, σε παγκόσμια προβολή, θα παιχτεί στους κινηματογράφους το έργο «Ο Πλανήτης των Πιθήκων: η Εξέγερση». 

Ξεκινώντας από υλικό που μοίρασαν οι παραγωγοί σχετικά με την επιστημονική βάση της υπόθεσης, το ΒΗΜΑScience παρουσιάζει κάποιες απόψεις γύρω από τις συμπεριφορές των πρωταγωνιστών της ταινίας:  

υπερ-ευφυείς χιμπαντζήδες που με βίαιο τρόπο αμφισβητούν την κυριαρχία του ανθρώπου επάνω στη Γη.
Ενστικτο και προμελέτη
«Ενας χιμπαντζής σε ζωολογικό κήπο της Σουηδίας θεάθηκε να μαζεύει όσες πέτρες μπορούσε να βρει στον περίγυρό του για να τις χρησιμοποιήσει ... μελλοντικά ενάντια στους επισκέπτες, σε μια επίδειξη κυριαρχίας στον χώρο. Η ενέργεια αυτή υποβάλλει (σ' εμάς τους ανθρώπους) την ιδέα ότι στο μυαλό του δημιουργήθηκε μια σκέψη (με ρίζες) στο παρελθόν και επιπλέον ότι είχε την αίσθηση μιας πράξης στο μέλλον, κάτι που μερικοί από τους ειδικούς επιστήμονες αγωνίστηκαν για να αποδείξουν ότι συμβαίνει πραγματικά και στα ζώα όπως στους ανθρώπους». Αυτό το περιστατικό βρίσκεται μέσα στο πληροφοριακό υλικό του έργου, ενώ αμέσως μετά υπάρχει μια δήλωση του σεναριογράφου όπου αναφέρεται: «Είχα διαβάσει πολλές ιστορίες σχετικές με επιθέσεις χιμπαντζήδων σε ανθρώπους και οι ιδιοκτήτες τους έπειτα από συμβίωση χρόνων είδαν τα ζώα αυτά να στρέφονται εναντίον τους».

Με δυο λόγια, το σενάριο του έργου, που θα εξηγήσει επιπλέον το πώς έφθασε η ανθρωπότητα να είναι υποταγμένη στους πιθήκους όπως το έδειχνε η παλιά κλασική ταινία με τον Τσάρλτον Ιστον «Ο Πλανήτης των Πιθήκων», έχει πρωταγωνιστές έναν γιατρό-ερευνητή και έναν χιμπαντζή. Ο επιστήμονας Γουίλ Ρόντμαν ψάχνει αγωνιωδώς να βρει θεραπεία για τη νόσο του Αλτσχάιμερ αφού από αυτήν έχει προσβληθεί και ο πατέρας του. Η ιδέα του είναι να επιτύχει την επαναφορά του αποσυντονισμένου ανθρώπινου εγκεφάλου στη φυσιολογική διανοητική λειτουργία του με τη βοήθεια ενός ιού. Η μέθοδος δοκιμάζεται πρώτα στον χιμπαντζή με το όνομα Καίσαρ. Αλλά αντί να επαναφέρει στην αρχική του κατάσταση τον οποιονδήποτε προσβεβλημένο εγκέφαλο, όπως αναμενόταν, η «θεραπεία» κάνει τελικά τον Καίσαρα να μαθαίνει πολύ πιο γρήγορα από ό,τι συνέβαινε ως τότε με πιθήκους σαν κι αυτόν. Ετσι τελικά όχι μόνο εξελίσσεται διανοητικά σε υπερβολικό βαθμό αλλά μετά την απόδρασή του καταφέρνει να ανεβάσει και τους άλλους ομοίους του στο δικό του διανοητικό επίπεδο, οπότε τελικά αναρίθμητα ανθρωποειδή ενώνουν τις δυνάμεις τους σε μια επανάσταση ενάντια στο ανθρώπινο είδος.

