Ο γκουρού που περιγελούσε τους "γκουρού"

O Πήτερ Ντρούκερ (1909-2005), ο γκουρού του Μάνατζμεντ, που σφράγισε, για μισό και παραπάνω αιώνα με την παρουσία του, την παγκόσμια επιχειρηματική ζωή, έφυγε από τη ζωή, τη δεκαετία που πέρασε.
Αν ζούσε, θα μπορούσε, δικαιολογημένα, για πολλά πράγματα, να μας πει: "εγώ σας το είχα πει", αφού, με τα ξεκάθαρα, διορατικά γραπτά του μας επεσήμαινε, συνεχώς, υποκρυπτόμενους κινδύνους που δεν υποπτευόμαστε, απειλητικά φαινόμενα, που αγνοούσαμε ή ηχηρές συστημικές αδυναμίες, που αψηφούσαμε και που εκείνος, εκφραστικότατα, ονόμαζε: ασυνέχειες (discontinuities).

Μερικές από τις επισημάνσεις του:

- Μίλησε πρώτος για την ύπαρξη και τη σοβαρότητα των συστημικών κινδύνων.
Ο Ντρούκερ σπάνια ενοχοποιούσε άτομα. Επεσήμαινε την πηγή των δεινών στο σχεδιασμό των οργανισμών, στις αρχές τους, στις κατευθύνσεις τους, στις δυναμικές τους, στις δομές τους, στις διαδικασίες, στις ...
ρουτίνες τους, στους ελέγχους τους. Είναι ευθύνη, έγραφε, των ηγετών να αμφισβητούν, να προκαλούν τους σχεδιασμούς και να αναρωτιούνται συνεχώς ποια είναι η αποστολή τους, η δουλειά τους, οι στόχοι τους. Να ταράζουν, με άλλα λόγια, από καιρό σε καιρό, τα πράγματα.

- Από τα μισά της δεκαετίας του ΄80, προειδοποιούσε για τους κινδύνους από την ενθάρρυνση για όλο και μεγαλύτερους κινδύνους, τους οποίους η άπληστη συντεχνία των ηγετών-σούπερ μάνατζερ έσπευδε να αναλαμβάνει, ασμένως.
Σαν μέτρο αναχαίτισης, χαλιναγώγησης -αυτής της απληστίας, αυτών των ηγετών- είχε προτείνει ότι οι αμοιβές τους δεν θα έπρεπε να υπερβαίνουν μια αναλογία 1 προς 40, σε σχέση με τις αμοιβές των μέσων εργαζομένων των εταιρειών τους. Σήμερα αυτή η σχέση έχει φτάσει την αναλογία 1 προς 400!

- Ο Ντρούκερ δεν ήταν εναντίον της συσσώρευσης πλούτου, αλλά υπέρ του συσχετισμού, της σύνδεσης των αμοιβών με την απόδοση, την παραγωγή μακροπρόθεσμων αποτελεσμάτων, ιδιαιτέρως.
Αυτός εξάλλου ήταν και ο βασικός στόχος, ο πυρήνας του Management by objective, ίσως της πιο γνωστής πρακτικής συνδρομής του, ως θεωρητικού του Μάνατζμεντ.

- Είχε εμφαντικά σταθεί στα χαρακτηριστικά του μεταβιομηχανικού εργαζόμενου, τον οποίο, όπως είχε επισημάνει χαρακτήριζε η γνώση και η μόρφωση, (knowledgiable worker) για να καταλήξει ότι αυτού του είδους οι εργαζόμενοι δεν ανταποκρίνονται σε αμιγώς οικονομικά κίνητρα-οφέλη.

Περισσότερο υποκινούνται, έγραφε, από μια αίσθηση καθήκοντος και σκοπού, στοιχεία που αρέσκονται να ενσωματώνουν στο αποτέλεσμα της δουλειάς τους. Ο αριθμός των εργαζομένων που υποκινούνται μόνο από οικονομικά οφέλη είναι πολύ μικρός, συνήθιζε να γράφει. Συνεπώς, υποστήριζε, μια βιώσιμη επιχειρηματική αποτελεσματικότητα, θα έπρεπε να στηρίζεται, αφενός σε μια μακροπρόθεσμη προοπτική των επιχειρηματικών της δράσεων και αφετέρου σε αποτελέσματα με ευρύτερους αποδέκτες-επικαρπωτές, πέραν των μετόχων.

