Ελλάδα: Δεν έχει τελειώσει το παιχνίδι…

Εποχές απόγνωσης, μέτρα απόγνωσης.

Έπειτα από μήνες δαπανηρής καθυστέρησης, η ευρωζώνη κατέληξε σε ένα ογκώδες πακέτο μέτρων στήριξης της Ελλάδας.  

Με τη συνεργασία του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, καθ' υπόδειξη της Γερμανίας, εξασφάλισε κάποια επιπλέον μέτρα και ένα καλύτερο πρόγραμμα. 

Θα δουλέψει όμως; 

Αλίμονο, προσωπικά έχω τεράστιες αμφιβολίες.
 
Ποιο είναι λοιπόν το πρόγραμμα;
Σε γενικές γραμμές, είναι ένα πρόγραμμα 110 δισ. ευρώ (ανάλογο με ελαφρώς περισσότερο από το ένα τρίτο των ελληνικών δανείων σε εκκρεμότητα), τα 30 δισ. ευρώ των οποίων θα προέλθουν από το ΔΝΤ και τα υπόλοιπα από την ευρωζώνη. Θα είναι αρκετά για να κρατήσουν την Ελλάδα μακριά από την αγορά, αν είναι απαραίτητο, για πάνω από δύο χρόνια. Σε αντάλλαγμα, η Ελλάδα έχει υποσχεθεί...
...δημοσιονομική σταθεροποίηση στο 11% του ΑΕΠ σε τρία χρόνια, με στόχο έλλειμμα 3% το 2014, από 13,6% το 2009.

Από πολλές και σημαντικές απόψεις, το πρόγραμμα είναι πολύ περισσότερο ρεαλιστικό από το αμιγώς ευρωπαϊκό προηγούμενό του. Η φαντασίωση ότι θα εκδηλωθεί ήπια οικονομική συρρίκνωση φέτος και θα ακολουθήσει επιστροφή σε σταθερή ανάπτυξη έχει σβήσει. Το νέο πρόγραμμα προφανώς προβλέπει συνολική πτώση του ΑΕΠ περίπου 8%, αν και αυτές οι προβλέψεις είναι φυσικά πολύ αβέβαιες. Αναλόγως, το προηγούμενο σχέδιο προέβλεπε ότι η Ελλάδα θα μειώσει το έλλειμμα του προϋπολογισμού σε κάτω από το 3% του ΑΕΠ έως το τέλος του 2012. Το νέο σχέδιο θέτει το 2015 ως στόχο.
Δύο άλλα στοιχεία είναι πολύ σημαντικά από όσα αποφασίστηκαν: πρώτον, δεν θα γίνει αναδιοργάνωση του χρέους και, δεύτερον, η ΕΚΤ θα αναστείλει την εφαρμογή του ελάχιστου πιστωτικού ορίου αξιολόγησης για τα αξιόγραφα με ελληνική εγγύηση στους μηχανισμούς ρευστότητας, προσφέροντας ένα σωσίβιο στις ευάλωτες ελληνικές τράπεζες.

Είναι επομένως το πρόγραμμα λογικό είτε για την Ελλάδα είτε για την ευρωζώνη; Ναι και όχι, και στις δύο περιπτώσεις.

Ας αρχίσουμε με την Ελλάδα: Έχει πια χάσει την πρόσβαση στις αγορές. Γι’ αυτό η εναλλακτική λύση από το να αποδεχτεί το πακέτο (είτε μπορεί να εφαρμοστεί είτε όχι) θα ήταν χρεοστάσιο. Η χώρα τότε δεν θα πλήρωνε πλέον τοκοχρεολύσια, αλλά θα έπρεπε να κλείσει το πρωταρχικό δημοσιονομικό έλλειμμα (το έλλειμμα χωρίς τις πληρωμές τόκων) του 9% - 10% επί του ΑΕΠ μονομιάς. Θα ήταν μια πολύ πιο σκληρή σύσφιγξη απ’ όσο αυτή που δέχεται τώρα η Ελλάδα. Επιπλέον, με το χρεοστάσιο το τραπεζικό σύστημα θα κατέρρεε. Η Ελλάδα έχει δίκιο να υπόσχεται το φεγγάρι για να κερδίσει χρόνο ώστε να μειώσει το πρωταρχικό δημοσιονομικό έλλειμμα γρηγορότερα.

