Η «Realpolitik» του Γιώργου

Μετά το τραγικό επεισόδιο των Ιμίων, η εξωτερική πολιτική της Ελλάδας εισήλθε στη φάση ενός ιδιόμορφου πραγματισμού που κατέληξε να συμπληρώσει το παρελκυστικό δόγμα «δεν διεκδικούμε τίποτε, δεν παραχωρούμε τίποτε», με την πρακτική «τα συζητάμε όμως όλα». 

Ήταν η απαρχή μιας περιόδου, στην εξωτερική μας πολιτική, κατά την οποία έγινε προσπάθεια να μετατραπούν σχέσεις δομημένες σε hard-politics σε μια μορφή προβληματοποίησης των εθνικών μας θεμάτων στη βάση soft-politics.
Από τότε, δηλαδή, ξεκίνησε η διαφορετική προβληματοποίηση των εθνικών μας θεμάτων και κυρίως η «χαλαρή» προσέγγιση της λανθάνουσας διένεξης της χώρας με την... Τουρκία. 
Η Ελλάδα επί Σημίτη αναγνώρισε δύο φορές, επίσημα, την ύπαρξη συμφερόντων της γείτονος στο Αιγαίο και επεδίωξε να τα διασκεδάσει μέσω της ανάπτυξης μηχανισμών και διακρατικών φορέων χαμηλής πολιτικής. Ο Γιώργος Παπανδρέου, ως υπουργός εξωτερικών, θήτευσε ουσιαστικά σε αυτήν την σχολή της νεοελληνικής Realpolitik, την οποία μοιάζει να κατανοεί δογματικά. Όταν ο πραγματισμός δεν στηρίζεται σε πραγματικότητες διεθνώς διαπιστωμένες και αποδεκτές, διεθνείς και διμερείς σχέσεις σχετικά σταθερές και σε μακρόπνοη στρατηγική στην εξωτερική πολιτική, που να υπηρετεί το εθνικό συμφέρον σε μια σταθερή βάση εθνικής ταυτότητας, τότε αυτός αποτελεί φενάκη. Άλλωστε το ζητούμενο σε μια Realpolitik είναι το μείγμα hard-soft politics και όχι όπως μοιάζει να νομίζει η ελληνική πλευρά, η μετατροπή των πρώτων στις δεύτερες.

Η Ελλάδα σήμερα δεν κάνει Realpolitik. Realpolitik ασκεί αυτή την περίοδο η Τουρκία και μάλιστα πολύ σοβαρή. Η επιχείρηση για την δόμηση μιας ελληνικής Realpolitik, αν και ημιτελής και πρόχειρη μέχρι το 2004 και ακόμη πιο προβληματική μετά από την Ολυμπιάδα, στηρίχθηκε σε κάποια ορθά δεδομένα: την πολιτικο-οικονομική ισχυροποίηση της χώρας εντός της ΕΕ, την διεύρυνση της ΕΕ, την διαδικασία ένταξης των Βαλκανικών χωρών στην ΕΕ, την διάθεση της νέας τουρκικής ηγεσίας να αναπτύξει πολιτικές που ευνοούσαν την μελλοντική ένταξη της γείτονος στους ευρωπαϊκούς θεσμούς, την «επίλυση» του κυπριακού και σε μερικά ακόμη. Από αυτά δυστυχώς σήμερα δεν υπάρχει σχεδόν τίποτε, που να επηρεάζεται σημαντικά από την χώρα μας. Συνεχίζει όμως η παρούσα κυβέρνηση να υπηρετεί αυτό το δόγμα και μάλιστα με μεγαλύτερη προσήλωση, σαν να μην… τρέχει τίποτε, σαν να μην έχει αλλάξει τίποτε από τις αρχές του 2000.

Και όμως, από τότε μέχρι σήμερα έχουν τα πάντα αλλάξει στην περιοχή μας, και κυρίως η θέση της χώρας στο ευρωπαϊκό και διεθνές σύστημα. Η Τουρκία, και επίσημα μετά την εκλογή Ομπάμα στην προεδρία των ΗΠΑ, αναγνωρίζεται ως sub-regional power, ενώ η Ελλάδα επαναβαλκανοποιείται, υποβαθμισμένη γεωπολιτικά και γεωοικονομικά. Έτσι η Τουρκία, αυτήν την περίοδο, με ένα δυναμικό μίγμα hard και soft politics, ασκεί μια αξιόλογη μορφή Realpolitik στην περιοχή επιδιώκοντας να επιβάλει την ηγεμονία της, ενώ η Ελλάδα χαζολογά συρόμενη και φερόμενη από τον τουρκικό νεο-οθωμανισμό.