- Μνημειώδης ήταν η διαφοροποίηση, για πρώτη φορά από τον Ντρούκερ, της Επαγγελματικής Επάρκειας, την οποία οι εργαζόμενοι αποκτούν με το να κάνουν πιο πολλά από τα ίδια πράγματα με λιγότερο κόστος και προσπάθεια, από την Αποτελεσματικότητα, η οποία προϋποθέτει τον ορισμό και τον συνεχή επαναπροσδιορισμό της αποστολής, των στόχων και των στρατηγικών και δράσεων τής επιχείρησης. Μια διαφοροποίηση που εξελικτικά, βρήκε την εξοχότερη διατύπωσή της στον αφορισμό: "Επάρκεια είναι να κάνουμε σωστά τα πράγματα, ενώ αποτελεσματικότητα να κάνουμε τα σωστά πράγματα".

- Μίλησε πρώτος για τις ασυνέχειες (discontinuities) των συστημάτων, οι οποίες δημιουργούν χάσματα στις κοινωνίες. Προσεκτικότατα, αναφέρεται στις κοινωνίες και όχι στις αγορές, γιατί πίστευε ότι η καινοτομία πρέπει να καλύπτει τις ανάγκες, πριν αυτές επισημανθούν από τις έρευνες αγοράς των εταιρειών.

- Ως προς την καινοτομία, επηρεάστηκε, από πολύ μικρός στην Αυστρία, από τον φίλο του πατέρα του, τον Σουμπέτερ και τη θεωρία του τελευταίου περί "δημιουργικής καταστροφής".
Από εκεί και η εμμονή του στον κεντρικό ρόλο που η καινοτομία διαδραματίζει στην ανάπτυξη των επιχειρηματικών θεωριών του.


- Μερικές επισημάνσεις του γύρω από την καινοτομία είναι χαρακτηριστικές: Η καινοτομία, έχει γράψει, δεν είναι τεχνικός όρος.
Είναι οικονομικός και κοινωνικός όρος.
Κριτήριο και πεδίο εφαρμογής της δεν πρέπει να είναι η επιστήμη και η τεχνολογία, αλλά η αλλαγή τού οικονομικού και του κοινωνικού περιβάλλοντος, η αλλαγή της νοοτροπίας και της συμπεριφοράς των ανθρώπων, ως ατόμων, καταναλωτών, παραγωγών, πολιτών. Η καινοτομία παράγει νέο πλούτο και νέα προοπτική για δράση, μάλλον παρά νέα γνώση. Το μέτρο μιας καινοτομίας είναι η επίδρασή της στο οικονομικό περιβάλλον. Επομένως αυτή πρέπει να είναι επικεντρωμένη στο Μάρκετινγκ. Μια καινοτομία επικεντρωμένη στο προϊόν, αυτό καθεαυτό, δεν είναι παρά ένα θαύμα της τεχνολογίας μόνο, με απογοητευτικές όμως χρηματοοικονομικές και κοινωνικές ανταμοιβές.

- Υπογράμμισε τη σημασία της παρουσίας στην οικονομική ζωή, των μη κερδοσκοπικών οργανισμών, για το λόγο ότι αυτοί υπηρετούν τομείς ζωτικής σημασίας, όπως η υγεία, η εκπαίδευση, η ευποιία. Όχι όμως μόνο γι αυτό. Υποστήριζε, εν προκειμένω, ότι οργανισμοί σαν αυτούς έχουν μεγαλύτερη ανάγκη για καλό Μάνατζμεντ, η άσκηση του οποίου είναι αντικειμενικά δυσκολότερη, αφού λείπει από τη λειτουργία τους το παντοδύναμο κίνητρο του κέρδους. Από το άλλο μέρος χαρακτήριζε τους καλοδιοικημένους, μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς σαν μία απόδειξη, ότι το οικονομικό κέρδος, από μόνο του, δεν είναι απαραίτητο να αποτελεί το αποκλειστικό κίνητρο λειτουργίας και απόδοσης ενός οργανισμού.

- Οι απόψεις του για το Planning και τη Στρατηγική ήταν επαναστατικές. Το Planning, υποστήριζε, δεν είναι πρόβλεψη, δεν είναι ένα σύνολο τεχνικών, δεν αφορά μελλοντικές αποφάσεις, αλλά τη "μελλοντικότητα"(futurity) των τωρινών αποφάσεων. Το μέλλον, έλεγε, δε θα συμβεί επειδή, απλώς, το θέλουμε πολύ. Απαιτεί αποφάσεις τώρα, ανάληψη κινδύνων τώρα, δράση τώρα, διάθεση μέσων και πόρων τώρα, δουλειά τώρα. Για να καταλήξει ότι, το μέλλον δεν μπορούμε να το προβλέψουμε, μπορούμε όμως να το προετοιμάσουμε, να το επινοήσουμε.