Εκεί που οι άνθρωποι μένουν πίσω

Ποιά είναι η δύναμη ενός όπλου στα χέρια ενός πιθήκου; Ο καθηγητής Τζον Μιτάνι από το Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν πιστεύει πως ο χιμπατζής θα χρησιμοποιούσε ίσως ένα καλάσνικωφ μιμητικά, κρατώντας το όπως οι άνθρωποι. Οι περισσότεροι επιστήμονες συμφωνούν ότι θα ήταν σχεδόν αδύνατον να το χρησιμοποιήσει εσκεμμένα για να βλάψει έναν άνθρωπο. Πόσοι απ' αυτούς όμως θα το ρίσκαραν;

Σε ένα περίφημο πείραμα που έγινε στο Κιότο αποδείχθηκε ότι οι χιμπαντζήδες μπορούσαν να ξεπεράσουν κατά πολύ τους ανθρώπους στην απομνημόνευση της σειράς εμφάνισης διαφόρων αριθμών. Για να πάρουν τροφή οι πεντάχρονοι χιμπαντζήδες του δρος Τετσούρο Ματζουζάβα έπρεπε να πατήσουν στην οθόνη ενός υπολογιστή επάνω σε λευκά τετραγωνίδια που κάποια έκρυβαν αριθμούς. Οι αριθμοί αυτοί είχαν εμφανιστεί με μια σειρά σε διάφορα σημεία της οθόνης μόλις για δύο τρίτα του δευτερολέπτου ο καθένας. Πατώντας με τη σωστή σειρά και σε τετράγωνα που έκρυβαν πραγματικά από κάτω αριθμούς, γιατί κάποια δεν είχαν τίποτε από κάτω, αφού είχε καταγράψει το πού βρισκόταν ο καθένας, είχε ένα αποτέλεσμα 80% επιτυχημένων προσπαθειών όταν αντίστοιχα η επίδοση των ανθρώπων δεν περνούσε το 10%. Κατά τους ιάπωνες επιστήμονες ο κοινός πρόγονος των ανθρώπων και των χιμπαντζήδων διέθετε αυτό που λέμε «φωτογραφική μνήμη», δηλαδή την ικανότητα με ένα βλέμμα να απομνημονεύει για μικρό χρονικό διάστημα ένα μεγάλο πλήθος όμοιων ή και ανόμοιων πραγμάτων. Ο άνθρωπος φαίνεται ότι στην πορεία έχασε αυτή την ικανότητα, αναπτύσσοντας όμως παράλληλα κάτι άλλο, τη δυνατότητα να σκέπτεται με σύμβολα, ανέπτυξε δηλαδή την αφηρημένη σκέψη, φθάνοντας τελικά να διαμορφώσει μια τόσο προχωρημένη γλώσσα, μοναδική ανάμεσα σε όλους τους ζωντανούς οργανισμούς (σε αυτή τη διεύθυνση μπορεί ο αναγνώστης να κάνει και στον εαυτό του ένα αντίστοιχο πείραμα για να διαπιστώσει πόσο δύσκολο πράγμα είναι η φωτογραφική μνήμη:

Περί νοημοσύνης

Οι παραγωγοί της ταινίας ισχυρίζονται ότι σε κάποιες χιλιάδες χρόνια μπορεί να φθάσουν και οι χιμπαντζήδες να εμφανίσουν πολύ πιο ανεπτυγμένες διανοητικές ικανότητες, αν και ήδη οι μελετητές της συμπεριφοράς τους έχουν εντυπωσιαστεί από ορισμένα στοιχεία όπως:

- Το 2009 στο Κονγκό παρατηρήθηκε ότι κατασκεύαζαν αιχμηρά όπλα από κλαδιά για να κυνηγούν μικρότερα ζώα.

- Στην Ακτή του Ελεφαντοστού βρέθηκαν πέτρες που χρησιμοποιήθηκαν από τα πλάσματα αυτά με υπολείμματα αμύλου, δείγμα ότι τις χρησιμοποίησαν για να σπάνε καρπούς με σκληρό περίβλημα.

- Κυνηγούν με τρόπο που να εξασφαλίζει... αειφορία, δηλαδή διάρκεια στην εξεύρεση της τροφής. Δεν καταστρέφουν, π.χ., μια φωλιά μυρμηγκιών αλλά βάζουν με πολλή προσοχή ένα κλαδάκι στο άνοιγμα της φωλιάς για να ανεβούν επάνω του τα ανύποπτα μυρμήγκια.

- Σε άλλο σημείο της αφρικανικής ηπείρου διαπιστώθηκε ότι στις δύο όχθες του ποταμού είχαν αναπτύξει και χρησιμοποιούσαν διαφορετικά εργαλεία για τον ίδιο σκοπό.

- Ο πανέξυπνος Κάντζι έπειτα από εκπαίδευση σε εργαστήριο έφθασε να αναγνωρίζει λέξεις μέσα σε ολόκληρες λογικές προτάσεις όπως «Καθάρισε το κρεμμύδι με το μαχαίρι».