Ο μεσοπρόθεσμος στόχος είναι σαφής: η ουδετεροποίηση του Αιγαίου. Αυτό σημαίνει ότι τα νησιά μας: Σαμοθράκη, Λήμνος, Λέσβος, Χίος, Σάμος, Ικαρία, Ρόδος, Κως, Κάλυμνος, Κάρπαθος, Χάλκη, Αστυπάλαια, Κάσος, Τήλος, Νίσυρος, Λέρος, Πάτμος, Λειψοί, Σύμη, Καστελόριζο, θα παραμείνουν στην ελληνική διοίκηση (στο Ελληνικό κράτος), δίχως όμως κυριαρχία που να πηγάζει από αυτά, με την έννοια ότι αποτελούν εθνικό έδαφος. Τούτο δεν συνεπάγεται απλώς αποστρατικοποίηση, αλλά ότι δεν θα έχουν δικαιώματα που πηγάζουν από το διεθνές δίκαιο, όπως η (νομική) υφαλοκρηπίδα και άλλα ακόμη, ίσως σημαντικότερα για την ανάπτυξη των οικονομικών παραμέτρων του ελληνικού εθνικού συμφέροντος στη περιοχή (ζώνη αποκλειστικής οικονομικής εκμετάλλευσης κ.α.). 
Με δύο λόγια ο μεσοπρόθεσμος στόχος της Τουρκίας είναι η κυριαρχία της Ελλάδας να περιοριστεί δυτικά του 25ου Μεσημβρινού. Αυτό δεν σημαίνει διχοτόμηση του Αιγαίου, αλλά «γκριζάρισμα» ολόκληρης της περιοχής, που σε μια εικοσαετία θα μπορούσε να οδηγήσει σε τουρκοποίηση, με την έννοια ότι η Ελλάδα δεν θα μπορούσε να πράξει τίποτε αυτόνομα στην περιοχή δίχως την συγκατάθεση της γείτονος.

Οι Τούρκοι, δηλαδή, δεν επιδιώκουν την διχοτόμηση του Αιγαίου, όπως δεν θέλουν την διχοτόμηση της Κύπρου – αν και απειλούν και μέσω αυτού. Επιθυμούν την άσκηση ηγεμονίας και όχι την άσκηση κυριαρχίας μέσω κατάκτησης. Αυτό εξυπηρετεί το εθνικό τους συμφέρον και τούτο είναι σήμερα περισσότερο παρά ποτέ εφικτό, έχοντας απέναντι μια απολύτως αδύναμη και άβουλη κυβέρνηση, η οποία περιμένει να την οργανώσουν και να (της) λύσουν τα προβλήματα ξένοι επίτροποι, σύμβουλοι και μεσάζοντες.

Η πρώην καλή συνάδελφος μου (με πλήρη την έννοια) Κύρα Αδάμ παρουσίασε ένα έγγραφο του ΑΤΑ που αγωνιωδώς επισημαίνει ότι το ΝΑΤΟ απαγορεύει στα ελληνικά αεροπλάνα να πετάνε εγγύτερα των 6 ν.μ. από τις ακτές των ελληνικών νησιών του Αιγαίου, που προανέφερα. Το έγγραφο του ΑΤΑ μάλιστα δεν αφήνει καμιά αμφιβολία ότι το ΝΑΤΟ εφαρμόζει στο Αιγαίο τη διαταγή του SACEUR της 21ης Αυγούστου 2006 (Aegean islands policy) για την απαγόρευση προσέγγισης των ελληνικών αεροσκαφών εγγύτερα των 6 ν.μ. στα νησιά, παρά την αντίδραση του κ. Βενιζέλου, ο οποίος θεωρεί ανυπόστατες φήμες αυτά που σημειώνουμε καμιά δεκαριά άνθρωποι στη χώρα, μάλλον γνώστες της κατάστασης! Στην Ελλάδα, όλες οι πληροφορίες είναι ανυπόστατες, μέχρι να λάβουν υπόσταση ως δραματικά γεγονότα. Τότε αρχίζουν οι αναθεματισμοί και οι …ευχαριστίες!!