- Προφήτεψε την κατάρρευση τής Τζένεραλ Μότορς, επισημαίνοντας ότι δεν μπορούσε να επιζήσει, απλώς κάνοντας τα ίδια παλιά πράγματα με απλώς καλύτερη επάρκεια και χαμηλότερο κόστος, χωρίς, συγχρόνως έναν, θεμελιωδώς, νέο τρόπο παραγωγής και λειτουργίας.

- Είχε εντοπίσει την απειλή, για την παντοδυναμία των ΗΠΑ, από την ανταγωνιστικότητα της Ιαπωνίας αρχικά και των αναδυόμενων αγορών, στη συνέχεια, οι οποίες, όπως έλεγε, θα εφάρμοζαν τα μαθήματα και τις εμπειρίες του παραγωγικού καπιταλισμού, την στιγμή που οι δυτικές οικονομίες έμοιαζε να τα έχουν ξεχάσει.

- Μετά την επισήμανσή του, ότι οι προηγούμενες δεκαετίες μάς έδωσαν τον γνωστικό εργαζόμενο, συνεχίζει: Τώρα, γράφει, έχουμε ανάγκη από ένα στοχαστικό Μάνατζμεντ, που θα μπορεί να απαντά σε προκλητικές υποθέσεις, που θα βασίζεται περισσότερο στην κατανόηση του επιχειρηματικού σκοπού (intentionality) παρά στη ψυχρή λογική της αγοράς (rationality), στη Συνεργασία μάλλον, παρά στον Συντονισμό. Ενός Μάνατζμεντ που θα πρέπει να αγωνιστεί για την επανάκτηση της εμπιστοσύνης των κυβερνήσεων και των κοινωνιών. "Αυτό-ρυθμιστείτε, αν θέλετε να μη υπέρ-ρυθμιστείτε από τις κυβερνήσεις σας", είναι μια (προφητικότατη, ομολογουμένως) τελευταία παραίνεσή του προς τους επιχειρηματίες, που τα λέει όλα.

Τέλος, είχε διαπιστώσει από καιρό, ότι η απελευθέρωση των αγορών δεν έφερε τις αναμενόμενες ισορροπίες. Οι έντονες διακυμάνσεις των νομισματικών ισοτιμιών έχει δημιουργήσει μια μόνιμη πηγή κερδοσκοπίας και παρασιτισμού, μέσα από "επισφαλή, υψηλού κινδύνου σχήματα, καινοφανή χρηματοοικονομικά προϊόντα που παράγουν υπερκέρδη για τους ολίγους, χωρίς ίχνος παραγωγής πραγματικού αγαθού ή υπηρεσίας".

Περαιτέρω, προειδοποιούσε ότι τεράστια ποσά, εκτός του παραδοσιακού εποικοδομητικού τρίπτυχου: παραγωγικών επενδύσεων, παραγωγής- εμπορίου, κατανάλωσης, αναζητούν βραχυπρόθεσμα κέρδη, απανταχού της γης. Ελεγε χαρακτηριστικά: Ενα "ανώνυμο χρήμα" έχει δημιουργηθεί, συνοδό της "χαοτικής λειτουργίας της αγοράς" και της γενικότερης εικονικής πραγματικότητας που βιώνουμε.

Για να δικαιολογήσω και τον τίτλο του κειμένου, κλείνω με την περιβόητη γνώμη του παππού - Πήτερ για τους πολυδιαφημισμένους, μετεωρίτες των ΜΜΕ, "γκουρού", ιδιαίτερα στους χώρους του Μάνατζμεντ, της Επικοινωνίας, του Μάρκετινγκ και της Διαφήμισης. Η απάντησή του σε σχετική ερώτηση: "Ο λόγος που όλοι αυτοί αποκαλούνται γκουρού είναι ότι οι δημοσιογράφοι που παρεμβάλλονται δεν ξέρουν να προφέρουν και να γράψουν σωστά τη λέξη charlatan".

Αναφορές:
Σχετικό αφιέρωμα του Harvard Business Review, Nov.2009

Μερικά από τα βιβλία του Π. Ντρούκερ: Managing for results, New York, Harper&Row, 1964 The effective Executive, New York, Harper&Row, 1967 The age of Discontinuity, New York, Harper&Row, 1969
Management: Tasks, Responsibilities, Practicies, New York, Harper&Row, 1973 The unseen revolution, New York, Harper&Row, 1976

* O κ. Κωστούλας είναι τέως Γενικός Διευθυντής εταιρειών του ευρύτερου χρηματοπιστωτικού τομέα. Συγγραφέας. Το τελευταίο του βιβλίο με τίτλο: "Και οι Μάνατζερ έχουν ψυχή... ", κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Επτάλοφος.