Περί επιθετικότητας

Τον Φεβρουάριο του 2009 ο χιμπαντζής Τράβις, ο οποίος ζούσε μαζί με την κυρία του στην Πολιτεία του Κονέκτικατ, σε ηλικία 10 ετών και με βάρος κοντά στα 90 κιλά, της επιτέθηκε, της παραμόρφωσε φρικτά το πρόσωπο, την τραυμάτισε στα χέρια και έστειλε στο νοσοκομείο και μια φίλη της που προσπάθησε να τη βοηθήσει. Οταν οι χιμπαντζήδες επιτίθενται, όπως είπε και κάποιος ερευνητής της συμπεριφοράς τους, είναι χειρότεροι και από τίγρεις. Οι ίδιοι όμως άνθρωποι παραδέχονται ότι στο φυσικό τους περιβάλλον τα ζώα αυτά είναι μάλλον δειλά και αποφεύγουν τον άνθρωπο. Οταν βρίσκονται όμως μέσα σε κλουβιά σε ζωολογικούς κήπους και ερευνητικά εργαστήρια, γίνονται πολύ πιο άγρια και επιθετικά. Επιστάτες και ερευνητές έχουν τραυματιστεί ή έχουν χάσει και ολόκληρα δάχτυλα από χιμπαντζήδες στα κλουβιά. Το 2005 ένα ζευγάρι δέχεται επίθεση σε ένα θηριοτροφείο όπου είχαν κλείσει τον αγαπημένο τους 37χρονο πια χιμπαντζή. Η επίθεση έγινε από δύο άλλους χιμπαντζήδες επειδή μάλλον είχαν ζηλέψει τις περιποιήσεις που επιδαψίλευε το ζευγάρι στον δικό του και είχαν κακοποιηθεί από άλλους ανθρώπους. Η επίθεση είχε ως αποτέλεσμα να μείνει ο άνδρας φριχτά ακρωτηριασμένος στα χέρια και με τρομακτικές παραμορφώσεις στο πρόσωπο. Η δύναμη των χεριών τους έχει εκτιμηθεί ότι είναι πέντε φορές μεγαλύτερη από την ανθρώπινη, ενώ τα δόντια τους, αν δεν τους τα έχουν λιμάρει(!), κόβουν σαν λεπίδια δυνατής μηχανής.

Εδώ βέβαια υπάρχει προς την αντίθετη κατεύθυνση η ιστορία του κ. Φάουτς, ο οποίος ήταν ερευνητής στο πιο διάσημο εργαστήριο ανθρωποειδών και ζει μαζί με πέντε χιμπαντζήδες. Ο άνθρωπος αυτός τις δεκαετίες του '80 και του '90 έδωσε μάχες για να μεταχειρίζονται τα πειραματόζωα αυτά με πολύ πιο μεγάλη προσοχή. Κάτι που του στοίχισε τελικά να μην παίρνει πλέον επιχορηγήσεις για ερευνητική εργασία, αλλά εκείνος δηλώνει πολύ πιο ήσυχος με τη συνείδησή του.

Υποταγή στον αρχηγό

Ενα ενδιαφέρον στοιχείο στη συμπεριφορά τους, χρήσιμο στον θεατή του έργου «Ο Πλανήτης των Πιθήκων: η Εξέγερση», που αποκαλύφθηκε έπειτα από έρευνες της Λίντια Χόπερ στην Πολιτεία της Τζόρτζια, είναι η υποταγή τους στον αρχηγό. Σε ένα σύνθετο πείραμα έμαθαν στην αρχηγό μιας ομάδας χιμπαντζήδων να ανταλλάσσει ένα δεδομένο αντικείμενο με ένα κομμάτι καρότο. Αυτό το έμαθε και στα άλλα μέλη της ομάδας. Μετά την απομάκρυναν και έμαθαν την ομάδα να ανταλλάσσει κάτι άλλο με ρώγες από σταφύλι που τις προτιμούσαν από το καρότο. Οταν όμως επανέφεραν την αρχηγό που συνέχιζε την ιστορία με το καρότο, όλη η ομάδα υποτάχθηκε στη νοοτροπία της προηγούμενης συναλλαγής, ας ήταν και χειρότερη. Κάτι που σχηματικά οι συντελεστές της εργασίας μετέφεραν στα ανθρώπινα ως εξής: «Τα έχουμε καλά με τον διευθυντή, ακόμη και αν δεν γουστάρουμε αυτό που κάνει».