Η Ελλάδα είναι τόσο εξασθενημένη σήμερα που δεν μπορεί να εφαρμόσει κανενός είδους Realpolitik. Πρώτον διότι δεν διαθέτει soft-power η οποία στηρίζεται στο normative πλαίσιο άσκησης εξωτερικής πολιτικής και δεύτερο διότι τα γεωπολιτικά δεδομένα σε ολόκληρη την περιοχή έχουν μεταβληθεί γοργά σε βάρος της εθνικής ταυτότητας. Την Ελλάδα δεν την έχει, στη συγκυρία, ανάγκη κανείς, αντίθετα ένα ουδετεροποιημένο Αιγαίο θα εξυπηρετούσε όλες τις σημερινές μεγάλες δυνάμεις και τους εταίρους μας στην ΕΕ. Η Ελλάδα το μόνο που διαθέτει, τουλάχιστον στα χαρτιά, είναι hard-power. Άρα μόνον αυτό θα μπορούσε να αξιοποιήσει στην συγκυρία για να δομήσει επ’ αυτού μια στρατηγική στην εξωτερική πολιτική που θα υπηρετούσε το εθνικό συμφέρον.

Είναι κωμικοτραγικό να παρακολουθείς την ελληνική πολιτική ηγεσία να διασύρεται, προσποιούμενη ότι εφαρμόζει soft-politics, δίχως να διαθέτει soft-power. Είναι ντροπή να ρεζιλεύει την ελληνική κυβέρνηση ο κ. Νταβούτογλου, ο οποίος για να αποφύγει την διαδικασία της επίσημης επίσκεψης στη Ρόδο και Κω, παρέλασε στα τζαμιά και άλλα σημεία τουρκικού ενδιαφέροντος των δύο νησιών με μουσουλμάνους της περιοχής και την τουρκική τηλεόραση, δίχως την παρουσία των ελληνικών αρχών, επικαλούμενος ιδιωτική επίσκεψη για να δειπνήσει με τον αναπληρωτή υπουργό εξωτερικών Δημήτρη Δρούτσα! Κουτοπονηριές από τουρκικής πλευράς, αλλά παράλληλα καραγκιοζιλίκια από την πλευρά της ελληνικής κυβέρνησης.  
Αγαπητοί φίλοι, το πιο δύσκολο πράγμα σήμερα είναι να δομήσεις soft-power. 
Δίχως αυτήν όμως δεν στήνονται σύγχρονες ηγεμονίες. Η ελληνική πλευρά βοηθά την τουρκική ηγεσία να θεμελιώσει αντίστοιχη δυναμική, υποκρινόμενη ότι ασκεί Realpolitik η ίδια. Στη πραγματικότητα όμως ενισχύει την Realpolitik των Τούρκων.

Η Έλληνες έχουμε χάσει απολύτως τον μπούσουλα και στην εξωτερική μας πολιτική. Η κυβέρνηση βρίσκεται στον κόσμο της, αλλά και η αντιπολίτευση δεν πάει πίσω. Η μεν παραδοσιακή αριστερά αρέσκεται σε υπερβατικές προσεγγίσεις, η δε δεξιά βιώνει έναν διπλό μύθο. Ο πρώτος ερμηνεύει τις στρατηγικές κινήσεις των Τούρκων στο Αιγαίο ως σύγκρουση Κεμαλιστών στρατιωτικών και Ισλαμιστών πολιτικών. Ενώ ο δεύτερος εμφανίζει την Ρωσία ως εν δυνάμει προστάτιδα δύναμη του ελληνισμού. Ο συνδυασμός των δύο αυτών ιδεοληψιών, που καμία σχέση δεν έχουν με την πραγματικότητα, εμποδίζει την χώρα να επαναπροσδιορίσει το εθνικό της συμφέρον δομώντας μια έξυπνη στρατηγική στη εξωτερική της πολιτική.