Είναι όμως δύσκολο να φανταστούμε ότι η Ελλάδα μπορεί να αποφύγει την αναδιοργάνωση χρεών. Πρώτον, ας σκεφτούμε για μια στιγμή ότι όλα πηγαίνουν όπως έχει προγραμματιστεί. Ας υποθέσουμε επίσης ότι ο μέσος τόκος για την αποπληρωμή των μακροπρόθεσμων ομολόγων θα είναι χαμηλός στο 5%. Η χώρα θα πρέπει να έχει τότε ένα πρωταρχικό πλεόνασμα 4,5% του ΑΕΠ, με έσοδα αντίστοιχα στο 7,5% του ΑΕΠ αποκλειστικά για την πληρωμή τόκων. Θα αντέξει ο ελληνικός λαός, δύσκολα χρόνο με τον χρόνο, αυτό το βάρος;

Δεύτερον, ακόμη και οι νέες προβλέψεις του ΔΝΤ μου φαίνονται αισιόδοξες. Με δεδομένες την τεράστια δημοσιονομική υπαναχώρηση που προγραμματίζεται και την απουσία συναλλαγματικής ισοτιμίας ή πιστωτικής πολιτικής να αντισταθμίζονται, η Ελλάδα πιθανότατα θα βρεθεί σε παρατεταμένη ύφεση. Θα κάνουν το θαύμα οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις; Όχι αν δεν συνοδευτούν από μεγάλη πτώση στο κόστος εργατικής μονάδας, αφού η Ελλάδα θα χρειαστεί παρατεταμένη μεγάλη αύξηση στις καθαρές εξαγωγές για να ισοφαριστεί το δημοσιονομικό σφίξιμο. Η εναλλακτική θα ήταν μια τεράστια επέκταση στο χρηματοπιστωτικό έλλειμμα του ιδιωτικού τομέα. Αυτό θεωρείται ασύλληπτο κι επιπλέον, αν οι πραγματικοί μισθοί πράγματι μειώνονταν, το δανειακό βάρος θα γινόταν χειρότερο απ’ όσο προβλέπεται.

Ο κ. Willem Buiter, σήμερα επικεφαλής οικονομολόγος της Citigroup, σημειώνει, σε μια εκπληκτική νέα έκθεση, ότι κι άλλες χώρες υψηλού εισοδήματος, ιδίως ο Καναδάς (1994-98), η Σουηδία (1993-98) και η Νέα Ζηλανδία (1990-94), πέτυχαν τη δημοσιονομική σταθεροποίηση. Ξεκίνησαν όμως με πολύ καλύτερες προϋποθέσεις. Η Ελλάδα καλείται να κάνει ό,τι έκανε η Λατινική Αμερική στη δεκαετία του ’80. Ακολούθησε μια χαμένη δεκαετία, όπου οι μόνοι που ευνοήθηκαν ήταν οι πιστωτές. Επιπλέον, καθώς οι πιστωτές πληρώνουν για να ξεφεύγουν, ποιος θα τους αντικαταστήσει; Αυτό το πακέτο σίγουρα δεν θα καταφέρει να επαναφέρει την Ελλάδα στην αγορά με διαχειρίσιμους όρους, μέσα σε λίγα χρόνια. Πιο πολλά λεφτά θα χρειαστούν αν η αναδιοργάνωση χρέους, χωρίς σκέψη, αποδειχτεί.