Εχοντας όλα αυτά υπόψη από πριν ο (υποψήφιος) θεατής πρέπει μάλλον να πάει να δει το έργο με μεγάλη περιέργεια, όχι τόσο για τα κόλπα που μεταχειρίστηκαν οι τεχνικοί πραγματοποιώντας εξαιρετικά εντυπωσιακές σκηνές συρράξεων και πλήθους (αφού είναι γνωστό ότι εργάστηκαν οι ίδιοι που έκαναν και το «Avatar» του Κάμερον) αλλά ως προς το πώς χειρίστηκαν όλα αυτά τα λεπτά αλλά και άκρως ενδιαφέροντα θέματα συμπεριφοράς και νοημοσύνης οι συντελεστές της ταινίας.


ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΕΞΥΠΝΑΔΑ;

Στην ξένη βιβλιογραφία γίνεται ο διαχωρισμός ανάμεσα στον «έξυπνο» και στον «ευφυή». Εξυπνος θεωρείται κάποιος που μπορεί να μαθαίνει διάφορα πράγματα (και μάλιστα με κάποια σχετική ευκολία). Ευφυΐα θεωρείται ότι διαθέτει ένα πλάσμα όταν είναι ικανό να γίνεται πιο έξυπνο μέσα από τη διαδικασία της μάθησης. Εδώ και 50 χρόνια γίνονται διαρκώς πειράματα για το πόσο ευφυή είναι όλα αυτά τα πρωτεύοντα θηλαστικά σε σχέση και με τον άνθρωπο. Φαίνεται να έχουμε κυριευθεί από μια εμμονή γύρω από την ευφυΐα τη δική μας και των άλλων πλασμάτων γύρω μας. Υπάρχει όμως και μια εντελώς διαφορετική άποψη που λέει ότι η ευφυΐα για κάθε είδος είναι κάτι το διαφορετικό και η δική μας, η ανθρώπινη, δεν είναι κάτι προς το οποίο θα έπρεπε να περιμένουμε ότι θα τείνει κάθε πλάσμα επάνω στη Γη ή ακόμη και σε άλλους πλανήτες. Ούτε είναι κάτι απλό να επαναληφθούν τα βήματα που οδήγησαν στη δική μας ευφυΐα από κάποιο άλλο είδος. Αρα έχουν πάρει ίσως στραβή κατεύθυνση πολλά από τα πειράματα με πιθήκους, δελφίνια, πουλιά κτλ.


ΣΤΟΝ ΠΛΑΝΗΤΗ ΤΩΝ ΠΡΩΤΕΥΟΝΤΩΝ

Αν και ανήκουν στα λεγόμενα πρωτεύοντα θηλαστικά (Primates) και στην καθημερινή γλώσσα μερικές φορές δεν προσπαθούμε να τα ξεχωρίσουμε, οι μαϊμούδες (monkeys) και οι πίθηκοι (apes) είναι κάπως διαφορετικά ζώα.

Ξεκινώντας από την κορυφή έχουμε τα πρωτεύοντα θηλαστικά να χωρίζονται σε δύο ομάδες: στους προσιμιίδες (προπιθήκους) και στα ανθρωποειδή. Στην πρώτη ομάδα ανήκουν οι λεμούριοι και οι τάρσιοι. Στα ανθρωποειδή έχουμε τρεις υποομάδες: μαϊμούδες, πιθήκους και ανθρωπίδες. Στις μαϊμούδες ανήκουν περίπου 200 είδη, με πιο γνωστά τους μπαμπουίνους, τους μακάκους και τους λαπουτσίνους. Και για τους πιθήκους όμως υπάρχουν υποδιαιρέσεις, πιο πολύ με βάση το μέγεθός τους. Στα... XL μεγέθη ανήκουν οι γορίλες, οι χιμπαντζήδες, οι μπονόμπος και οι ουραγκοτάγκοι. Στα... medium μεγέθη έχουν καταταγεί π.χ. οι γίββωνες.

Οι χιμπαντζήδες, που είναι οι πρωταγωνιστές της ταινίας, είναι πλάσματα πολύ πιο δυνατά από τον άνθρωπο, φθάνουν σε ύψος τα 1,70 μ., σε βάρος τα 70 κιλά και ζουν στο φυσικό τους περιβάλλον το πολύ 40 χρόνια ενώ σε συνθήκες αιχμαλωσίας ως και 60(!), ενώ ως προς το γενετικό τους υλικό αυτό διαφέρει μόνο κατά 1,23% από αυτό του ανθρώπου. Οι χιμπαντζήδες κατά μία θεωρία πιστεύεται ότι ήταν ο τελευταίος κλάδος που εξελικτικά αποσχίστηκε πριν από 4-6 εκατομμύρια χρόνια, για να ακολουθήσει μια δική του πορεία σε σχέση με τον κλάδο που οδήγησε στον σημερινό άνθρωπο.


 δείτε περισσότερα
http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/6577241.stm

πηγή