Μάλιστα οι δεξιοί, αντί να καταλάβουν τις πραγματικές επιδιώξεις της γείτονος στο Αιγαίο, αναπαράγουν στερεότυπα του 1821 και κατηγορούν τον Γ. Παπανδρέου, για αυτά που δεν φταίει, αδιαφορώντας για αυτά που διαπράττει καθημερινά. Για παράδειγμα, τον θεωρούν υπαίτιο για το ναυάγιο του πετρελαιαγωγού Μπουργκάς-Αλεξανδρούπολη, δίχως να συνειδητοποιούν ότι το σχέδιο το χάλασαν οι Ρώσοι, οι οποίοι είναι σήμερα η κοντινότεροι σύμμαχοι των ΗΠΑ και της Τουρκίας, ευθυγραμμιζόμενοι με το δόγμα Ομπάμα και τον αναθεωρητισμό στο Αιγαίο. Πώς να καταλάβουν οι «πιστές σύζυγοι» των Ρώσων στη χώρα μας από αυτά; Εδώ δεν καταλαβαίνουν από το διαρκές… ρωσικό κέρατο που υφίσταται η Ελλάδα από το 1992 και εντεύθεν!

Ο Πουτιν και οι νέα γενιά των Ρώσων πολιτικών που ανατέλλει αυτή την περίοδο, ακολουθώντας τα χνάρια του, έχουν ταυτίσει τα συμφέροντά τους με αυτά της ατλαντικής Νέας Τάξης, αλλά δυστυχώς ο ελληνικός τύπος δεν το έχει διαπιστώσει ακόμη. Το διαπίστωσε βέβαια τελευταία και οδυνηρά ο Καραμανλής, αλλά από τότε… ήπιε το αμίλητο νερό. Τι να πει ο άνθρωπος, ότι δεν είχε ιδέα τι συμβαίνει και ότι τον δούλευε κανονικά ο Βλαντίμιρ Βλαντιμίροβιτς (Πούτιν)!!

Αν λοιπόν ξεφύγεις από τους μύθους που υπάρχουν για να νομιμοποιούν την παθητική και αλλοπρόσαλλη στάση της χώρας μας και των τελευταίων κυβερνήσεών μας, θα αντιληφθείς ότι το μεγαλύτερο φάσμα του πολιτικού συστήματος και δυστυχώς και το μεγαλύτερο τμήμα του ελληνικού λαού, αναπαράγει μια απίθανη πλάνη για την ταυτότητα και τις διεθνείς σχέσεις της χώρας μας.  
Σήμερα η Ελλάδα απο-ευρωπαΐζεται. 
Ανατοποθετείται στο ευρωπαϊκό περιθώριο και αυτό εξυπηρετεί την αμερικανική και ρωσική εξωτερική πολιτική, ακόμη και τους Κινέζους, καθώς και όλους ανεξαιρέτως τους γείτονες μας στα Βαλκάνια. Αυτούς που δεν συμφέρει είναι οι Έλληνες, αλλά αυτοί θα το μάθουν τελευταίοι. Οι ανεπίτρεπτοι πολιτικά νάνοι που ηγούνται σε Γερμανία και Γαλλία, εγκατέλειψαν την χώρα μας. Για την ακρίβεια την «αντάλλαξαν» και από εδώ και πέρα θα ζήσουμε σε γεωπολιτικό και γεωοικονομικό επίπεδο τις συνέπειες αυτής της «ανταλλαγής».  
Τώρα χρειάζεται ηγεσία σοβαρή και ισχυρή να θέσει σε κίνηση την εξωτερική μας πολιτική, μακριά από φαιδρότητες τύπου «Realpolitik του Γιώργου», ταυτόχρονα με ένα άλλο μοντέλο ανάπτυξης.

Αν δεν το συνειδητοποιήσουμε σύντομα και μείνουμε σε αναπαραστάσεις του παρελθόντος θα ναυαγήσουμε και στο Αιγαίο. Και τότε θα είμαστε όλοι …για πνίξιμο.Του Δημήτρη Γιαννακόπουλου
 
Ο Δημήτρης Γιαννακόπουλος είναι διδάκτωρ Πολιτικής Επιστήμης, ειδικός σε θέματα πολιτικής και διακυβέρνησης στην Ευρασία. Άσκησε δημοσιογραφία στην Ελλάδα από το 1985 έως το 2003.