Για άλλα μέλη της ευρωζώνης, το πρόγραμμα αποτρέπει ένα άμεσο σοκ στα ευάλωτα χρηματοπιστωτικά συστήματα: ήταν ολοφάνερα μια διάσωση της Ελλάδας, αλλά καλυμμένα διάσωση των τραπεζών. Όμως, μόνο ξεκάθαρο δεν είναι ότι θα βοηθήσει τα άλλα μέλη που βρίσκονται τώρα στη γραμμή του πυρός. Οι επενδυτές μπορεί κάλλιστα να καταλήξουν στο ότι η κλίμακα του πακέτου που απαιτείται για τη μικρή Ελλάδα και η υπερβολική δυσκολία να συμφωνηθεί και να επικυρωθεί αυτό, ειδικά από τη Γερμανία, δείχνουν πως είναι ουτοπικό να περιμένουμε κι άλλα τέτοια πακέτα. Τα υπόλοιπα μέλη της ευρωζώνης μπορεί να καταλήξουν να αφεθούν στη μοίρα τους. Κανένα δεν βρίσκεται σε τόσο δύσκολη θέση όσο η Ελλάδα και κανένα δεν έχει δείξει την ίδια κατάχρηση. Αλλά πολλά έχουν αβάσταχτα δημοσιονομικά ελλείμματα και χρέη που αυξάνονται ραγδαία. Σε αυτό η κατάστασή τους δεν διαφέρει από της Βρετανίας ή των ΗΠΑ. Όμως, δεν έχουν τις ίδιες επιλογές στρατηγικής.

Με δυο λόγια, η ιστορία δεν τελείωσε.

Για την ευρωζώνη δύο μαθήματα είναι ξεκάθαρα: Πρώτον, έχει μια επιλογή είτε να επιτρέψει χρεοκοπίες μελών της, όσο μπερδεμένες κι αν θα είναι, είτε να δημιουργήσει μια πραγματική οικονομική ενοποίηση, με σοβαρή πειθαρχία και κεφάλαια επαρκή, ώστε να απορροφούν τους κραδασμούς της διόρθωσης σε οικονομίες που καταρρέουν. Ο κ. Buiter συνιστά να ιδρυθεί ένα Ευρωπαϊκό Νομισματικό Ταμείο με 2.000 δισ. ευρώ. Δεύτερον, η διόρθωση στην ευρωζώνη δεν πρόκειται να λειτουργήσει αν δεν αντιμετωπιστούν οι διορθώσει σε κύρια κράτη-μέλη. Αν η ευρωζώνη έχει την πρόθεση να ζήσει με σχεδόν στάσιμη εσωτερική ζήτηση, θα γίνει μια αρένα με εσωτερικό ανταγωνιστικό αποπληθωρισμό και αυξανόμενη εξάρτηση από τις διεθνείς αγορές για να εξασφαλίσει πλεόνασμα. Ελάχιστοι θα είναι ευχαριστημένοι με αυτό το αποτέλεσμα.

Η κρίση που τώρα εκτυλίσσεται επιβεβαιώνει τη σοφία όσων είδαν το ευρώ ως ένα πολύ ριψοκίνδυνο πείραμα. Αυτά τα σοκ ήταν σε κάποιον βαθμό αναμενόμενα. Ο φόβος ότι η ένωση τόσο διαφορετικών κρατών θα αύξανε τις εντάσεις αντί να τις μειώσει φαίνεται ότι ήταν επίσης ορθός. Αρκεί να δούμε την έκρηξη στην αντιευρωπαϊκή ψυχολογία εντός της Γερμανίας. Όμως, τώρα που η ευρωζώνη έχει δημιουργηθεί, πρέπει να λειτουργήσει καλά. Η απόπειρα της διάσωσης της Ελλάδας δεν είναι παρά η αρχή. Πολύ περισσότερα πρέπει να γίνουν σε απάντηση στην άμεση κρίση και στη μεταρρύθμιση της ίδιας της ευρωζώνης στο όχι πολύ μακρινό μέλλον.
ΠΗΓΗ: FT.com